Әлеуметтік-психологиялық конфликт түсінігі және құрылымы

1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
С.СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Тақырып:
«Әлеуметтік-психологиялық
конфликт түсінігі және
құрылымы»
п.п.м Абдикаримова А.Ж.

2.

Жоспар:
1.Конфликт туралы ұғым
2.Конфликтінің түрлері
3.Конфликті жағдаяттар, жанжал
туралы ұғым
3.Конфликтідегі жағдаяттардың
тәртіптің стратегиясы

3.

«Дәлелде әлемде
жеңіске жетудің
бір ғана жолы бар,
ол - оны
болдырмау»
Дейл Карнеги
американский педагог,
психолог, писатель
1888 - 1955.

4.

Находясь в единстве
с самим собой,
невозможно даже
помыслить о конфликте.
«Конфликт —
это пересечение
интересов. Виноватых
нет. Есть только
причины»
Экхарт Толле
немецкий писатель и
духовный оратор

5.

Конфликт - тұлғааралық немесе
адамдар
тобы
әрекеттесуі
мен
қатынасуы кезінде, олардың ойлары
мен ықпалдарының бір немесе бірнеше
сәйкес емес, қарама-қайшы келуі
салдарынан,
негативтік
не
эмоцианалдық әсерден екі жақты да
уайымға, қобалжуға әкелуі.

6.

«Әлеуметтік шиеленіс» деген терминді алғаш
рет ғылыми айналымға енгізген неміс ғылыми
Г.Зиммель болды. Г.Зиммель шиеленісті қоғам
өмірінің қалыпты және маңызды формасы
ретінде
қарастырған.
Г.Зиммельдің
бұл
бағыттағы
ғылыми
көзқарастарын XX ғ. 20 –жылдары Чикаго
мектебінің көрнекті өкілдері Роберт Парк, Эрнст
Бюрджесс және Альбион Смолл қолдады. Олар
«әлеуметтік өзара ықпалдасу теориясын»
негіздеді. Бұл теория бойынша шиеленіс еркін
бәсеке, бейімделу ассимиляция, әлеуметтік өзара
ықпалдасудың түрлері ретінде қарастырылған.
Әлеуметтану
шиеленісі
әлеуметтану
ғылымының құрамында өз алдына жеке бағыт
ретінде XX ғ. 50 - жылдарында қалыптасты.

7.

КОНФЛИКТ – (ЛАТ.ТІЛ. CONFLICTUSҚАҚТЫҒЫС) – КҮРДЕЛІ ҚАЙШЫЛЫҚТАРДЫҢ
ПАЙДА БОЛУЫ, ҚАРАМА-ҚАРСЫ
ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҚТАРДЫҢ ҚАҚТЫҒЫСТАРЫ,
КҮШТІ ЭМОЦИЯЛЫҚ КҮЙЛЕРМЕН
БАЙЛАНЫСТЫ ӘР ТҮРЛІ МӘСЕЛЕР БОЙЫНША
ӨЗАРА ТҮСІНІСТІКТІҢ БОЛМАУЫ.
«ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК»
КОНФЛИКТІНІ «ӨТКІР ЭМОЦИЯЛЫҚ
УАЙЫМДАРМЕН БАЙЛАНЫСТЫ,
ҚИЫНДЫҚПЕН ШЕШІЛЕТІН ҚАРАМАҚАЙШЫЛЫҚ» ДЕП АНЫҚТАЙДЫ.

8.

конфликт
Ғылыми-әдістемелік, педагогикалық-психологиялық
әдебиеттерде ғылыми халықаралық термин –
конфликт қазақ тілінде қақтығыс, егесу, керісу,
жанжал, дау-жанжал, тартыс деген мағыналарда жиі
қолданылады. Бұл аталған ұғым, түсініктер білім
алушыларға беру, оқыту, үйрету барысында, оларды
тұлға ретінде қалыптастыруда, олардың мәдени
қарым-қатынасында, мінез-құлқында жиі көрініс
табатыны белгілі.
medkrmu.kz
8

9.

Әлеуметтік қақтығыстар - олардың
мүддесіне қарсы күрес, жеке тұлғалар немесе топтар
арасындағы бермеу жоғары дәрежесі болып табылады.
Бұл сөз, ол «соқтығысқан» дегенді білдіреді латын,
орыс тілінде келді. Қақтығыс түрлі жолдармен орын
алуы мүмкін, олардың себептері, салдары әр түрлі.
Бірақ әлеуметтік жанжал пайда әрқашан реакция
тудырады, ол біреудің құқықтары мен мүдделерін,
субъективті немесе объективті бұзуға басталады.
Қайшылықтар үнемі бар, бірақ жағдай да өршіте түседі
кезде ғана әлеуметтік қақтығыстың даму кезеңі болып
көрінетін.
medkrmu.kz
9

10.

• Қақтығыс бәсекелестіктен айырмашылығы, реакция дейін
зорлық-зомбылыққа, өте агрессивті нысанда орын алуы
мүмкін. Әрине, бұл үнемі олай бола бермейді, бірақ соғыс,
ереуілдер, жаппай тәртіпсіздіктер мен демонстрациялар саны
кейде бұл өте маңызды болуы мүмкін екенін көрсетеді.
medkrmu.kz
10

11.

• Қақтығысты шешудің жолдарымен айналысатын мамандардың көбі,
қақтығысты басқару процесі көптеген факторларға байланысты, олардың
көпшілік бөлігі басқару әсеріне оңайлықпен берілмейді. Мысалы, жеке
тұлғаның көзқарастары, индивидтердің, топтардың қажеттіліктері мен
мотивтері. Қалыптасқан стереотиптер, түсініктер, ырымдар шешімді
қабылдаушылардың әрекеттерін жоққа шығаруы мүмкін. Қақтығыстың
түріне қарай шешімерді іздеумен әртүрлі салалар айналысуы мүмкін:
ұжымның басшылары: персоналды басқару саласы, психолог және
әлеуметтанушы бөлімі, кәсіподақ ұйымы, милиция, сот.
medkrmu.kz
11

12.

Конфликт (лат. тілінен – қақтығыс) А.А.Урбановтың
тұжырымы бойынша: бәсекелестіктің түбіндегі
қарама-қайшы ойлардың қақтығысуы.
Конфликт – бұл кездейсоқ күрделі және қарамақайшылық тудыратын психологиялық құбылыс.

13.

Конфликт жайлы негізгі ұғымдар
Е.М.Бабосов:
”Әлеуметтік
шиелініс-түрлі
әлеуметтік қауымдастықтардың, мемлекет- тердің
т.б. арасындағы мүдделерінің, мақсат, даму
бағыттарының қарама-қарсылығынан немесе
мәнді айырмашылықтарынан шығып асқынған
түрі ”.
А.Смит: ”Тартыстың негізі - қоғамдағы таптық
бөлінушілік пен экономикалық бәсекелестік”.
Аристотель:”Әлсіздер
әр
уақытта
теңдікке
ұмтылса, басшылардың ойына бұл туралы кіріп те
шықпайды”.

14.

Конфликт
Конструтивті
Диструктивті

15.

Конфликттің типтері
Конфликттің негізгі 5 типі
бар, олар:
Тұлғаіштік
Тұлғааралық
Тұлға мен топ арасындағы
Топаралық
medkrmu.kz
15

16.

Конфликтінің түрлері
Конфликті болып жатқан жайларға қарай:
• тұлғааралық шиеленістер;
• тұлға және мекеме арасындағы
шиеленістер;
• жеке топтар арасындағы шиеленіс;
• мекемелер аралық шиеленіс.

17.

• Тұлғааралық конфликт
ең көп
тараған конфликт типі және ол тұлғаіштік
конфликпен тығыз байланысты. Бұл конфликт түрлі
көзқарастар мен құндылықтарға немесе жеке
тұлғалар арасында көрінуі мүмкін. Оған отбасы
конфликтерін де жатқызуға болады: ерлі зайыпты,
ата-ана, бала, ерлі зайыпты-туыстар арасындағы
конфликтер. йымдарда тұлғааралық конфликт
түрліше көрініс конфликтің негізгі себебін
мінездің табады. Көптеген жетекшілер бұл сәйкес
келмеуінен көреді. Шынында да, мінез-құлықтың,
көзқарастардың ерекшелігі себебін, бір-бірімен
қатынас орната алмайтын адамдар бар. Бірақ, бұл
конфликтердің себебі-объективті. Көбінесе бұлшектелген ресурстар үшін күрес: материалды
тәсілдер, өндірістік аудандар, т.б.
medkrmu.kz
17

18.

• Тұлғааралық конфликтердің ерекшелігі мынада: Адамдардың қарама-
қарсылығы, олардың жеке мотивтердің соқтығысуынан болады. Белгілі
барлық себептер спектрі көрінеді: жалпы және жеке, объективті және
субъективті. Тұлғааралық конфликт мінезді, темпераментті, интелектті
және де басқа да индивидуалды-психологиялық ерекшеліктерін тексеретін
өзіндік полигон болып табылады. Конфликтке түскен субъектілердің
барлық
қатынастары
және
жоғары
эмоционалдылығымен
ерекшеленеді.Қоршағандардың қызығушылығын қамтиды. Конфликт
тұлғалық және топтық қызығушылықтар негізінде туады. Оның туу
себебі, топтың ойына қарсы шыққан жеке тұлға болуы мүмкін. Көптеген
зерттеулердің нәтижесіне қарағанда өндірістік жағдайлардың
конфликтісі-әлеуметтік факторлардан туындайтыны белгілі болды.
medkrmu.kz
18

19.

Конфликтінің түрлері.
1. Ашық және жабық конфликт
2. Мотивациялық конфликт
3. Коммуникация (қарым-қатынас) конфликті
4. Мақсатқа жету жолындағы конфликт
5. Статустық конфликт
6. Жеке және топтық конфликтілер
7. Таңдау конфликтісі
8. Аз мөлшердегі қатыгездікті таңдау конфликті
9. Қарама-қарсы қабылдау конфликті
10. Қажеттілік конфликтісі
11. Әлеуметтік норманың және қажеттілік
конфликтісі.
medkrmu.kz
19

20.

Конфликттық жағдай дегеніміз бір немесе бірнеше жақтын
арасындағы белгілі бір маселені
шешуде әр жақ өзіннің
дұрыстығын дәлелдеу кезіндегі
пайда болатын қарама
қайшылық.

21.

Даудың қайшылықтарының кұрамдас бөліктері бөлек мақсаттар, көзқарастар, ойлау түрі, маселені
шешуде бөлек жолдар, жеке кызығушылықтардың
пайда болуы болып табылады.
Даудың күйiнде дау анық немесе анық емес
қолдайтын немесе болатын әлеуметтiк өзара
әрекеттесулер, бұл субъекттер даудың тараптары.

22.

Конфликттің басталуы үш шартпен байланысты:
Бірінші қатысушы саналы және белсенді түрде конфликт инициаторына
қарсы әрекет етеді;
Екінші қатысушы бұл әрекеттердің оған қарсы бағытталғанын ұғынады;
Үшінші қатысушы конфликт инициаторына қарсы жауап ретінде белсенді
әрекеттер қолданады. Бұл мезеттен конфликт басталды деуге болады.
22

23.

Конфликт
элементтері:
• Екі қатысушы немесе конфликттің екі
жағы Жақтардың қызығушылығы мен
құндылықтардың өзара сәйкессіздігі
• Қарама-қарсы жақтың қызығушылығын,
жоспарын бұзуға бағытталған мінезқұлық
• Басқа жаққа әсер ету үшін күш қолдану
• Екі жақтардың мінез-құлығы,
әрекеттерінің қарама-қайшылығы
• Сыртқы орта сипаты, үшінші
қатысушының болуыҚатысушылардың
өзіндік ерекшеліктері: агрессивтілік,
авторитеттілік
• Конфликттік қатынастың стратегиясы
мен тактикасы..
medkrmu.kz
23

24.

Конфликтің кезеңдері
• Конфликт алдындағы жағдай, осы кезде конфликт кенеттен пайда
болады, бірақ көбіне осы кезеңде қандай да бір алғышарттар болады.
Бұл жағдайда латентті деп те айтады. Ол мына этаптардан
тұрады.Объективті проблеманы жағдайдың пайда болуы.Жағдайды
түсіну.Конфликтті емес әдіспен жағдайды шешу.
medkrmu.kz
24

25.

• Конфликт туындау үшін, бір жақ екінші жақтың қызығушылығына
қысым жасайтын, әрекет ететін инцидент болуы керек осы кезеңнен
бастап конфликт пайда болады, бұл екі жақтың алғашқы қақтығысуы.
Егер конфликт алдындағы кезеңде конфликт эмоционалды болса, бұл
кезеңде ол жарыққа шығады. Кейде, осы кезде конфликт басталып, тез
аяқталып кетуі мүмкін. Ол мысалы, конфликтанттар инцидент кезінде өз
конфликттерін шешеді.
Ерекше жағдай-бұл "өткір конфликт", бұл конфликтте бір адам екінші
адамға физикалық жазаға дейін қорқытады.
Эскалация-бұл кезеңде конфликт табалдырықпен жүреді. Эскалация
үздіксіз болуы мүмкін.Кульминация кезеңінде конфликтіге түсетін екі
жақтың біреуі конфликтті одан ары қарай жасай берудің қажеті жоқ
екенін түсініп, конфликтілі жағдай саналайды.5. Конфликттің бітуі яғни
белгілі шешімге келуі
medkrmu.kz
25

26.

Конфликтіні шешу жолдары
Ашық және нәтижелі қатынас жасау,
проблеманы жанжақты талқылауға
даярлық, конфликттік жағдайдан шығу
жолдары туралы ұсыныстарын, болған
жағдай туралы өз түсінігін, мүдделерін ашық
және әділ түрде айтуы.
Біреудің толық немесе жартылай бағынуы;
Ымыраға келу (компромисс)
Конфликті ісәрекетінің үзілуі;
Интеграция.

27.

К.Томастың айтуы бойынша
конфликтіні бақылау мен басқарудың
бес түрлі әдісі бар:
• Жарысу (бәсекелестік);
• Бейімделу;
• Компромисс (ымыраға келуі);
• Қашу;
• Одақтасу.

28.

Конфликтің шешу мүмкініктері:
Біреудің толық немесе жартылай
бағынуы
Ымыраға келу (компромисс)
Конфликті іс-әрекетінің үзілуі
Интеграция және т.б.

29.

Жарысу
Жылдам шешім қабылдауды және
өзіндік жол таңдауды қажет етеді. Ол
мына жағдайда пайдалы:
• Конфликтіден кету өте қажет еткенде;
• Өзіңіздің беделіңіз жоғары және
билігіңіз болғанда;
• Өте қиын тығырыққа тап болғанда;
• Ешқандай ала-тәсіл болмағанда;

30.

Бейімделу
Ол мына жағдайларда тиімді:
• Біреуге жол бере тұра өзіңіздің ештеңе
жоғалпайтыныңызды білгенде;
• Қалыптасқан жағдайды жұмсарту керек
кезде;
• Шығатын қорытындыны өзіңізден гөрі басқа
тұлғаға қажеттігін түсінгенде;
• Шындық сіздің жағыңызда болмағанда;

31.

Компромисс
Бұл өзіңіз бен екінші тұлғаның қажеттіліктері
ескерілгенде болады:
• Екі жақтың да билігі тең және олардың белгігі
бір мақсатқа жетудегі өзара ортақ шешім
қабылдауы;
• Уақытша және тез арада шешім қабылдауда;
• Басқа амалдар тиімсіз болғанда;
• Өзара қатынасты сақтап қалу үшін ымыраға
келу

32.

Қашу
Ол мына жағдайларда тиімді:
• Қозғалған мәсілінің сіз үшін маңызды емес
кезінде;
• Өзіңіздің кінәлі немесе кінәсәз екеніңізді
түсінгенде;
• Әлсіз әріптесіңізбен сөйлескенде;
• Белгілі бір шешім таба алмаған жағдайда;
• Қозғалған мәселе бойынша мәліметтер аз
болған жағдайда

33.

Одақтасу
Ол мына жағдайларда тиімді:
• Мәселенің шешілуі екі жаққа да
өте қажет болғанда;
• Өзара өте тығыз қарым-қатынаста
болсаңыз;
• Мәселені шешуге уақытыңыз
болғанда;
• Екі жақтың билігі болғанда;

34.

тұрақтылық;
Конфликті
кезінде
тұлғаның
маңызды
мінездері
қиын сәтте
тез шешім
табуы.
өзін-өзі
ұстай білуі;

35.

Конфликтінің алдын-алу
Адамдармен қарым-қатынас барысында жанжалдан қашқақтаудың көптеген
ережелері бар. Олардың ішіндегілер:
Егер адамды өзіңнің жауыңа айналдырғың келмесе, оның ойлау қабілеті
мен дарындылығына ешқашан күмән келтірме.
Адамда өзіне-өзі деген сенімін нығайту керек.
Адамдармен сөйлесу барысында қарама-қарсы пікірлеріңіз болған
жағдайда, сөзді бұдан бастамаңыз. Адам қорғанысқа дайын болу мүмкін
де, барлық қарсы сөздер агрессияның күшүюіне әкелуі мүмкін немесе
адамның жақсы көңіл-күйін сіздің қарсы сұрақтарыңыз бұзып, конфликт
туындауы мүмкін.
Адамды сендіруге ұмтыла отырып, оған өз пікірін айтуға мүмкіндік беру
керек. Әрине, бұл үлкен шыдамдылықты талап етеді, бірақ өте эффективті.
Бұл ережелер сәтті болу үшін, ол принципке айналуы керек. Кейде
манипулятор-адамдар кездеседі. Олар саналы түрде манипуляцияны өз
пайдасы үшін қолданды
1.
2.
3.
4.
35

36.

үрейленушілік
қыңырлық
Тұлғаның
эмоцианалдық
қасиеттері
жинақы болуы
керек:
тітіркенгіш
тік
агрессивтік

37.

Сезiмнiң
процессiн
жылдамда
тады;
Бәсеңдiкке
мүмкiндiк
туғызады және
екiншi жоспарға
дау жеңiл-желпi
басқа жылжытып
қояды;
Даудың оң
әсері
Пiкiрлест
ердiң
бiрiктiруi
не алып
келедi;
Басымдылы
қтардың
қоюына
мүмкiндiк
туғызады

38.

Эмоциялардың
конструктивтiк
шығуын
қауiпсiз
және
тiптi
сақтағыш
клапанның рөлдi
айнасы
Ісәрекеттің
тиімді
жолдарының
пайда болуына
Көптеген
мәселелердің
шығуына,
олардың
шешілуіне
көмектеседі

39.

Даудың терiс әсері
тараптардың айтылған мүдделерiне
қауiп туады;
ол тең құқықтық және тұрақтылық
қамтамасыз ететiн әлеуметтiк жүйеге
қатер төндiредi;
өзгерiстердiң тез жүзеге асыруына
кедергi келтiредi;
қолдауды жоғалтуға алып келедi;

40.

адамдар ұйымды құрады, бас тартуға мүмкiн
емес және ашық арыздарды байланыстырады;
әлеуметтік психологиялық климаттың
нашарлауына алып келеді;
адамның жүйке жүйесіне әсер етіп, күйзеліске
ұшыратады;
Көптеген адамның тікелей жұмысындағы
міндетін орындауда көңілінің бөлінуі.

41.

КОНФЛИКТОЛОГ – КОНФЛИКТІДЕ
ДЕЛДАЛДЫҚ ЖҰМЫС ШЕБЕРЛІГІН
МЕҢГЕРГЕН, КОНФЛИКТІЛІ
СИТУАЦИЯНЫ КОНСТРУКТИВТІ
БАСҚАРА АЛАТЫН ШЕБЕР.

42.

Конфликтілердің алдын алу
Конфликтіні басқарудың маңызды тәсілі.
Конфликтіні болдырмауды ескерту.
Конфликттердің алдын-алуға байланысты іс-әрекетті
әлеуметтік өзараәрекеттесуге қатынасушылардың
өздері, ұйым басшылары, конфликтологтар жүзеге
асыра алады.

43.

Конфликтінің алдын алу 4 негізгі бағыт бойынша жүргізілуі мүмкін:
Бұл конфликт алдындағы
ситуациялардың пайда болуына
және деструктивті дамуына кедергі
келтіретін обьективті жағдайлар
туғызу
Конфликттердің алдын-алудың
маңызды обьективті-субьективті
алғышарты ұймның құрылуы мен
қызмет атқаруының ұйымдықбасқарушылық жағдайларын
оңтайландыру
Конфликтердің көпшілігінің
алдын алу бір мезетте
барлық төрт бағытта
жүргізілуі тиіс.
Әлеуметтік-психологиялық
себептерін жою
Конфликттердің пайда болуының
тұлғалық себептерін оқшауланған
жөн

44.

Диструктивті конфликтілердің алдын алуға мүмкіндік беретін
негізгі объективті жағдайдар:
ұйым жұмысшыларының іс-әрекеттері үшін жағымды
жағдай жасау;
ұжымда материалдық және рухани байлықтарды әділ бөлу;
конфликтіні алдыналу үшін нормативті процедуралар өңдеу;
Адамды қоршаған материалды ортаның қолайлы болуы;

45.

Конфликтілердің алдын алу шарттары
Конфликттің алдын алудың обьективті
субьективті шарттары
Конфликттің алдын алудың обьективті субьективті
шарттарына ұйымдық басқарушылық факторлары
жатады.
Дау- дамайдың алдын алудың құрылымдық
ұйымдық шарттары бір жағынан ұйым ретінде
,екінші жағынан әлеуметтік топ ретінде
цехтық,заводтық,фирмалық құрылымдарын
оңтайландырумен байланысты.

46.

Функционалдық ұжымдық шарттар ұжымының
құрылымдық элементтері мен қызметкерлер арасындағы
фунционалдық өзара байланыстарды оңтайландыру
байланысты.
Бұл қызметкерлер арасындағы дау- дамайлардың алдын
алуға мүмкіндік туғызады,әрі функционалдық
қайшылықтар соңында тұлға аралық қайшылықтарды
береді.
Білікті емес шешімдер басшы мен оларды
орындайтындар арасында дау-дамайлардың пайда
болуына итермелейді. Іс-әрекет нәтижелерін негізсіз,
жағымсыз бағалауда бағалаушы мен бағаланушы
арасында дау-дамайлардың алдындағы жағдаяттың
пайда болуына мүмкіндік береді.

47.

Дау-дамайлардың алдын алудың
әлеуметтік-психологиялық шарттары.
Дау- дамайдың әлеуметтік-психологиялық
мазмұны көп жағдайда оның пайда болуы мен
дамуын анықтайды.
конфликтті алдын алудың маңызды әлеуметтік
психологиялық шарты оның қоршағандармен
өзара әрекеттесу үрдісінде оларға зиян
келтірмеуі болып табылады.

48.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
А. В. Дмитрев, Конфликтология, Москва, Гардарики, 2001, 221230 б.
А. Я. Анцуков, А. И. Шипилов, Конфликтология, Москва, Юнити,
2004, 474-477 б.
А. Я. Анцуков, А. И. Шипилов, Конфликтология, Москва, Юнити,
2004, 474-477 б.
http//www.aaa.kz/
http//flb.ru/material.phtmlid/
http//www.diplomrobit.ru/

49.

Назарларыңызға рахмет!!!