Мемлекеттік басқару формалар эволюциясы

1.

Мемлекеттік басқару
формалар эволюциясы

2.

Тарих даму барысында қалыптасқан
мемлекеттің формалары:
1
Монархия
2
Республика
3
Теократия
– теократиялық басқару формасы діне иерархияға тән

3.

Монархия
Сословистік-өкілетті монархия – монархтың билігінде түрлі сословиелік органдары бар
(дворяндар, діни билік, қала тұрғындары), қызметі заңдық сипатқа ие мемлекеттік
форма. Ол XIII – XIV ғасырларда Батыс Еуропада қалыптасқан.
Аболютті монархия – тәуелсіз басшы болатын, шексіз билік жүргізетін мемлекеттік
форма. Монархқа заң шығарушы, атқарушы және сот билігі тиесілі. Шексіз билік кезінде
орталық және жергілікті билікке феодалдар емес, монарх ие болды. Орта ғасырлардың
соңында пайда болды. Абсолютті монархия сословиелік ақсүйектердің
артықшылықтарын сақтап, оларға қолдау көрсетті. Қазіргі кезде Сауд Арабиясы, Катар,
Оман сияқты елдерде сақталған.
Конституциялық немесе шектеулі монархия – монархтың билігі конституциямен
шектелген мемлекеттік форма. Монарх тек жоғары билікке мен сот жүйесіне ие болды.
Ол формалды түрде үкіметті жасақтап, әскер мен полицияны басқаруға мен жарлықтар
беру мүмкіндіктеріне ғана ие болды. Алғашқы рет Англияда 1668 жылы Даңқты
революциядан кейін пайда болды. Қазіргі кезде Ұлыбритания, Швеция сияқты елдерде
сақталған.

4.

Республика
Президенттік республика – президент мемлекет басшысы мен атқарушы биліктің
басшысы болатын мемлекеттік форма. Үкіметтің қызметін президент әкімшілігі
атқарады. Президент үкіметтің саяси қызметін бақылайды, премьер министр үкіметтің
жұмысын ұйымдастыруымен айналасады. Президенттік республиканың ерекшелігіне
президент пен парламентті сайлауы жатады. Мұндай басқару формасындағы билік
бөлінуі қатаң түрге ие болды. Президент конституцияға бағынады, ал егер бағынбаса
немесе оған қарсы қылмыс жасаса, оған импичмент жарияланады. Президент өкілетті
қызметтерді атқарады.
Жартылай президенттік немесе президенттік парламенттік республика – президент пен
парламент арасында бөлінетін үкіметті жасақтауға мен оның қызметін бақылауға
бағытталған мемлекеттік форма. Президент те, парламентте те үкіметті құруға
мақсатталған. Үкіметті парламентте көп дауысқа ие болған партия жасақтайды, ал
президент оны премьер министр етуге міндетті. Партия ұсынысымен президент басқа
министрлерді тағайындайды. Қазіргі кезде Франсия сондай мемлекеттік формаға ие.

5.

Принциптер
Унитаризм принципі – мемлекет өз жеке дербестігі жоқ, әкімшілік аумақтық
бөліктерге бөлінеді. Унитарлы мемлекетте конституция мен азаматтық
біртұтас болады, жоғары билік органдары, құқық пен сот бір жүйеге
бағынады.
Федерализм принципі – бұрын тәуелсіз болған бірнеше құрылымдарды
біріктіріп, мемлекеттік федерация одағына бірігуді қалаған саяси форманы
ұсынады. Оның мемлекеттерінде конституциясы, заң шығарушы, атқарушы
және сот органдары болады.
Конфедерализм принципі – орын алған қандай да бір маңызды мәселені
шеші үшін дербес мемлекеттердің одаққа бірігуі. Оған қосылған
мемлекеттер өз тәуелсіздігін сақтайды, дербес билігі болады, мақсаттарды
мен мәселелерді шешу үшін біріккен органдарды құрайды.