Python тіліне кіріспе

1.

PYTHON ТІЛІНЕ КІРІСПЕ. АЙНЫМАЛЫЛАР ЖӘНЕ
ДЕРЕКТЕРДІҢ ТИПТЕРІ. НЕГІЗГІ
АРИФМЕТИКАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР

2.

• Жоспары:
1.Python тіліне кіріспе.
2. Айнымалылар және деректердің типтері.
3. Негізгі арифметикалық операциялар

3.

PYTHON ТІЛІНЕ КІРІСПЕ.
• Python әртүрлі типтегі қосымшаларды құруға арналған танымал жоғары деңгейлі
бағдарламалау тілін ұсынады. Бұл веб-қосымшалар, ойындар, жұмыс үстелі
бағдарламалары және мәліметтер базасымен жұмыс. Питон машиналық оқыту
және жасанды интеллектті зерттеу саласында өте кең таралған.
• Python тілін алғаш рет 1991 жылы голландиялық әзірлеуші Гуидо Ван Россум
жариялады. Содан бері бұл тіл дамудың үлкен жолын жүріп өтті.
• 2000 жылы 2.0 нұсқасы,
• ал 2008 жылы 3.0 нұсқасы жарық көрді. Нұсқалар арасындағы осындай үлкен
алшақтықтарға қарамастан, қосымша нұсқалар үнемі шығуда.
• Қазіргі қауіпсіз нұсқасы-3.10. Нұсқа 2021 жылдың қазан айында шыққан.

4.

Python бағдарламалау тілінің негізгі ерекшеліктері:
• Сценарий тілі. Бағдарламалардың коды сценарийлер түрінде анықталады
• Әр түрлі бағдарламалау парадигмаларын, соның ішінде объектіге бағытталған
және функционалды парадигмаларды қолдау.
• Бағдарламаларды түсіндіру. Сценарийлермен жұмыс істеу үшін сценарийді іске
қосатын және орындайтын аудармашы қажет.

5.

6.

• Портативтілік және платформаға тәуелсіздік. Яғни, бізге қандай операциялық
жүйе бар екендігі маңызды емес - Windows, Mac OS, Linux – аудармашының
қатысуымен барлық осы ОЖ-де жұмыс істейтін сценарий жазу жеткілікті
• Автоматты жадты басқару
• Динамикалық типтеу

7.

• Python бағдарламасы нұсқаулық жиынтығынан тұрады. Әрбір
нұсқаулық жаңа жолға орналастырылады. Мысалы:
print(2 + 3)
print("Hello")
• Python-да шегіністер үлкен рөл атқарады. Дұрыс орнатылмаған
шегініс іс жүзінде қате болып табылады. Мысалы, келесі жағдайда
код жоғарыда көрсетілгенге ұқсас болса да қате береді:
print(2 + 3)
print("Hello")

8.

• Дегенмен, тілдің кейбір құрылымдары бірнеше жолдан тұруы мүмкін
екенін есте ұстаған жөн. Мысалы, шартты if конструкциясы:
if 1 < 2:
print("Hello")
Бұл жағдайда, егер 1 саны 2-ден аз болса, онда "Hello"жолы
көрсетіледі. Мұнда шегініс болуы керек, өйткені басып шығару
нұсқаулығы "Hello" сөзін өздігінен емес, if шартты конструкцияның
бөлігі ретінде қолданылады. Сонымен қатар, шегініс, кодты жобалау
жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес, 4-ке еселенген бос орындардың саны
ретінде берген дұрыс.

9.

ТҮСІНІКТЕМЕ
• Кодтың бөліктері қандай қызмет орындайтынын білуге
түсініктемелер қолданылады. Бағдарламаны тарату және орындау
кезінде аудармашы түсініктемелерді елемейді, сондықтан олар
бағдарламаның жұмысына әсер етпейді.
• Python-дағы түсініктемелер блокқа немесе бір жолға қойылады. Олар
тор белгісінен (#) басталады.

10.

Блоктық түсініктемелер жолдың басында қойылады:
# Консольға хабарламаны шығару
print("Hello World")
Бір жолға орнатылатын түсініктемелер тіл нұсқауларымен
бірдей жолда орналасады:
print("Hello World") # Консольға хабарламаны шығару

11.

НЕГІЗГІ ФУНКЦИЯЛАРЫ
Python бірқатар кіріктірілген функцияларды ұсынады.
• Ақпаратты консольге шығарудың негізгі функциясы-print ()
функциясы. Аргумент (дәлел) ретінде біз шығарғымыз
келетін жол осы функцияға беріледі:
• print("Hello Python") # Hello Python
• print("Full name:", "Tom", "Smith") # Full name: Tom Smith

12.

INPUT()
• input() функциясы ақпаратты енгізуге жауап береді. Қосымша
параметр ретінде бұл функция енгізу шақыруын қабылдайды және
айнымалыға сақтай алатын енгізілген жолды қайтарады:
name = input("Есіміңді енгіз: ")
print(name, "сәлем!")
Есіміңді енгіз: Ермек
Ермек сәлем!

13.

АЙНЫМАЛЫЛАР ЖӘНЕ ДЕРЕКТЕР ТИПТЕРІ
• Айнымалылар деректерді сақтауға арналған. Python-дағы
айнымалы атауы алфавиттік таңбадан немесе астын сызу
белгісінен басталуы керек және алфавиттік-сандық таңбалар
мен астын сызу белгісін қамтуы мүмкін. Сонымен қатар,
айнымалы атауы Python тілінің кілт сөздерінің атауымен
сәйкес келмеуі керек. Кілт сөздер көп емес, оларды есте
сақтау оңай:

14.

False
None
True
and
as
assert
async
await
else
import pass
break
except in
raise
class
finally is
return
continue for
lambda
try
def
from
nonlocal while
del
global not
with
elif
if
or
yield

15.

• Мысалы, айнымалы құрамыз:
name = "Tom"
Мұнда "Tom"жолын сақтайтын name айнымалысы анықталған.Питонда
айнымалы атаудың екі түрі қолданылады: camelcase және underscore
notation. camelcase айнымалы атауындағы әрбір жаңа сөз бас әріптен
басталады дегенді білдіреді. Мысалы:
userName = "Tom "
underscore notation айнымалы атаудағы сөздер астын сызу белгісімен
бөлінетінін білдіреді. Мысалы:
user_name = "Tom"

16.

Сондай-ақ, регистрге тәуелділікті ескеру қажет, сондықтан Name және name айнымалылары әртүрлі нысандарды
білдіреді.
# екі түрлі айнымалы
name = "Tom"
Name = "Tom"
Айнымалының ерекшелігі-программа барысында оның мәнін өзгерте аламыз:
name = " Tom "# айнымалы name "Tom"
print(name) # шығарады: Tom
name = "Bob" # мәнді Bob етіп өзгертіңіз
print(name) # шығару: Bob

17.

ДЕРЕКТЕР ТҮРЛЕРІ
• Айнымалы деректер түрлерінің бірінің мәнін сақтайды. Python-да
көптеген деректердің түрлері бар. Бұл жағдайда біз тек әзірше ең
негізгі түрлерін қарастырамыз: bool, int, float, complex және str.
• Логикалық мәндер bool түрі екі логикалық мағынаны білдіреді:
ақиқат (дұрыс, шын) немесе жалған (дұрыс емес, жалған). Ақиқат
мәні бір нәрсенің шын екенін көрсету үшін қызмет етеді. Ал жалған
мән, керісінше, бір нәрсенің жалған екенін көрсетеді. Осы типтегі
айнымалылардың мысалы:

18.

• isMarried = False
• print(isMarried)
# False
• isAlive = True
• print(isAlive)
# True

19.

БҮТІН САНДАР
• іnt түрі бүтін санды білдіреді, мысалы, 1, 4, 8, 50. Мысалы:
age = 21
print("Жасы:", age)
# Жасы: 21
count = 15
print("Саны:", count) # Саны: 15

20.

2-ЛІК САНАУ ЖҮЙЕСІ
• Әдетте, стандартты сандар ондық жүйедегі сандар ретінде қарастырылады. Бірақ Python
сонымен қатар екілік, сегіздік және он алтылық жүйелердегі сандарды қолдайды.
• Санның екілік жүйені білдіретінін көрсету үшін санның алдына 0b префиксі қойылады:
a = 0b11
b = 0b1011
c = 0b100001
print(a)
# 3 о.с.ж.
print(b)
# 11 о.с.ж.
print(c)
# 33 о.с.ж.

21.

8-ДІК САНАУ ЖҮЙЕСІ
• Сан сегіздік жүйені білдіретінін көрсету үшін санның алдына 0o префиксі қойылады:
a = 0o7
b = 0o11
c = 0o17
print(a)
# 7 о.с.ж. (ондық санау жүйесі)
print(b)
# 9 о.с.ж.
print(c)
# 15 о.с.ж.

22.

16-ЛЫҚ САНАУ ЖҮЙЕСІ
Сан он алтылық жүйені білдіретінін көрсету үшін санның алдына 0x префиксі қойылады:
a = 0x0A
b = 0xFF
c = 0xA1
print(a)
# 10 о.с.ж.
print(b)
# 255 о.с.ж.
print(c)
# 161 о.с.ж.
Айта кету керек, біз шығару print функциясына қандай мәнді берсек те, ол әдепкі бойынша ондық
жүйеде көрсетіледі.

23.

НАҚТЫ САНДАР
float түрі нақты сандарды білдіреді, мысалы, 1.2 немесе 34.76. Нүкте бүтін және бөлшек
бөліктерді бөлгіш ретінде қолданылады.
h = 1.68
pi = 3.14
w= 68.
print(h) # 1.68
print(pi)
# 3.14
print(w) # 68.0

24.

Нақты санды экспоненциалды жазбада анықтауға болады:
x = 3.9e3
print(x) # 3900.0
x = 3.9e-3
print(x) # 0.0039
18 мәнді сан болады

25.

ЖОЛДАР
str түрі жолдарды білдіреді. Жол "сәлем" және ‘сәлем’ сияқты бір немесе екі
тырнақшаға салынған таңбалар тізбегін білдіреді. Python 3-Те жолдар Юникодты
кодтаудағы таңбалар жиынтығын білдіреді
m = "Hello World!"
print(m) # Hello World!
name = 'Tom'
print(name) # Tom

26.

Егер біз көп жолды мәтінді анықтағымыз келсе, онда мұндай мәтін үш немесе бір
тырнақшаға алынады:
‘‘’
Бұл түсініктеме
'''
text = '''Laudate omnes gentes laudate
Magnificat in secula
Et anima mea laudate
Magnificat in secula
'''
print(text)

27.

ЖОЛДАРЛЫ БАСҚАРУ ТІЗБЕКТЕРІ
Жолда бірқатар арнайы таңбалар - басқару тізбегі болуы мүмкін. Олардың
кейбіреулері:
• \: жолдың ішіне қиғаш сызық қосуға мүмкіндік береді
• \ ': жолдың ішіне бір тырнақша қосуға мүмкіндік береді
• \ ": жолдың ішіне қос тырнақша қосуға мүмкіндік береді
• \n: жаңа жолға көшуді жүзеге асырады
• \t: табуляция (4 шегініс)

28.

text = "Message:\n\"Hello World\""
print(text)
Message:
"Hello World"

29.

МӘНДЕРДІ ЖОЛҒА ЕНДІРУ
• Python басқа айнымалылардың мәндерін жолға ендіруге мүмкіндік береді. Ол үшін
жолдың ішінде айнымалылар фигуралық жақшаларға орналастырылады {}, ал f
(format) белгісі бүкіл жолдың алдына қойылады:
userName = "Tom"
userAge = 37
user = f"name: {userName} age: {userAge}"
print(user) # name: Tom age: 37

30.

ДИНАМИКАЛЫҚ ТИПТЕУ
Python-динамикалық типтеу тіл. Бұл дегеніміз, айнымалы белгілі бір типке қатаң
байланысты емес.
Айнымалының түрі оған берілген мән негізінде анықталады.
• Сонымен, қос немесе жалғыз тырнақшалардағы жолды белгілеу кезінде айнымалы str
түріне ие болады.
• Бүтін санды тағайындау кезінде Python айнымалы түрін int ретінде автоматты түрде
анықтайды.
• Айнымалыны float нысаны ретінде анықтау үшін оған бөлшек сан беріледі, онда
санның бүтін және бөлшек бөліктері нүкте арқылы бөлінеді.
• Сонымен қатар, бағдарлама барысында айнымалы түрін оған басқа типтегі мән беру
арқылы өзгерте аламыз:

31.

TYPE
userId = "abc" # тип str
print(userId)
userId = 234 # тип int
print(userId)
type(…) функциясының көмегімен деректің типін анықтауға болады
userId = "abc"
# тип str
print(type(userId)) # <class 'str'>
userId = 234
# тип int
print(type(userId)) # <class 'int'>

32.

АРИФМЕТИКАЛЫҚ АМАЛДАР
Python барлық жалпы арифметикалық амалдарды қолдайды:
+, - ,*
• / –бөлу print(6 / 2) # 3.0
• //– бөлу кезінде санның бүтін бөлігі print(7// 2) # 3 print(6 / 2) # 3
• **– дәрежеге шығару. print(3** 2) # 9
• %–қалдықты табу. print(7 % 2) # 7-ні 2-ге бөлгендегі қалдық. Нәтиже
-1

33.

• Бірнеше арифметикалық операцияларды орындау кезінде олардың
басымдылығына назар аудару керек. Алдымен жоғары басымдықтағы
операциялар орындалады.
• Кему ретіндегі операциялардың басымдықтары келесі кестеде келтірілген.
• Операциялар
Орындалу бағыты
• **
Оңнан солға
• *, /, //, %
Солдан оңға қарай
• +, –
Солдан оңға қарай

34.

number = 3 + 4 * 5 ** 2 + 7
print(number) # 110
• Басымдылықты өзгертуге жай жақша қолданылады
number = (3 + 4) * (5 ** 2 + 7)
print(number)
# 224
• Ескерту. Арифметикалық операцияларда бүтін және нақты сандарды қолдануға
болады. Егер бүтін сан (int) және нақты сан (float) бір операцияға қатысса, онда
бүтін сан float түріне келтіріледі.

35.

АРИФМЕТИКАЛЫҚ ТАҒАЙЫНДАУ ОПЕРАЦИЯЛАР
Бірқатар арнайы операциялар операцияның нәтижесін бірінші операндқа тағайындауға мүмкіндік
береді:
+=
Қосу нәтижесін тағайындау
-=
Азайту нәтижесін тағайындау
*=
Көбейту нәтижесін тағайындау
/=
Бөлу нәтижесін тағайындау
//=
Санды бөлгендегі бүтін бөлігін тағайындау
**=
Санның дәрежесін тағайындау
%=
Бөлінуден қалған қалдықты тағайындау

36.

n = 10
n += 5
print(n)
# 15
n -= 3
print(n)
# 12
n *= 4
print(n)
# 48

37.

САНДАРҒА ҚОЛДАНЫЛАТЫН РАЗРЯДТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР
• Операциялардың ерекше класы разрядтық операциялар. Олар int типті сандардың
жеке разрядтарына орындалады.
Екілік санау жүйесі
• Екілік жүйеде санның әр разрядында тек екі мән болуы мүмкін - 0 немесе 1.
Мысалы, ондық жүйедегі 0 екілік жүйеде де 0 болады, ал ондық жүйеде 1 екілік
жүйеде 1 болады. Ондық жүйеде келесі сан - 2 екілік жүйеде 10-ға сәйкес келеді.
Яғни, 1-ге 1-ді қосқанда, нәтиже 10 болады. Т.с.с.

38.

• Мысалы, 5 е. с.ж. 101 және үш цифрдан тұрады. Ондық санды екілік жүйеде шығару
үшін 0b спецификаторын қолдануға болады:
number = 5 # 101 екілік с.ж.
print(f"number = {number:0b}") # number = 101
• Спецификаторсыз, print() функциясы ондық жүйедегі санды көрсетеді.

39.

ЛОГИКАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР
• Логикалық операциялар санның жеке разрядтарында орындалады. Python-да
келесі логикалық амалдар бар:
• &(логикалық көбейту)
• Разрядтық логикалық көбейту келесі түрде орындалады, егер екі операндта да
биттік мәндер 1 болса, онда операция 1-ді қайтарады, әйтпесе 0 саны
қайтарылады. Мысалы:

40.

x2 = 4 # 100
y2 = 5 # 101
z2 = x2 & y2
print(f"z2 = {z2}") # z2 = 4
print(f"z2 = {z2:0b}") # z2 = 100

41.

• | (логикалық қосу)
• Логикалық көбейту сияқты, операция екілік сандар разрядтары бойынша орындалады, бірақ егер
осы разрядтағы цифрлардың кем дегенде біреуі 1-ге тең болса, онда операция 1-ді қайтарады.
Мысалы:
x2 = 4
# 100
y2 = 5
# 101
z2 = x2 | y2
# 101
print(f"z2 = {z2}")
# z2 = 5
print(f"z2 = {z2:0b}") # z2 = 101

42.

• ^ (НЕМЕСЕ логикалық терістеу)
• Егер екі санның ағымдағы разрядының мәндері әртүрлі болса, онда
1 қайтарылады, әйтпесе 0 қайтарылады. Бұл операция XOR деп те
аталады. Мысалы:
x=9
# 1001
y=5
# 0101
z = x ^ y # 1100
print(f"z = {z}")
# z = 12
print(f"z = {z:0b}") # z = 1100
print(f"z = {z:0o}") # z = 14
print(f"z = {z:0x}") # z = c

43.

• ~(инверсия)
• Санды инверсиялау. ~х өрнегі іс жүзінде -(x+1)ұқсас. Мысалы:
x=5
y = ~x;
print(f"y: {y}") # -6

44.

ЫҒЫСУ ОПЕРАЦИЯЛАРЫ
Ығысу операциялары санның разрядтарына орындалады. Жылжу оң және сол жаққа
болуы мүмкін.
• x<<y-x санын y сандарына солға жылжытады. Мысалы, 4<<1 4 санын (100 екілік с.ж.)
бір санға солға, яғни 1000 немесе ондық көріністегі 8 санын ауыстырады.
• x> > y-x санын оңға y битке оңға жылжыту. Мысалы, 16>>1 16 санын (10000 екілік с.ж.)
бір санға оңға жылжыту, яғни 1000 немесе ондық көріністегі 8 санын ауыстырады.

45.

• Осылайша, егер бір бағытта немесе басқа бағытта жылжуы керек
бастапқы сан екіге бөлінсе, онда іс жүзінде көбейту немесе екіге
бөлу алынады. Сондықтан ұқсас операцияны тікелей көбейту немесе
екіге бөлудің орнына қолдануға болады. Мысалы:
a = 16 # 10000
b=2
c = a << b # 10000 солға 2 разрядақа жылжыту, 1000000 - 64
print(c) #64
d = a >> b # 10000 оңға 2 разрядқа жылжыту, 100 - 4
print(d) #4

46.

• Бұл жағдайда операцияларға қатысатын сандар 2-кі санының еселігі болуы міндетті
емес:
a = 22 # 10110
b=2
c = a << b # 10110 солға 2 разрядқа жылжыту, 1011000 - 88
print(c) # 88
d = a >> b # 10110 оңға 2 разрядқа жылжыту, 101 - 5
print(d) # 5

47.

МАТЕМАТИКАЛЫҚ ФУНКЦИЯЛАР
• модуль math Python тіліндегі математикалық, тригонометрикалық және
логарифмдік операциялардың жиыны.
Модульдің негізгі функциялары:
• math.pow(X,Y) - XY.
• math.sqrt(X) – квадрат түбір X.
• math.acos(X) - арккосинус X. Радианда.
• math.asin(X) - арксинус X. Радианда.

48.

• math.atan(X) - арктангенс X. Радианда.
• math.atan2(Y, X) - арктангенс Y/X. Радианда. (X,Y) нүктелер орналасқан ширектер
есептелінеді
• math.cos(X) - косинус X (X радианда).
• math.sin(X) - синус X (X радианда).
• math.tan(X) - тангенс X (X радианда).
• math.hypot(X,Y) – катеттері X,Y гипотенузаны есептеу(math.sqrt(x * x + y * y)).
• math.degrees(X) - радианды градусқа айналдыру.
• math.radians(X) - конвертирует градусты радианға айналдыру.
• math.cosh(X) - гиперболалық косинус.

49.

• cos(rad): косинус
• sin(rad): синус
• tan(rad): тангенс
• acos(rad): арккосинус
• asin(rad): арксинус
• atan(rad): арктангенс
• log(n[, base]) логарифм негізі base
• log10(n): ондық логарифм
• math.pi - pi = 3,1415926...
• math.e - e = 2,718281...

50.

• import math
немесе
from math import
• # санның дәрежесі
• n1 = math.pow(2, 3)
n1 = pow(2, 3)
• print(n1) # 8
print(n1) # 8
• # осы операция
• n2 = 2**3
• print(n2)
• # квадрат түбір
• print(math.sqrt(9)) # 3.0
print(sqrt(9)) # 3.0
• # жақын үлкен бүтін сан
• print(math.ceil(4.56)) # 5
print(ceil(4.56)) # 5