Budowa i rola części biernej układu ruchu

1. Budowa i rola części biernej układu ruchu

2. Układ ruchu

Ze względu na budowę i właściwości układ ruchu można podzielić na:
• część czynną – układ mięśniowy
• część bierną – układ szkieletowy
Dzięki współdziałaniu tych układów możemy:
» wykonywać ruchy lokomocyjne
» zmieniać ułożenie ciała względem siebie
» utrzymać odpowiednią postawę ciała
» osłabiać skutki działania różnych przeciążeń

3. Szkielet

Jest to część bierna układu ruchu. Stanowi
rusztowanie ciała i jest oparciem dla mięśni.
Ponadto pełni również inne funkcje:
• ochronną dla narządów,
• krwiotwórczą (szpik kostny wypełniający wnętrze
kości tworzy ciałka krwi),
• magazynującą ( w kościach gromadzi się wiele
soli mineralnych, szczególnie wapń).
Podstawowym materiałem budulcowym szkieletu
człowieka jest tkanka kostna oraz w mniejszym
stopniu chrzęstna.

4. Tkanka chrzęstna

Składa się z istoty międzykomórkowej (A), w której zanurzone są włókna
białkowe oraz komórki chrzęstne: chondrocyty (B).
Nie jest unaczyniona ani unerwiona
(odżywianie zachodzi z łącznotkankowej
ochrzęstnej na drodze dyfuzji).
Rodzaje tkanki chrzęstnej:
• szklista – buduje powierzchnie stawowe i przymostkowe części żeber,
występuje w części chrzęstnej nosa, nagłośni, oskrzelach
• sprężysta – występuje w małżowinie usznej
• włóknista – występuje w miejscu przyczepu ścięgien do kości,
współtworzy krążki międzykręgowe

5. Tkanka kostna

Powstaje głównie na drodze kostnienia tkanki chrzęstnej szklistej.
Składa się z istoty międzykomórkowej wysyconej solami mineralnymi,
głównie węglanami i fosforanami wapnia.
Związki te powodują, że jest ona twarda i wytrzymała na obciążenia
mechaniczne. W istocie międzykomórkowej zanurzone są włókna
kolagenowe (osseinowe) oraz komórki kostne - osteocyty.
Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki kostnej: zbitą i gąbczastą.

6. Tkanka kostna zbita

Włókna kolagenowe tworzą blaszki
kostne – łukowato zgięte wzdłuż długiej
osi. Układ blaszek otacza koncentrycznie
kanał Haversa (1).
Taką pojedynczą jednostkę
nazywamy osteonem (4).
budulcową
Pomiędzy
osteonami
znajduje
się
substancja
międzykomórkowa.
W
kanałach Haversa biegną naczynia
krwionośne (2), limfatyczne i nerwy.
Tkanka kostna zbita buduje trzony kości
długich oraz kości osłaniające mózgowie.
3 – osteocyt.

7. Tkanka kostna gąbczasta

Jest zbudowana także z blaszek kostnych,
które owinięte ciasno wokół siebie, tworzą
niewielkie zespoły budulcowe nazwane
beleczkami kostnymi (nie są to osteony).
Liczne beleczki tworzą przestrzenną sieć,
przypominającą
strukturą
zwyczajną
gąbkę kąpielową, stąd kość gąbczasta.
Przestrzenie między beleczkami nie są
puste. Wypełnia je czerwony szpik kostny
– główne źródło krwinek w organizmie.
Występuje
głównie
w
końcowych
odcinkach kości długich, ponieważ
ułożenie beleczek kostnych pozwala
amortyzować przeciążenia, co jest bardzo
istotne w stawach.

8. Budowa kości

a – nasada kości
b – trzon kości
c – nasada kości
d – istota gąbczasta
e – istota zbita
f – okostna
g – jama szpikowa
Okostna - włóknista błona ochraniająca
kość
od
zewnątrz,
jest
silnie
unaczyniona
(odżywia
kość)
i
unerwiona.

9. Wzrastanie kości na długość

W kościach długich organizmów młodocianych między nasadą a trzonem
występuje warstwa chrząstki zwanej nasadową.
Dzięki narastaniu tkanki kostnej w bezpośrednim sąsiedztwie chrząstki
nasadowej kość wydłuża się. Proces ten trwa aż do momentu
zakończenia wzrostu. Pod wpływem hormonów rozmnażanie się komórek
zostaje zahamowane. Chrząstki nasadowe ulegają skostnieniu, nasady
zrastają się z trzonem i rozrastanie się kości na długość ustaje.

10. Podział kości

U człowieka dorosłego szkielet składa się z około 206 kości – liczba
ta jest większa u dzieci ze względu na wiele punktów kostnienia
(około 270 u noworodka i 356 u 14-latka); spada dopiero po
połączeniu się np. trzonów z nasadami.
Ze względu na budowę zewnętrzną kości podzielono na kilka grup:
kości długie np. kość udowa, ramienna
kości płaskie np. kości czaszki, łopatka
kości krótkie np. kości nadgarstka, stępu
kości różnokształtne np. kręgi

11. Typy połączeń między kośćmi

Połączenia ścisłe kości - kościozrosty –
w takich połączeniach nie ma możliwości
przemieszczania się kości względem siebie.
Przykładem mogą być kości czaszki, gdzie
brzegi kości zachodzą na siebie tworząc ząbkowane linie - szwy.
Połączenia półścisłe kości (chrząstkozrosty). Między dwoma
zakończeniami kostnymi znajdują się krążki chrzęstne lub chrzęstno
– włókniste. Ten typ połączenia występuje m.in. między kręgami i w
spojeniu łonowym.
Połączenia ruchome kości - stawy, które umożliwiają szeroki zakres
ruchów.

12. Budowa stawu

1 – więzadło
2 – torebka stawowa, warstwa włóknista
– błona, która zamyka od zewnątrz
jamę stawową, zapewnia stabilność i
odgranicza staw od otoczenia
3 – torebka stawowa, warstwa maziowa –
produkuje
maź,
która
nawilża
chrząstki stawowe zmniejszając tarcie
4 – powierzchnia stawowa kości
5 – chrząstka stawowa – pokrywa
powierzchnie stykających się kości,
zapobiega ich ścieraniu, ułatwia
poślizg
6 – jama stawowa – przestrzeń
wypełniona mazią

13. Rodzaje stawów

3
Rodzaje stawów
1
5
4
1 – staw kulisty np. staw barkowy
2 – staw eliptyczny, np. staw promieniowo – nadgarstkowy
3 – staw siodełkowy, np. staw nadgarstkowo – śródręczny kciuka
4 – zawiasowy, np. staw łokciowy
5 – obrotowy, np. staw między pierwszym a drugim kręgiem szyjnym

14. Szkielet człowieka

Szkielet człowieka można
podzielić na dwie części.
Pierwszą
część
stanowi
szkielet osiowy. w jego
skład wchodzą: czaszka,
kręgosłup oraz żebra i
mostek.
Drugą część stanowi szkielet
kończyn górnych oraz
dolnych wraz z ich
obręczami.

15. Czaszka

Stanowi kostne rusztowanie głowy. W budowie czaszki wyróżniamy:
mózgoczaszkę, która stanowi ochronę mózgowia i trzewioczaszkę, która
chroni narządy zmysłów,otacza początkowe odcinki dróg pokarmowych i
oddechowych.
Mózgoczaszkę współtworzą m. in. kości: czołowa, dwie ciemieniowe,
skroniowe, klinowe oraz potyliczna. W skład części trzewnej czaszki
wchodzą między innymi po dwie kości: szczękowe, nosowe, jarzmowe
oraz żuchwa.

16.

W czaszce dorosłego człowieka kości połączone
są nieruchomo za pomocą tzw. szwów. Są to
połączenia stałe kości.
U noworodków i niemowląt na granicach
zetknięcia się kości czaszki utrzymuje się dość
długo tkanka łączna, tworząc „wgłębienia” zwane
ciemiączkami (1). Obecność ciemiączek i
nieskostniałych
połączeń
między
kośćmi
sklepienia czaszki umożliwia dopasowanie się
kształtu czaszki do kanału miednicy podczas
porodu. Ciemiączka odpowiadają również za
umożliwienie powiększenia rozmiarów główki
dziecka podczas jego rozwoju. Wyróżniamy
ciemiączka: przednie, tylne, klinowe i sutkowate
Ulegają kostnieniu od trzeciego miesiąca do
drugiego lub trzeciego roku życia – najpóźniej
zamyka się ciemiączko przednie
1

17. Kręgosłup

Kręgosłup jest:
• osią i główną podporą ciała
• narządem ruchu
• osłoną dla rdzenia kręgowego
Zbudowany jest 33 – 34 kręgów i dzieli się na
pięć odcinków:
1 - szyjny ( 7 kręgów)
2 - piersiowy( (12 kręgów)
3 - lędźwiowy ( 5 kręgów)
4 - krzyżowy ( 5 kręgów zrośniętych w jedną
kość krzyżową
5 - ogonowy ( 4 – 5 kręgów zrośniętych w kość
ogonową)

18. Cechy charakterystyczne kręgów szyjnych:

I kręg szyjny – atlas (dźwigacz) - nie
posiada trzonu; ma kształt pierścienia;
posiada dołek, do którego pasuje ząb
kręgu obrotowego.
II kręg szyjny – obrotnik – posiada ząb za
pomocą którego łączy się z kręgiem
szczytowym (atlasem).
Pozostałe kręgi szyjne – posiadają
charakterystycznie rozdwojone wyrostki
kolczyste

19. Kręgi piersiowe – posiadają miseczkowate powierzchnie stawowe – miejsca styku kręgów i żeber oraz otwór kręgowy owalny. Kręgi

lędźwiowe - mają masywne
trzony, wydłużone do tylu wyrostki
kolczyste; otwór kręgowy ma kształt
trójkąta.
Kość krzyżowa i
ogonowa

20. Kształt kręgosłupa

Przystosowanie kręgosłupa do utrzymywania
wyprostowanej postawy ciała i unoszenia
ciężkiej głowy przejawia się zarówno w
uformowaniu całości, jak i sposobie zestawienia
trzonów kręgów między sobą ( za
pomocą dysków chrzęstnych - 5).
Kręgosłup ma kształt esowaty, dzięki istnieniu
naturalnych wypukłości:
• do przodu, w odcinku szyjnym i lędźwiowym
kręgosłupa – lordoza szyjna (1) i lędźwiowa (3)
• do tyłu, w odcinku piersiowym i krzyżowym
kręgosłupa – kifoza piersiowa (2) i krzyżowa (4)
Kręgosłup człowieka z
lewej strony

21. Klatka piersiowa

Szkielet klatki piersiowej składa się z:
• 12 kręgów piersiowych
• 12 par żeber
• mostka

22. Żebra

Zależnie od sposobu połączenia z mostkiem żebra dzielą się na:
• żebra prawdziwe – łączą się z mostkiem bezpośrednio poprzez
chrząstki żebrowe ( I – VII)
• żebra rzekome – łączą się za sobą i poprzez żebro VII z
mostkiem (VIII, IX, X)
• żebra wolne – nie mają połączenia z mostkiem, kończą się
wolno w ścianach jamy brzusznej ( XI – XII)
Dzięki budowie chrzęstno – kostnej klatka piersiowa jest mocna i
sprężysta. Ochrania narządy wewnętrzne, a dzięki ruchomości
żeber możliwe jest rozszerzanie i kurczenie klatki piersiowej
podczas oddychania.

23. Szkielet kończyny górnej

1 - obojczyk (element obręczy
barkowej)
2 - ramię
3 - przedramię
4 - ręka
5 - palce ręki
6 - śródręcze
7 - nadgarstek
8 - kość promieniowa
9 - kość łokciowa
10 - łokieć
11 - kość ramienna
12 - łopatka (element obręczy
barkowej)

24. Szkielet kończyny dolnej

1 - biodro
2 - udo
3 - kolano
4 - podudzie
5 - stopa
6 - palce stopy
7 - śródstopie
8 - stęp
9 - kość piszczelowa
10 - kość strzałkowa
11 - rzepka
12 - kość udowa
13 - kość miednicza

25. Obręcz miednicowa

W skład obręczy miednicowej wchodzą: kości biodrowe, kulszowe i łonowe

26. Literatura:

Gołda W., Wardas J, 1994. Biologia .Nowa Era, Warszawa
Lewiński W, 2001. Biologia 2. Operon
Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia
Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa