Мұхит суларының қозғалыстары. Мұхиттармен байланысты апаттар

1.

Сабақтың тақырыбы:
Мұхит суларының қозғалыстары.
Мұхиттармен байланысты апаттар.
Оқу мақсаты:
7.3.3.6- мұхит суының қозғалыстарын жіктеп,
түсіндіреді
7.3.3.7- мұхитар мен теңіздермен байланысты
апаттарды топтастырып, сақтану шараларын
ұсынады

2.

Жел
Айдың, Жердің және Күннің
тартылыс күштері
Жердің ішкі (жер сілкінісі, су
астындағы жанартаулардың
атқылауы) күштері
Мұхит түрлі көрсеткіштері
(температура, тұздылық және
судың тығыздығы бойынша
айырмашылықтар)

3.

Сулардың
қозғалысы
Толқындар
Ағыстар

4.

5.

Толқындар
Аласа толқындар
Соқпа толқындар
Жел саябырлаған соң, толқын
бірден басылмай, біразға дейін су
бетінде қатарласа тербелген жалсыз
аласа толқындар, әдетте желдің
күші бәсеңдегенннен кейін пайда
болады.
Жағалауға толқындардың
соғылуын тудыратын жел
толқындарына жатады. Жайылма
жағада толқынның табаны су
түбіне дейін тіреледі де, судың
қозғалысы бәсеңдейді, ал
толқынның жалы алға ұмтыла ,
жағалауға соғылады.

6.

Ағыс – мұхит суының көлденең
бағытпен қозғалысы.
Жылы
Суық
Теңіз кеңістігінде судың қозғалысы ағыстардың температуралық
айырмашылығын тудырады. Ағыс температурасы өзін қоршаған судың
температурасына қатысты қаралады. Жылы ағыс температурасы өзін
қоршаған мұхит суының градусынан бірнеше шама жоғары болады. Суық
ағыстың температурасы өзін қоршаған мұхит суының градусынан бірнеше
шама төмен болады.

7.

Мұхит ағыстары желдің, тартылыс күшінің, толқындық күштердің әсерінен пайда
болады. Мұхит ағыстары – бұл тұрақты желдің әсерінен судың көлденең бағытта қозғалуы.
Жылы ағыстар экватордан полярлық ендікке, суық ағыстар полярлық ендіктерден экваторға
бағытталады. Мұхит ағыстары солтүстік жарты шарда оңға, оңтүстік жарты шарда солға
ауытқиды.

8.

9.

Толысу мен қайту құбылыстары – бұл Дүниежүзілік мұхит деңгейінің
Ай мен Күннің тарту күштеріне байланысты мерзімді ауытқулары.
Толысу мен қайту күніне екі рет жүреді. Толысу мен қайтудың пайда болу
себебін бірінші рет И. Ньютон сипаттады.

10.

Толысу-қайту ағыстары – ай мен күннің толқындық күштерінен
туындайтын мұхит немесе теңіз деңгейінің мерзімдік ауытқуы.
Толысу - қайту ағыстары теңіз деңгейінің биіктігінің өзгеруіне, сондай-ақ
мерзімді ағындарға әкеледі
3
1
4
2

11.

Цунами – көлемі өте үлкен толқындар. Олар желдің әрекетінен емес, су
астындағы өте күшті жер сілкінуінен пайда болады. Цунамидің жүру
жылдамдығы 700-1000 км/сағ дейін жетеді. Ашық мұхиттағы цунамидің
биіктігі 1-3 м-ді құрайды, бірақ ол жағалауға жақындаған кезде биіктігі 70 м-ге
жетуі мүмкін. Толқынның ұзындығы бір километрден бірнеше ондаған
шақырымға дейін жетеді және мұхиттың тереңдігіне байланысты болады.
Цунамидің 80%-ы Тынық мұхитында болады, өйткені бұл аймақта литосфералық
плиталардың қозғалысына байланысты жоғары сейсмикалық белсенділік
байқалады.

12.

13.

14.

Дауыл аңшылары -дауыл туралы нақты мәліметтер алу үшін
Солтүстік Атлантика мен Солтүстік-Шығыс Тынық мұхитының
үстіндегі тропикалық циклондарға ұшатын АҚШ ұшақтары
самалет WP-3D orion
Дауыл – кез келген қауіпті табиғат құбылысы сияқты, оның салдары бар.
Сондай-ақ теңіз дауылы кезінде халықтың өмірі мен денсаулығын сақтау
мақсатында өзін-өзі сақтау және қауіпсіздік ережелері сақталады.

15.

Цунами күшін бағалайтын шәкіл, цунамидің жағалауға энергетикалық ықпалының
сипаттамасы:
Балл
1
1
3
4
5
6
Цунами түрі
Өте әлсіз
цунами
Сипаттама
Толқын тек мареографтарда тіркеледі (мареограф – теңіз
деңгейінің тербелісін өлшеу және үздіксіз автоматты
тіркеуге арналған құрал)
Әлсіз цунами Жайпақ жағалауды басуы мүмкін, оны тек мамандар
байқайды
Орташа
Бәрі байқайды, жайпақ жағалауды басып қалады, жеңіл
цунами
су кемелерін жағалауға лақтыруы мүмкін, порт
нысандары аздап бүлінуі мүмкін
Қатты цунами Жағалауды су басып қалады, жағалаудағы нысандар
бүлінеді, ірі желкенді қайықтар мен шағын моторлы су
кемелерін толқын құрлыққа лақтырып, қайтадан кері
шайылып кетеді.Жағалау құм, лай, тас, ағаш
сынықтары, қоқыстармен толады.
Өте қатты
Теңіз жағалауындағы аумақты су басып, ірі кемелерді
цунами
толқын жағаға лақтырады, ғимараттар мен нысандар
жағалау маңында орналасу қашықтығына қарай әртүрлі
деңгейде бүлінеді, айналаның барлығында сынған заттар
толады.
Апатты
Жағалау мен теңіз маңындағы аумақтар жым-жылас
(жойқын
болады, құрлықтың біршама жері су астында қалады.
цунами)

16.

17.

1963 жылы Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым желдің күші мен
дауылдың пайда болуын анықтайтын Бофорт шкаласын жасады. Шкала –
бұл теңіздегі және құрлықтағы желдің күші мен жылдамдығын визуалды
бағалауға арналған шартты шкала.
Адамдар дауыл кезінде өзін-өзі ұстау ережелері:
Егер адам үйден тыс жерде теңіз дауылына тап болса,онда өмірін және
денсаулығын сақтау үшін өзін-өзі ұстау ережелерін сақтау қажет.Ең
маңызды ереже – тыныштықты сақтау және қауіпсіз орынды анықтау.
Дауыл кезінде толқынмен шайып кетуі немесе жел алып кетуі мүмкін
жеңіл құрылымдардан аулақ болу маңызды. Сондай-ақ үзілген электр
сымдарынан абай болу керк, олардан өздерін алыс ұстауы керек, өйткені
олар қуатты болуы мүмкін. Дауыл кезінде қатты желден қорғану үшін
ғимараттарда немесе метрода жасырыну керек.