Орыс графикасына негізделген қазақ жазуы

1.

Орыс графикасына
негізделген қазақ
жазуы
Орындаған: 205-топ студенттері
Қазиданова Үміт; Сатыбалды Балнұр;
Мейрқұл Нұршат; Тоқабаева Назым

2.

Жоспар:
• Қазақ жазуының орыс графикасына көшу
себептері;
• Әліпбиі мен графикасы;
• Алғашқы емле сөздігі;
• Емле мәселелері.

3.

Қазақ жазуының 1940 ж. латын графикасынан орыс
графикасына көшу себептері:
1. Өзге идеология мен саясат ұстанған Түркия мемлекеті мен кеңестер
одағындағы түркі халықтарының араласуына кедергі жасау;
2. Араб және латын графикасына негізделген қазақ жазуының негізін қалаған
қайраткерлердің «халық жауы» боп шығуы;
3. Бір мемлекет, ортақ астана астындағы халықтардың ортақ мемлекеттік жазуы
болуы керектігі;
4. Термин сөздердің орыс тілі арқылы игерілуі;
5. Жазу емлесіндегі ала-құлалық, т.б.

4.

Әліпбиі мен графикасы
А Ә Б В Г Д Е Ж З И
Й І К Л М Н Ң О Ө П
Р С Д У Ŷ Ұ Ү Ф Х Қ
Ц Ч ШЩЪ Ы Ь Э ЮЯ
(1939 ж. 10-тамыз) 40 әріп

5.

Әліпбиге үлес қосқан қазақ ғалымдары
С.Аманжолов
Ш.Сарыбаев
А.Ысқақов
М.Балақаев

6.

Алғашқы емле сөздігіндегі өзгешеліктер
ы, і әріптері түсірілді: жыйылыс, құрлыс, бұйрық, ұрлық, топрақ, жапрақ, көкрек.
Жалқы есімдерде [йы] тіркесі үшін и (Баир,Раис), жалпы есімдерде йы жазылады:
айыл, кейін.
Кірме сөздерде я әрпінің алдынан и (пияла,пияз,зияш), ал қазақ сөздерінде ы
жазылады: қыялы, сыяқты, тыянақты.
йы, йі-ға аяқталған сөзге көсемшенің й жұрнағы қосылса, и әрпі жазылады
(байыйды емес, баиды).

7.

Емле ережелерінің 1953 ж. нұсқасы
мен қазіргі нұсқасының ерекшеліктері
1953ж. нұсқасы
2005ж. нұсқасы
А,е,о әріптері сөздің барлық буынында
жазылады
А,е,ы,і әріптері сөздің барлық буынында
жазылады.
Алдыңғысы соңғысын анықтайтын екі зат
есім бөлек жазылады.
Анықтаушы-анықталушы қатнастан ажырап,
бір заттың атауы болып кеткен сөздер бірге
жазылады.
Екі сөзден біріккен кейбір кісі есімдері
айтылымша жазылады.
Екі сөзден біріккен кейбір кісі есімдері
айтылымша жазылады.
Пен,кер,кеш,нікі,паз,қор,хана,стан
жұрнақтары түбірдің жуан-жіңішкелігіне
қарамай осы тұрпатта жалғанады.
Мұндай ескерткіш жоқ.
К,г дыбыстарына аяқталған термин сөзге
қосымша жіңішке жалғанады.
Бұл ереже 1983 ж. емле өзгерісінде
қабылданды.

8.

Назарларыңызға рақмет!