Xromatografiya

1.

Biologiya Amaliy
Eshimbetova
Zuhra
fan o'qtuvchisi: Shaxnoza
Isoqova

2.

Reja:
1
Xromatografiya haqida ma'lumot
2
Xromatografiya usullari
3
Yupqa qatlamli xromatografiya
4
Xromatografiyaning fandagi ahamiyati
5
Xromatografiyalash uslubi

3.

Xromatografiya
Xromatografiya (xromo... va ...grafiya) —
gaz, suyuklik yoki erigan moddalar
aralashmasini adsorbsion usulda ajratish
va analiz qilish. Xromatografiya rus
botanigi M.S.Svet tomonidan 1903 yilda
kashf etilgan. 1931 yilda Kun va uning
shogirdlari Xromatografiya yordamida
tuxum sarigʻidagi ksantofil, lutein va
zeaksantin moddalari hamda a va
rkarotinlarni ajratishdi. 1941 yilda A.Martin
va R.Sing taqsimlash Xromatografiyasiga
asos soldi va oqsil, uglerod birikmalarini
oʻrganishda uning keng imkoniyatlarini
koʻrsatib berdi.
1
Xromotografiya xaqida
ma'lumot
20ГГ

4.

1940 45 yillarda S.Mur va
U.Staynlar aminokislotalarni
Xromatografiya usulida ajratish va
miqdoriy analiz qilishga katta xissa
qoʻshdi. 1950 yilda Martin va Jeyms
gaz- suyuklik xromatografiyasi
usulini ishlab chiqdi.
Xromatografiya
2
Xromatografiya haqida
ma'lumot
20ГГ

5.

Xromatografiya usullari
Xromatografiya olib borilayotgan muxitga qarab gaz, gazsuyuqlik va suyuklik
xromatografiyalariga, moddalarni ajratish mexanizmiga qarab molekulyar (adsorbsion), ion
almashtirgich, choʻktirish va taqsimlash xromatografiyalariga, olib borilayotgan jarayon
shakliga qarab kolonkali, naychali (kapillyar), qogʻozli va yupqa qatlamli xromatografiyalarga
boʻlinadi. Adsorbsion xromatografiya — moddalarning adsorbentda turlicha sorbsiyalanishi
(yutilishi)ga asoslangan; taqsimlash xromatografiyasi — aralashma tarkibiy qismi
(komponentlari)ning qoʻzgʻalmas faza (gʻovak sathli qattiq modda yuzasiga oʻrnatilgan yuqori
trada qaynaydigan suyuq modda) va elyuyentlarda turlicha erishiga; ion almashtirgich
xromatografiya — harakatsiz faza (ionit) va ajraluvchi aralashma komponentlari orasidagi
ion almashtirish muvozanati konstantalar farqiga; choʻktirish xromatografiyasi esa ajratiluvchi
komponentlarning qattiq qoʻzgʻalmas faza ustida turlicha choʻkmaga choʻkishiga asoslangan.
3
Xromatografiya
usullari
20ГГ

6.

Xromatografiyaning
fandagi ahamiyati
4
Xromatografiya usulining kashf etilishi tufayli
organik kimyo, ayniqsa, tabiiy birikmalar
kimyosi jadal rivojlandi. xromatografiya koʻp
komponentli sistemalarni sifat va miqdoriy
analiz qilish, sof holda ajratib olishsa
(jumladan, sanoat miqyosida) katta axamiyat
kasb etadi. X. yordamida nodir metallar analiz
qilinadi. Sunʼiy tayyorlangan transuran
elementlarining ochilishida ham
xromatografiya muhim rol oʻynadi.
xromatografiya yordamida 99element —
eynshteyniy (Es), 100element — fermiy (Fm)
va 101element — mendeleyeviy (Md)
ajratildi. Xromatografiya havo, suv, tuproq,
monomerlar tarkibidagi aralashmalarni
aniklashda, organik va neft kimyosi sintezi
mahsulotlari analizida, doridarmonlar tozaligini
aniklashda, kriminalistikada katta axamiyatga
ega. Kosmik kemalar gazi, Mars atmosferasi
gazi, oy tuprogʻidagi moddalarni analiz qilishda
X r o m a t o g r a f i y a n i nham
g f a nxromotografiya
dagi
usullari joriy etilgan.
20ГГ
ahamiyati

7.

Xromatografiyaning
fandagi ahamiyati
Xromatografiya yuqori molekulali
birikmalar, ayniqsa, inson, hayvon,
oʻsimlik, mikroblar dunyosiga tegishli
biologik obʼyektlarning analizi uchun
nihoyatda zarur.
Xromatografiya usullari oʻsimlik
tarkibidagi birikmalarni aniqlash, ajratib
olish, neft, gaz tarkibini oʻrganishda keng
qoʻllanadi.
5
Xromatografiyaning fandagi
ahamiyati
20ГГ

8.

Xromatografiyalash uslubi 3 xil bo‘ladi.
1
2
3
6
Yuqoriga ko‘tariluvchi xromatografiyada plastinka vertikal
holatda
joylashtiriladi, erituvchilar aralashmasi pastdan yuqoriga
qarab harakat- lanadi.
Pastga qarab harakatlanuvchi xromatografiyalashda erituv
chi alo- hida idishga solinib, kameraning yuqori qismiga
joylashtiriladi. Erituvchi filtr qog‘oz
yordamida beriladi, ya‘ni xromatografiya qog‘ozining bir u
chi erituvchiga solinsa. ikkinchi uchi kameraning pastki
qismigatushiriladi.
Aylanali xromatografiyalashda erituvchi solingan Petri
idishida diametri
2mm kattalikda tirqish bo‘ladi. Aniqlanuvchi modda qog‘
ozga tomiziladi. Tirqishga filtr qog‘oz o‘rnatiladi va
erituvchiga solinadi. Xromatogrammada hosil bo‘lgan
dog‘lar 2 xil usulda ochiladi: kimyoviy va fizikaviy.
Xromatografiyalash
uslubi
20ГГ

9.

Kimyoviy usul. Plastinkalar reaktivlar bilan purkaladi (purkagich
yordamida) va rangli dog‘lar hosil bo‘ladi. Plastinkalardagi dog‘lami yod
ning bug‘lari bilan ishlash yordamida ham aniqlash mumkin. Fizikaviy usul.
Ba‘zi moddalar o‘z tarkibida xromofor guruhlarni saqlagani uchun UBnurda tovlanadi (flyuoressensiyalanadi). Agar moddalar
tovlanmaydigan bo‘lsa, unda sorbent tayyorlanayotganda flyuoressen in
dikatori
yoki ZnS qo‘shiladi. Ba‘zida, masalan radioaktiv modda dog‘larini aniqla
shda, sorbent qatlamidan erituvchi uchib ketganidan keyin unga fotosezgir
plenka yoki
qog‘oz yopishtiriladi, ma‘lum vaqt o‘tgandan keyin plenka yoki qog‘ozda
radioaktiv moddalarning qora dog‘i hosil bo‘ladi.
Xromatografiya uslubi
7
Xromatografiyalash uslub
i
20ГГ

10.

ETIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT
20ГГ