М. Аҡмулла шиғырҙарының тел-стиль үҙенсәлектәрен өйрәнеү

1.

Проект эше
М. АҠМУЛЛА ШИҒРИӘТЕНДӘ АРХАИЗМДАРҘЫҢ ҺӘМ
ҒӘРӘП-ФАРСЫ ҺҮҘҘӘРЕНЕҢ ҠУЛЛАНЫЛЫШЫ
Башҡарҙы 8 класс уҡыусыһы
Н.И. Рәхмәтуллин.
Мәләүез -2016

2.

Тикшереүҙең маҡсаты:
М.Аҡмулла
шиғырҙарының
тел-стиль
үҙенсәлектәрен өйрәнеү, архаизмдарҙы һәм ғәрәпфарсы һүҙҙәрен табыу, мәғәнәләрен асыҡлау,
проект эше башҡарыу.
2

3.

Бурыстар:
1 Аҡмулла ижадын теоретик яҡтан өйрәнеү.
2 М. Аҡмулла шиғырҙарының иҫке төрки
һүҙҙәр-архаизмдар, ғәрәп, фарсы һүҙҙәре менән
сыбарланған булыуын иҫбатлау һәм уларҙың
мәғәнәләрен асыҡлау.
М.Аҡмулла шиғырҙарында архаизм һәм иҫке
төрки телле һүҙҙәрҙе табып һүҙлек төҙөү.
3

4.

«Башҡорттарым, уҡыу кәрәк!»
Шәрәфәт-шәрәф [ғәр.] и.Ҡәҙер,хөрмәт.
Илтифат [ғәр.] и. 1. Иғтибар, диҡҡәт. 2.
Иғтибарлы, йылы мөғәмәлә; ихтирам.
Яһил [ғәр.] с. 1. Аҫтыртын, үтә ныҡ уҫал; яуыз. 2.
Наҙан, уҡымаған, белемһеҙ.
Афәт [ғәр.] и. Ҙур бәлә, һәләкәт.
Әүлиә [ғәр.] и. 1. Дини ҡарашса, изге кеше, изге
йән. 2. күсм. Изге күңелле, яҡшы кеше.
Кәрамәт- кәрәмәт[ғәр.] и. Аптырарлыҡ, ғәжәп
нәмә; мөғжизә.
4

5.

«Нәсихәттәр» шиғыры
Салт (ҡ) - холоҡ, ғәҙәт, йола.
Фарыз (ғ.) - мотлаҡ, үтәлергә тейешле дини бурыс.
Вөжүб (ғ.) - зарурлыҡ, ҡотолғоһоҙ эш.
Ҡираәт (ғ.) - уҡыу, яттан уҡыу.
Жәлал (ғ.) - бөйөклөк, ололоҡ, ҡәҙер-хөрмәт.
Ҡаңҡайыу (ҡ) - маһайыу, танау сөйөү.
Ҡатайыу (ҡ) - ҡанығыу, ҡаты күңелле булыу.
Ғәҡаид (ғ.) - дини догмалар.
5

6.

“Фазыл Мәржәни мәрҫиәһе»
хата
-
Фазыл (ғ.) - ғалим, аҡыл эйәһе
Ғам (ғ.) - ябай халыҡ
Хас (ғ.) - юғары ҡатлам, аҡһөйәктәр
Ғаууас (ғ.) - бик оҫта сумыусы
Ғәҫрәт (ғ.) - һөрлөгөү, эләгеп тәгәрәү; яңылышлыҡ,
Мөһәндис (ғ.) - инженер
Дөррә (ғ.) - ҙур, тәрән мәғәнәле
Тәхҡиҡ (ғ.) - хәҡиҡәт эҙләүсе
Ғөләмә (ғ.) - ғалимдар
Сәрдар (ф.) - ғәскәр башлығы
6

7.

«Фазыл Мәржәни мәрҫиәһе”
Сәрдар (ф.) - ғәскәр башлығы
Дәрәжәи ижтиһад (ғ.) - дин һәм хоҡуҡ фәндәре
буйынса мәсьәләләрҙе үҙ аллы хәл итә алыу дәрәжәһе
Дәҡаиҡ (ғ.) - нескә уйҙар, тәрән фекерҙәр
Мөшкил (ғ.) - ауыр мәсьәлә, проблема
Баһир (ғ.) - аныҡ
Заһир (ғ.) - асыҡ
Маһир (ғ.) - оҫта
Моғанид (ғ.) - тиҫкәре, дошманлыҡ күрһәтеүсе
7

8.

Һөҙөмтәләр
1
• Аҡмулла йәшәгән осорҙа әҙәби яҙма теле булараҡ “төрки”
ҡулланылған һәм Аҡмулла туған башҡорт теленән башҡа
татар, ғәрәп, фарсы телдәрен яҡшы белгән.
• Шиғырҙарҙа архаизмдарҙы, ғәрәп, фарсы һүҙҙәрен ҡулланыу
тавтологиянан ҡотолоу булараҡ хеҙмәт иткән.
2
Аҡмулла үҙенең шиғырҙарында ғәрәп, фарсы һүҙҙәрен белеп
һәм бик урынлы , шулай уҡ тыңлаусының тәьҫир көсөн
арттырыу маҡсатында ҡулланған.
• Аҡмулла шиғырҙарының теле шиғырҙарының ҡайһы төбәктә,
кемдәр араһында тыуыуына ҡарап төрлө ерле оттеноктар
менән байытылған.
3
8

9.

9