Кичээлдерге чаа технологияларны ажыглап тургаш, уругларның ботидепкейин кѳдүрүп, аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыры

1. Ондар Урана Суур-ооловна Чадаананың 3 дугаар школазының тыва дыл башкызы

Тѳлевилел:
«Кичээлдерге чаа
технологияларны ажыглап
тургаш, уругларның ботидепкейин кѳдүрүп, аас болгаш
бижимел чугаазын сайзырадыры».
Ондар Урана Суур-ооловна
Чадаананың 3 дугаар
школазының тыва дыл башкызы

2.

3. Угланыышкыннары:

• башкылаашкын ажылында чаа-чаа
технологияларны шиңгээдип ажыглаары;
• ѳѳреникчилерни литературлуг дылдыӊ
нормаларынга чаӊчыктырып, чугаазын,
боданыр аргаларын сайзырадып, чазыг
чокка бижииринге чаңчыктырары;
• уругларның харыысаалгалыг болурунга,
ѳѳредилгениӊ болгаш күш-ажылдыӊ
сагылга-чурумунга кижизидери.

4. Уругларның сонуургалын болгаш бот-идепкейин бедидерде:

Уругларның сонуургалын болгаш ботидепкейин бедидерде:
• уруг бүрүзүнүң арга-шинээн көрүп
тургаш өөредири;
• деңнел аайы-биле янзы-бүрү
көргүзүг материалдарын
кичээлдерге ажыглаары;
• уругларның деңнелиниң аайы-биле
тускай онаалгаларны бээри.

5. Ажылда кол бодал:

Янзы-бүрү арга-методтарны
болгаш чаа
технологияларныӊ
чедимчелиг хевирлерин
ажыглап тургаш, уругларның
эртемге бот-идепкейин
бедидип, аас чугаа
хевирлерин сайзырадыры.

6. Уругларның бижимел, аас чугаазын сайзыратпышаан, эртемге бот-идепкейин бедидерде:

1. чугаа сайзырадылгазыныӊ янзы-бүрү
хевирлерин ажылга ажыглаар;
2. чаа хевирниӊ кичээлдерин эрттирер;
3. деңнел аайы-биле янзы-бүрү көргүзүг
материалдарын кичээлдерге ажыглаар;
4. уругларның деңнелиниң аайы-биле
тускай онаалгаларны бээр.

7. Чедип алыр түңнелдери:

• частырыг чок шын чугаалап, бижип билиринге
чаңчыгар болгаш билиг шынары бедиир;
• уругларның эртемге ханы бот-идепкейи
бедиир;
• класстан дашкаар ажылдарга уругларның
киржилгези экижиир;
• чогаал маадырларынга даянып тургаш,
уруглар харыысаалгалыг болур, сагылгачурумунга кижизиир болгаш мөзү-шынар
кижизидилгези экижиир.

8. Ажылды чорударының чадалары:

тыва дыл болгаш чогаал
эртеминге чаа технологияларын
ажыглаан кичээлдерни
тургузарынын аргаларын
өөренири болгаш ажыглаары;
чаа чүүлдерни даянып тургаш,
улаштыр ажыл чорударының
аргаларын көөрү.

9. Келир үеде кылыр ужурлуг чүүлдер:

• уруглар чогаадыкчы ажылдарын
чыып үндүрер;
• тыва дыл болгаш чогаал эртеминге
чаа технологияларныӊ
ажыглалыныӊ ужур-дузазынга
хамаарыштыр методиктиг сүмелер
үндүрер.

10. Ажылды чорударының чадалары:

1. тыва дыл болгаш чогаал
эртемнеринге чаа технологияларга
хамаарышкан янзы-бүрү дидактиктиг
материалдарны чыыры.
2. чаа чүүлдерге даянып тургаш,
улаштыр ажылдарны тарадып,
дуржулга солчулгазы.

11. Чугаа сайзырадырыныӊ кол-кол сорулгалары:

- уругларныӊ боттарыныӊ бодалын, сагышсеткилин аас болгаш бижимел чугаага десдараалаштыр, делгеренгей, тода кылдыр шын
дамчыдып билир кылдыр ѳѳредири;
- дылдыӊ шын адалгазын (орфоэпиязын), сѳс
курлавырын база грамматиктиг тургузуун
уругларга шиӊгээттирер;
- аянныг номчулганыӊ чаӊчылдарын чогуур
деӊнелге турар кылдыр чедип алыры;
- шын, чараш, культурлуг чугаага кижизидери;
- чугаага литературлуг нормаларны сагыыры.

12. Чугаа сайзырадыр ажылдарныӊ хевирлери:

•уругларныӊ сѳс курлавырын байыдар
ажылдары (чурук-биле ажыл…);
•шын адалганыӊ нормаларын болгаш аянныг
номчулганы чедип алыр ажылдар;
• сѳс каттыжыышкыннары болгаш
•домактар-биле ажыл;
• очулгалар-биле ажыл, ажыл-албан бижиктерин
шын долдуруп билир кылдыр ѳѳредири;
• аас болгаш бижимел чугааныӊ чаӊчылдарын
сайзырадыр дээш оон-даа ѳске.

13. Чугаа сайзырадылгазынга кол даянгыыш

• чогаадыглар;
• чурумал бижилгези;
• угаап бодаашкынныг чогаадыглар;
• дискуссия бодаашкынын чогаадыглары;
• сюжеттиг чурукка чогаадыглар;
• чыгган материалдарга дыңнадыглар;
• оюн хевиринге шүлүктер чогаадыры;
• чогаал маадырынга чагаа бижиири.

14.

•чогаадыкчы мергежил
сайзырадырыныӊ технологиязы;
•мурнады ѳѳредириниӊ технологиязы;
•ѳѳреникчилерниӊ угаан ажылын
идепкейжидериниӊ технологиязы;
•кадыкшыл камгалалыныӊ
технологиялары;
•тѳлевилелдер технологиязы:
•интеграция технологиязы;
•оюннар («моделирующая»)
технология.

15. Тыва дыл болгаш чогаал кичээлдеринде ажыглап турарывыс чаа технологияларныӊ хевирлери:

•проблемниг ѳѳредилге технологиязы;
•ѳѳреникчилерниӊ угаан ажылын
идепкейжидериниӊ технологиязы;
•информатика-коммуникативтиг
технология;
•бот-сайзырал болгаш бот-тускайлаӊ
чоруктун технологиялары;

16. Проблемниг ѳѳредилге технологиязы

Боттарыныӊ билир чүүлүнге даянып
тургаш, проблемниг айтырыгларны
салып тургаш, дүрүмнү билиинге
даянып үндүрүп кээри.
Технологияныӊ кол ооргазы
проблемалыг айтырыг, онаалга
болгаш дилеп-тывар ажыл.

17. ϴѳреникчилерниӊ угаан ажылын идепкейжидериниӊ технологиязы

Кичээлге көргүзүг материалдарын ажыглап
тургаш, чаа теманы бээрге, башкыга-даа
чиик, уругларга-даа билдингир болур
Даяныр конспектилерни ажыглап тургаш,
кошкак өөреникчилерни
ажылдадыптарының аргазын бо чүүлдүң
эгелекчилериниң бирээзи Донецк чурттуг
улуг башкы физик В.Ф.Шаталовтуң
арга-дуржулгазындан билир бис.

18. Мурнады ѳѳредириниӊ технологиязы

Орус дыл болгаш чогаал башкызы С.Н.
Лысенкованыӊ
мурнады
ѳѳредириниӊ
технологиязы база-ла схемалар болгаш
даяныр
конспектилерниӊ
дузазы-биле
уругларны чаа теманы билиндирери болур.
Ону
ажыглаарга,
аас
чугаа
сайзырадылгазынга идиглиг болур.

19. Информация-коммуникативтиг технология

информация дээрге-ле электроннуг
эвес (библиотека болгаш музей,
солун материалдары, янзы-бүрү
литература дээш оон-даа ѳске),
электроннуг ( компьютер, интернет,
медиатека) хевирлериниӊ дузазыбиле уругларныӊ бот-идепкейин
оттурары.

20. Бѳлүктеп-модульдап ѳѳредириниӊ технологиязы

ϴѳренир материал хѳй болганындан
шупту темаларны уругларга ханы
билиндирери болдунмас.
45 мин. 2 кичээлди 30 минутаныӊ 3
кичээли кылгаш, тыва дыл эртеминге
алган билиин чогаал сѳзүглелин номчуп,
практика кырында тыптырарга, чогаалдыӊ
сѳзүглели-биле таныжып алырынга база
дѳгүм болур.

21. Тѳлевилел технологиязы

Чогаалды номчуп тургаш, литературлуг
маадырныӊ чурттап турар черин, орансавазын графиктиг, анаа-даа кылдыр
чурудуп, кол маадырга хамаарыштыр ооӊ
овур-хевирин чуруп кылыр тѳлевилелди
кылыр. Тус-тус шүлүктерниӊ, чогаалдарныӊ
дыл-домаанга хамаарыштыр уран-чечен
аргаларны тывары-биле чогаадыкчы
тѳлевилелдерни кылыр.

22. Шинчилеп тыварыныӊ технологиязы

Шинчилел ажылын чорударының үш
чадазы:
5-6 класстарга
1. Уругларга шинчилел ажылдарыныӊ
чорударыныӊ эге чаӊчылдарын
билиндирери.
2. Кыска дыӊнадыглар, бѳдүүн
сѳзүглелдер-биле ажылдар.

23.

7-9 класстарга:
1. Шинчилелдер чорударыныӊ чурумун
билиндирери;
2. Чогаадыкчы чоруун сайзырадыры;
3. Темаларны сүмелээри болгаш боттарыныӊ
шилип алыры, чорудары.
10-11 класстарга:
1. Эртем-шинчилел ажылдары чорударыныӊ
билиг-мергежилдерин делгемчидип,
сайзырадыры;
2. Бот-тускайлан шинчилел ажылын кылыры;
3. Эртем–шинчилел ажылын камгалаары.

24. Интеграция технологиязы

ϴѳреникчилерниӊ ѳске тѳрел эртемнерде
мурнуку билиинге даянып, кол үнер билигни
чедип алыры.
Ол демнежилге кичээлдеринден ылгалдыг.
Башкы киирилде сѳзүнге ол чогаал канчап
тѳрүттүнүп келгенин тѳѳгүге даянып
тургаш, чаа ѳѳренир чүүлүнге сонуургадып
алыры.

25. Оюннар технологиязы

. Чаңчылчаан кичээлдер үезинде-даа
уругларны сонуургадып алырынга янзыбүрү белен оюннарны чорудуп болур. Оон
аңгыда уругларның боттарынга
метаграмма, ребус, шарада, даалы,
мозаика дээш оон-даа өске сөстер-биле
оюннарны тургустурарга, чүгле
сонуургалы бедиир эвес, дыл-домаа
сайзырангай, сагынгыр-тывынгыр
болурунга аажок идиглиг.

26.

Кичээлдиң чаа хевирлеринден: кичээлаукцион, кичээл-диспут, конференция,
лекция, семинар, төгерик стол, кичээлзачёт, кичээл-суд, аян-чорук кичээлдери
эртип турар.
Кичээлден дашкаар үелерде янзыбүрү оюннарның хевирлеринден:
«Аас-кежиктигбейлер», «Угаанныгбайлар»,
«Сылдыстыг шак», «Кошкак одуруг», аас
журналдарын, мөөрейлер, номчулга,
эртем-практиктиг конференциялар,
экскурсиялар, класс шактары болуп турар.