Бозор шароитларида режалаштириш ва башорат қилиш

1.

2-мавзу. Бозор шароитларида
режалаштириш ва башорат қилиш
Режа:
1. фаннинг мақсади ва вазифаси.
2. Бизнесни режалаштириш ва башорат
қилишнинг мақсад ва вазифалари
3. Режалаштириш ва башорат қилишнинг
норматив асослари

2.

1. Фаннинг мақсади ва вазифаси.
Режалаштиришда ҳам, башорат қилишда ҳам иқтисодий
жараён ва вазиятларнинг ўзаро алоқалари корреляция
усулида ўрганилади. Корреляция таҳлилининг асосий
вазифалари бу натижавий белгиларнинг омиллар
белгиларига таҳлилий боғлиқлик шаклини аниқлаш ва акс
эттириш ҳамда корреляцион алоқани ўлчаш ҳисобланади.
Алоқа қанчалик кучли бўлса, башоратнинг асосланганлиги
ва унинг аниқлиги шунчалик юқори бўлади.

3.

Башорат қилиш – корхона, тармоқ ва
соҳалар миқёсида ҳамда бутун мамлакат
миқёсида иқтисодиёт ҳолатини илмий
асосаган ҳолда олдиндан кўра билишдир.
Башорат қилиш шунингдек,
иқтисодиётнинг у ёки бу ҳолатига
эришишнинг муқобил йўллари, усуллари
ва муддатларини танлаш ёки муҳокама
қилишни ҳам англатади.

4.

2. Бизнесни режалаштириш ва башорат қилишнинг мақсад ва
вазифалари
Режалаштириш ва башорат
қилишнинг мақсадли
функцияси бу– зарур ҳисобкитоблар, башорат ва далиллар
асосида корхона фаолиятининг
қисқа ва узоқ муддатли
стратегиясини белгилашдир.

5.

Корхона миқёсида режалаштиришнинг мақсадли функциялари ва
таркиби.
Корхона режаси
Режани бажарувчилар
Режалаштириш предмети
Ресурслар
Бажариш муддати
Тайёр маҳсулот

6.

режалаштириш қуйидаги саволларга жавоб бера
олиши лозим:
биринчидан, нимани, қачон ва қанча миқдорда ишлаб чиқариш;
иккинчидан, танланган муқобилликни аниқланган ҳисоб-китоблар асосида амалга ошириш
лозим;
учинчидан, маҳсулот сифати, унинг рақобатбардошлиги қандай ва у истеъмолчилик талабига
эга бўладими;
тўртинчидан, маҳсулот чиқариш билан боғлиқ бўлган ишлаб чиқариш харажатлари ва бошқа
сарф-харажатлар қопланадими;
бешинчидан, кутилаётган рентабеллик даражаси, фойда ҳажми ва бошқа пул тушумлари
таъминланадими.

7.

иқтисодий таҳлилнинг асосий вазифалари
режани бажариш, ишлаб чиқариш динамикаси ва маҳсулотни сотиш
даражаси;
ушбу кўрсаткичлар ўзгаришига омилларнинг таъсирини аниқлаш;
маҳсулот чиқариш ва сотишни кўпайтириш учун ички ишлаб чиқариш
захираларини аниқлаш;
аниқланган захиралардан фойдаланиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб
чиқиш.

8.

Корхонанинг келажакда t - йилдан сўнгги ҳолатини бир мақсадли башорат қилишни
унинг фаолияти ўзгарувчи кўрсаткичларида йўл қўйиш мумкин бўлган қийматлар
моделини навбатма-навбат ифодалаш сифатида акс эттириш мумкин (В):
B = [F x(t), y(t), z(t), t],
Бунда:
х – башорат қилинаётган кўрсаткич ўзгарувчилари (инвестициялар,
корхона персонали, тақсимланмаган фойда ва ҳоказо);
у – шарт-шароитлар сифатида кўриб чиқилувчи ўзгарувчан кўрсаткичлар
(бозор ҳолати, солиқлар, табиий-иқлим шароитлари ва ҳоказо);
z –асос қилиб олинган корхона фаолиятининг башорат қилинаётган
кўрсаткичлари бошланғич қиймати.

9.

3. Режалаштириш ва башорат қилишнинг норматив асослари
Норма ва нормативлар доимо режалаштириш ва хўжалик
бошқарувининг муҳим элементи
Хўжалик амалиётида нормалаштириш бу маҳсулот ишлаб
чиқариш ва сотиш жараёнларининг нормал кечиши учун
зарур бўлган ишлаб чиқариш ва бошқа ресурслар заҳиралари
ва сарфланишининг энг юқори ва энг қуйи нормаларини
ишлаб чиқиш ва белгилаш усулидир.

10.

Норма бу
– белгиланган сифатли (масалан, стандартли бир
буханка нон чиқариш учун сарфланувчи ун нормаси,
белгиланган ҳажмли металл конструкциясини
кавшарлаш учун сарфланувчи электродлар сони ва
ҳоказолар) маҳсулот (иш, хизмат) бирлигини таёрлаш
учун хом-ашё, материал, ёқилғи, энергия ва
ҳоказоларнинг мутлақ (абсолют) сарфлаш мумкин
бўлган максимал катталигидир.

11.

Хўжалик бошқаруви механизмида
нормативларнинг ўрни ва роли
Норма ва
нормативлар
Кўрсаткичлар
Хўжалик
бошқаруви
механизми
Назорат
Норма ва
нормативлар
шакли (модели)
Режалаштириш

12.

Норма ва нормативлар амалиётда қуйидаги асосий гуруҳлар
бўйича ишлаб чиқилади:
меҳнат сарфи нормаси;
моддий харажатлар нормаси;
вақт нормаси (асосий, қўшимча ва ҳоказо);
машина, асбоб-ускуна ва ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш нормаси;
ишлаб чиқариш жараёнини ташкил қилиш нормативлари;
атроф-муҳитни муҳофаза қилиш нормативлари;
капитал қўйилмалар (инвестициялар) самарадорлиги нормаси;
лойиҳадаги қувватларни ўзлаштириш нормаси;
айланма воситалар (маблағлар), ишлаб чиқариш заҳиралар нормаси ва ҳоказолар.