Өртке қарсы қызметтің ерекшеліктері қалаларды сумен жабдықтау, өнеркәсіптік кәсіпорындар, елді мекендердер

1.

Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі
М. Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы
Сабақтың мақсаты – курсанттарға өртке қарсы
қызметтің ерекшеліктері қалаларды сумен жабдықтау,
өнеркәсіптік кәсіпорындар, елді мекендердмен таныстыру.
Қарастырылатын сұрақтар:
1.Сумен жабдықтау жүйесі
2.Тарихқа шолу

2.

Сумен жабдықтау жүйесі-бұл табиғи көздерден су алуға, оны биіктікке
көтеруге,тазартуға (қажет болған жағдайда), запастарды сақтауға және тұтыну
орындарына беруге арналған инженерлік-техникалық қару-жарақтар кешені.
Сумен жабдықтау жүйелері (немесе су құбырлары) бірқатар белгілерге сәйкес
жіктеледі.
Сумен жабдықтау жүйесінің қызмет көрсетілетін объектісінің түрі бойынша
қалалық,кенттік,өнеркәсіптік,ауыл шаруашылық,темір-жол салалары бөлінеді.
Сумен жабдықтау әдісіне сәйкес қысымды және өздігінен ағатын ағын сулар
ажыратылады.
Қысымды су құбырлары дегеніміз-дәлме – дәл су тұтынушыға сорғылармен
жеткізілетін; гравитациялық-су жоғары орналасқан көзден тұтынушыға гравитация
арқылы жеткізілетін су.Еліміздің таулы аудандарында осындай су құбырлары
салынады.
Сумен
жабдықтау
жүйелерінің
мақсаты:шаруашылық-ауыз
су,халықтың
шаруашылық және ауыз су қажеттіліктері; өндірістің сумен жабдықтайтын өндірістік
технологиялық процестері; өртті сөндіруді қамтамасыз ететін өртке қарсы.
Біріккен сумен жабдықтау жүйелері жиі орналастырылады:шаруашылық-өртке
қарсы, өндірістік-өртке қарсы немесе шаруашылық-өндірістік-өртке қарсы.
Қалалар мен елді мекендерде, әдетте, Біріккен шаруашылық-өртке қарсы су
құбырлары орнатылады. Сол су құбырларының ішінен су өнеркәсіптік
кәсіпорындарға да беріледі, егер соңғысы өндірістің технологиялық процесінің
шамалы мөлшерін немесе шарттарын талап етсе, ауыз су сапасы қажет.

3.

Өртке қарсы су құбырларын шаруашылық,анесөндірістік су құбырларымен
біріктіру мынадай себептермен түсіндіріледі:
1.
Өндірістік су құбыры желісі әдетте аз тармақталған, өйткені су тек ірі
су тұтынушыларға беріледі, ал шаруашылық және өртке қарсы желілер
барлық нысанды қамтуы керек.кәсіпорындар.
2.
Өндірістің
көптеген
технологиялық
процестері
үшін
су
беріледіжоғары анықталған қысым мен ағынның астында. Егер өндірістікөртке қарсы су құбыры салынса, онда су-сымды желіде өртті сөндіру кезінде
қысымның өзгеруі байқалады, ал бұл өндірістік аппараттардың жұмыс
режимінің бұзылуына әкелуі мүмкін.
Біріккен шаруашылық-өндірістік-өртке қарсы су құбыры технологиялық
қажеттіліктер үшін ауыз су сапасының аз мөлшері қажет болған кезде
ұйымдастырылады.
Өздігінен өртке қарсы су құбырын орнатуға техникалық немесе экономикалық бейнелеу бойынша шаруашылық-ауыз су немесе өндірістік су
құбырының бірігуі орынсыз болған жағдайда рұқсат етіледі.
Дербес өртке қарсы су құбыры,әдетте,мұнай базалары,қойма базалары,ағаш
биржалары, сұйытылған газтәрізділер қоймалары сияқты өртке қауіпті
объектілерде орнатылады.

4.

Өртке қарсы су құбырлары(арнайы,жеке немесе біріктірілген) төмен немесе жоғары
қысымда болады. Өртті сөндіру кезеңінде төмен қысымды өртке қарсы су құбыры
желісіндегі бос қысым кемінде 10 м болуы тиіс, бұл ретте жаран бойынша сөндіру үшін
қажетті құрал-жабдықтар жылжымалы өрт сорғыларымен құрылады.
Өртке қарсы су құбырының барлық жүйесіжоғары қысымды су құбыры өрт орнында
тікелей гидранттардан жең арқылы беріледі, ал желіде және оқпандарда өрт сөндіру үшін
айналып өтпейтін қысым сорғы станциясында орнатылған стационарлық өрт
сорғыларымен жасалады.
Постепениобеспеченностиподачиводы(понадежностидействия)централизованныесистемыводоснабженияподразделяютсянатрикатегории:
I-кәсіпорындардың авариялық жұмыс кестесінде белгіленген шекті есептік шығыннан
және өндірістік мұқтаждықтардан 30 данадан аспайтын шаруашылық-ауызсу арызын
азайтуға жол беріледі.Ұзақтығыөңдеуболуы керек3 күннен асады.Сумен жабдықтаудың
үзілісі немесе берілген шектен төмен түсуі бүлінген элементтерді өшіру және жүйенің
резервтік элементтерін(жабдықтарды,арматураларды,құрылыстарды,құбыржолдарды)
қосу уақытына жол береді.), жоқ10 минуттан артық; I-су берудің рұқсат етілген
төмендеуінің шамасы I-тегориямен бірдей; берудің төмендеу ұзақтығы 10 тәуліктен
аспауға тиіс. Су берудегі үзіліс немесе жеткізуді көрсетілген шектен төмен төмендету
бүлінгендерді өшіру және резервтік элементтерді қосу немесе жөндеу
жүргізу,ауыртпалықсыз 6 сағат уақытына дейін іске қосылады;
II-берудің рұқсат етілетін төмендеуінің шамасы,бұлөтініш санаты; берудің төмендеу
ұзақтығы 15 тәуліктен аспауы тиіс.Сумен қамтамасыз етудегі үзіліс немесе берілген
шектен төмен берілудің төмендеуі жөндеуден өтуге рұқсат етіледі,ауырмайды 24 сағ.

5.

Елді мекендердің Біріккен шаруашылық-ауыз су және өндірістік су-сулары
тұрғындарының саны 50 мыңнан асатын болса, I санатқа жатқызылуы тиіс; 5 – тен 50
мың адамға дейін-II санатқа жатқызылуы тиіс; 5 мыңнан аз адам–ІІІ санатқа
жатқызылуы тиіс.
Топтық су құбырлары үшін Санат елді мекен бойынша қабылданадыпунктус ең көп үй
иелері.
Сумен жабдықтау жүйелерінің жекелеген элементтерінің санатын олардың жалпы
жүйемен жабдықтаудағы функционалдық мәніне қарай белгілеу қажет.
Зақымдануы өрт сөндіру құбырларын бұзуы мүмкін сумен жабдықтау жүйелерінің
элементтері І санатқа жатқызылуы тиіс.
Сумен жабдықтау жүйелері бір объект ретінде қызмет ете алады,
мысалы,қалашықөнеркәсіптік кәсіпорын,такинескі объектілер.Соңғы жағдайда бұл
жүйелер топтық деп аталады. Егер жабдықтау жүйесі бір-бірінен едәуір қашықтықта
орналасқан бірнеше ірі нысандарға қызмет көрсетсе, онда мұндай жүйе аудандық
сумен жабдықтау жүйесі деп аталады. Бір ғимаратқа немесе жақын маңдағы
көзденноам орналасқан ғимараттардың шағын тобына қызмет көрсететін шағын су
жүйелері әдетте жергілікті сумен жабдықтау жүйелері деп аталады.
Аумақтың әр түрлі бөліктерінің қажетті қысымымен сумен қамтамасыз ету үшін,
белгілерде айтарлықтай айырмашылық бар, сумен жабдықтау ұйымдастырылуы
мүмкін.

6.

Арнайы құрылғылардан сыртқы өртке қарсы сумен жабдықтау туралы алғашқы
идеялар XIX ғасырдың 80-жылдарынан басталады. Инженер н. п. Зимин
Мәскеудегі сумен жабдықтау және кәріз саласындағы озық технологиялардың
дирижері болған "Нептун" компаниясын басқарды. Мәскеудегі су сорғыларында
вортингтон жүйесінің су көтергіш машиналары орнатылды, олардың екеуі
қозғалысты екі тік сорғыға, үшіншісі кеңейтуге берді. Сонымен қатар, су
мұнарасының құрылғысы қажет болды, оның жоғарғы сорғы резервуарларына
шахтадан су келіп, сорғы резервуарларынан төменгі қабаттардағы механикалық
сүзгілерге жіберілді. Су құбыры желісі тәулігіне 120000 Шелек, ең үлкен су алу
сағатына 6700 Шелек жіберуге есептелген. Диаметрі кемінде 4 дюйм болатын
құбырлар2, желінің жалпы ұзындығы-17 верст. Өрт гидранттары әр 60 сайын
орнатылды фатом
1) 1 шелек= 12,3 литр;
2) 1 дюйм = 2,54 см;
3) 1 верст=1,07 км;
4) 1 фатом = 2,14 м.

7.

ХІХ ғасырдың аяғында Уфа қалалық басқармасы инженер С. М. Кирпичниковпен сумен
жабдықтау жүйесінің жобасына келісімшарт жасады. Сонымен қатар, басты шарт сыртқы су
құбыры суды шаруашылық-ауыз су қажеттіліктеріне, сондай-ақ, сонымен қатар, сол кезде
қалада жиілеп кеткен өрттерді сөндіруге беруі керек еді. Су құбырын жобалау қалалық
басқарудың келесі шарттарына негізделді: шаруашылық мақсаттар үшін су мөлшері тәуліктік
тұтынудың 200 000 Шелек мөлшерінде анықталды, бұл сағатына орташа шығын 8333 шелек
немесе 1 текше фут5 (5 1 фут = 304,8 мм;)секундына; қалалық Магистральдық желі,
құбырлардың диаметрі және машина бөлмесінің сорғыларының қысымы осы талаптарды
қанағаттандыруы керек. Думаның 1898 жылғы 3 қарашадағы қаулысымен ұзындығы 21 верст
372 саж болатын қалалық құбырлар желісі бекітілді.
Өрт қысымы машиналар мен қалалық желі қаланың барлық пункттерінде минутына 100
шелек су бере алатындай мөлшерде бекітілді, өрт орнына ең жақын екі өрт гидрантының
орташа қашықтығы 60 погондық фатом олардың арасында. Бұл ретте брандспойттың
соңындағы бос қысым шаруашылық қажеттіліктер үшін құбырлар желісінде су бөлу
тоқтатылған жағдайда, лақтырылатын ағынның биіктігінің 12 фатомын құрауы тиіс еді. Су
құбыры комиссиясының қаулысымен қалалық құбырлар желісіне 4 бөшкелік су таратқыш
кран және 20 қолмен су таратқыш орнату анықталды. Барлық құрылыс жұмыстарының сәтті
аяқталуының нәтижесінде 1901 жылы 13 маусымда Қалалық Думаның отырысында алғашқы
Уфа су құбыры пайдалануға берілді.

8.

Уфа қаласының халқы ғасырдың басынан бастап 1901 жылы 50 мың адамнан 1913 жылы
100 мың адамға дейін өсті, сондықтан суға деген қажеттілік артты. Егер су құбыры іске
қосылғаннан кейінгі алғашқы жылдары қала тәулігіне шамамен 60 000 шелек су тұтынса,
1913 жылы максималды жеткізу тәулігіне 136 000 Шелек болды. Станцияның жабдықтары
шекті деңгейде жұмыс істеді, дегенмен су жеткіліксіз болды. Магистральдық желінің
ұзындығы 22 верст 136 фатомды құрады, өрт гидранттарының саны-144, су жинайтын
стендтердің саны – 13, су құбырларының саны-416, оның ішінде 22 тегін және 16 жеңілдікті
шарттарда. Көшедегі су желісі тек қала орталығында салынды.
Өрт гидранттары бар алғашқы сыртқы су құбыры туралы тарихи мәліметтерге сүйене
отырып, өртке қарсы сумен жабдықтауды дамыту ежелден бері есептеліп келе жатқандығы
байқалады.
Өртке қарсы сумен жабдықтау-бұл әр түрлі тұтынушыларды өртті сөндіру үшін сумен
қамтамасыз ету шараларының жиынтығы. Өртке қарсы сумен жабдықтау мәселесі өрт
области саласындағы негізгі мәселелердің бірі болып табылады. Қазіргі заманғы сумен
жабдықтау жүйелері тұтынушыларға судың сенімді жеткізілуін қамтамасыз ететін күрделі
инженерлік құрылымдар мен құрылғылар болып табылады. Елді мекендер мен өнеркәсіптік
кәсіпорындарды сумен жабдықтауды дамыта отырып, оларды өрттен қорғау жақсарады,
өйткені су құбырларын жобалау, салу, реконструкциялау кезінде тек шаруашылық, өндірістік
қана емес, сонымен қатар өртке қарсы қажеттіліктер де ескеріледі. Негізгі өртке қарсы
талаптар өртті сөндірудің есептік уақыты ішінде белгілі бір қысыммен судың нормативтік
көлемдерінің түсу қажеттілігін көздейді.

9.

Сумен өртке қарсы сумен жабдықтау жүйелерінің жіктелуі
Бұл жүйелер бірқатар белгілер бойынша жіктеледі:
- қызмет көрсетілетін объектінің түрі бойынша сумен жабдықтау
жүйелері: қалалық, кенттік, өнеркәсіптік, ауылшаруашылық, теміржол
және т. б. болып бөлінеді.
- сумен жабдықтау жүйесінің мақсаты бойынша:
а) Біріккен (шаруашылық – өртке қарсы, шаруашылық - ауыз су – өртке
қарсы, өндірістік – өртке қарсы);
б) өртті сөндіру үшін ғана сумен қамтамасыз ететін және сумен
қамтамасыз ететін өртке қарсы.
Дербес өртке қарсы су құбыры әдетте ең өрт қауіпті объектілерде –
мұнай-химия және мұнай өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарында, ағаш
биржаларында, мұнай және сұйытылған газ қоймаларында және т. б.
орналастырылады.
Өртке қарсы су құбырлары (дербес немесе біріктірілген) жобалау
кезінде мыналарға бөлінеді: сыртқы және ішкі.
Сыртқы су құбырына суды жинауға, тазартуға және оны ғимараттарға
кірмес бұрын су құбыры желісімен таратуға арналған барлық
құрылымдар кіреді.

10.

Ішкі су құбырлары-бұл сыртқы желіден су алуды және оны ғимарат ішінде орналасқан су
бөлгіш құрылғыларға жеткізуді қамтамасыз ететін құрылғылар жиынтығы.
Сыртқы су құбырлары бөлінеді:
- желінің түріне байланысты сақиналы және тұйық;
- жоғары және төмен қысымды су құбырларының қысымына байланысты.
Елді мекендерде және өнеркәсіптік кәсіпорындарда өртке қарсы құбырлармен біріктірілген су
құбырларының ең аз диаметрі кемінде 100 мм, ауыл шаруашылығы пункттерінде кемінде 75 мм болуы
тиіс.
Айналмалы сантехникалық желілер-бұл сантехникалық желінің кез-келген нүктесінде кем дегенде екі
жеткізу жолы бар желілер.
Тұйық желі-бұл тұйық желінің әрбір түйінінен су беру нүктесіне дейін бір жол бар желі.
Тұйық желіні қолдануға рұқсат етіледі:
-желінің ұзындығы 200 м аспайтын кезде өртке қарсы немесе шаруашылық-өртке қарсы мұқтаждарға
су беру үшін өрт сөндіруге арналған су шығынына қарамастан;
- тұрғындар саны 5 мың адамға дейін және сыртқы өрт сөндіруге су шығыны 10 л/с дейінгі елді
мекендерде өртке қарсы резервуарлар немесе су айдындары, тұйықтың соңында су қысымы мұнарасы
орнатылған жағдайда ұзындығы 200 м-ден асатын тұйық сызықтарға жол беріледі.
Айналмалы су желілерінің тұйықталудан артықшылығы:
- сақиналы желілердің су шығуы тұйық желілерге қарағанда екі есе көп;
- желінің кез келген учаскесінде апат болған жағдайда, бұл учаскені келесі учаскелерге су беруді
тоқтатпай өшіруге болады.
Жоғары қысымды су құбыры мұндай су құбыры ол өрт туралы хабарланғаннан кейін 5 минут ішінде
өрт сөндіру машиналарын қолданбай өртті сөндіру үшін қажетті қысымды жасайды яғни сөндіруге
арналған су өрт жеңдері арқылы тікелей гидрантқа орнатылған өрт бағанынан беріледі. Ол үшін сорғы
станцияларының ғимараттарында немесе басқа жеке үй-жайларда стационарлық өрт сорғылары
орнатылады.
Төмен қысымды су құбыры осындай су құбыры өрт кезінде қажетті қысымды қамтамасыз ету үшін
өрт гидранттарына Орнатылатын өрт сөндіру техникасы қолданылады.
Өрт гидранты өрт сөндіру кезінде су құбыры желісінен өрт бағанасы арқылы суды алуға арналған.

11.

Өрт гидранты мыналардан тұрады: көтергіш, клапан, клапан қорабы, өзек, бұрандалы және қақпағы бар орнату басы.
ПГ өткізу қабілеті 40 л/с аспайды.
Су құбырларының түрлері.
Су құбырының қысым бойынша жіктелуі.
Мақсаты бойынша су құбырлары шаруашылық-ауыз су, өндірістік және өртке қарсы болып бөлінеді. Басына
байланысты жоғары және төмен қысымды өртке қарсы су құбырлары ажыратылады. Өрт туралы хабарланғаннан кейін
5 минут ішінде жоғары қысымды өртке қарсы су құбырында өрт сөндіру машиналарын қолданбай ең биік ғимаратта
өртті сөндіру үшін қажетті қысым жасалады. Ол үшін сорғы станцияларының ғимараттарында немесе басқа жеке үйжайларда стационарлық өрт сорғылары орнатылады. Өрт кезінде төмен қысымды су құбырларында қажетті қысымды
жасау үшін сорғыш жеңдер арқылы өрт гидранттарына қосылатын өрт сорғылары қолданылады. Жоғары қысымды су
құбырларында өрт орнына су сорғы станциясында орнатылған стационарлық өрт сорғыларының қысымымен
гидранттардан тікелей жең желілері арқылы беріледі. Су құбырының барлық құрылыстары пайдалану кезінде олар
шаруашылық-ауыз су және өндірістік қажеттіліктерге судың максималды шығыны кезінде өрт қажеттіліктері үшін
судың есептік шығынын өткізетіндей етіп жобаланады. Бұдан басқа, таза су резервуарлары мен су мұнараларында
өртті сөндіру үшін қол сұғылмайтын су қоры көзделеді, ал екінші көтергіш сорғы станцияларында өрт сорғылары
орнатылады. Өртті сөндіру кезінде жиналатын сорғы-жең жүйелері сонымен қатар сумен жабдықтау көзінен, су
қабылдағыштан (сору торынан), сору желісінен, бірінші және екінші көтергіш Біріккен сорғы станциясынан (өрт
сорғысынан), су құбырларынан (магистральдық жең желілерінен), су құбыры желісінен (жұмыс жең желілерінен)
тұратын жоғары қысымды қарапайым өртке қарсы су құбырлары болып табылады. Су мұнаралары су желісіндегі
қысым мен ағынды реттеуге арналған. Олар су желісінің басында, ортасында және соңында орнатылады. Су мұнарасы
тіректен (бөшкеден), резервуардан және шатырдан тұрады-резервуарды ондағы судың салқындауы мен қатып
қалуынан қорғайтын құрылғы. Мұнараның биіктігі жер бедерін ескере отырып, гидравликалық есептеу арқылы
анықталады. Әдетте мұнараның биіктігі 15...40 м. Резервуардың сыйымдылығы су құбырының көлеміне, оның
мақсатына байланысты және кең ауқымда өзгеруі мүмкін: қуаты аз су құбырларында бірнеше текше метрден ірі
қалалық және өнеркәсіптік су құбырларында ондаған мың текше метрге дейін. Реттеуші сыйымдылықтың мөлшері су
тұтыну кестесіне және сорғы станцияларының жұмысына байланысты анықталады.

12.

Сонымен қатар, бір сыртқы және бір ішкі өртті 10 минут ішінде сөндіруге арналған қол сұғылмайтын өрт қорын қамтиды.
Көбінесе айдау және жиналмалы құбырлар біріктіріледі. Су мұнараларының бір түрі-су құбыры желісіндегі қысым мен ағынды
реттеуге ғана емес, сонымен қатар өртті сөндіру үшін өртке қарсы су қорын 3 сағат бойы сақтауға арналған су резервуарлары. Су
цистерналары мен мұнаралар сантехникалық желіге қатарынан және параллель қосылады. Кезекпен қосылған кезде олар
арқылы сорғы станцияларынан барлық су өтеді. Бұл жағдайда айдау және жиналмалы құбырлар біріктірілмейді және олар бөлек
жұмыс істейді. Суды минималды тұтыну кезінде артық су резервуарда немесе резервуарда жиналады, ал максималды болған
кезде бұл қор сантехникалық желіге жіберіледі. Су құбыры желісіне параллель қосылған кезде резервуарлар мен бактарға артық
су түседі (Ең аз су тұтыну кезінде), ал максималды су тұтыну кезінде ол желіге жіберіледі.
Бұл жағдайда айдау және тарату құбырлары біріктірілуі мүмкін. Бактар мен резервуарлардағы су деңгейін бақылау үшін өлшеу
құрылғылары көзделеді. Қызмет көрсетілетін объектінің түрі бойынша сумен жабдықтау жүйелері қалалық, кенттік, сондай-ақ
өнеркәсіптік, ауылшаруашылық, теміржол және т.б. болып бөлінеді. пайдаланылатын табиғи көздердің түрі бойынша жер үсті
көздерінен (өзендер, су қоймалары, көлдер, теңіздер) және жер асты (артезиан, Бұлақ) су алатын су құбырлары ажыратылады.
Сондай-ақ аралас су құбырлары бар. Сумен жабдықтау әдісіне сәйкес су құбырлары тұтынушыларға табиғи сумен қамтамасыз
ететін биіктікте су көзі орналасқан кезде таулы аудандарда ұйымдастырылатын сорғылармен және гравитациялық
(гравитациялық) сумен жабдықтаумен қысымды болады. Мақсаты бойынша сумен жабдықтау жүйелері халықтың
қажеттіліктерін қанағаттандыратын шаруашылық-ауыз су; өндірістің өндірістік, сумен жабдықтайтын технологиялық
процестері; өртке қарсы және біріктірілген болып бөлінеді. Соңғылары, әдетте, елді мекендерде орналасады. Сол су
құбырларынан су өнеркәсіптік кәсіпорындарға да беріледі, егер олар аз мөлшерде су тұтынса немесе өндірістің технологиялық
процесінің шарттары бойынша ауыз су қажет болса.
Судың көп шығыны кезінде кәсіпорындарда шаруашылық-ауыз су, өндірістік және өртке қарсы қажеттіліктерін қамтамасыз
ететін дербес сумен жабдықтау жүйелері болуы мүмкін. Бұл жағдайда, әдетте, шаруашылық-өртке қарсы және өндірістік су
құбырлары салынады. Өрт сөндіру құбырын өндірістік емес, шаруашылық құбырымен біріктіру өндірістік су құбыры желісі
әдетте аз тармақталған және кәсіпорынның барлық көлемін қамтымайтындығымен түсіндіріледі. Сонымен қатар, өндірістің
кейбір технологиялық процестері үшін суды өртті сөндіру кезінде өзгеретін қатаң белгіленген қысыммен беру керек. Бұл
экономикалық тұрғыдан мүмкін емес су ағынының жоғарылауына немесе өндірістік аппараттардың апатына әкелуі мүмкін.
Дербес өртке қарсы су құбыры әдетте ең өрт қауіпті объектілерде—мұнай-химия және мұнай өңдеу өнеркәсібі
кәсіпорындарында, мұнай және мұнай өнімдері қоймаларында, ағаш биржаларында, сұйытылған газ қоймаларында және т. б.
орналастырылады. Су жүйелері қала немесе өнеркәсіптік кәсіпорын сияқты бір нысанға да, бірнеше нысанға да қызмет ете
алады. Соңғы жағдайда бұл жүйелер топтық деп аталады. Егер су жүйесі бір ғимаратқа немесе жақын маңдағы бұлақтанноам
орналасқан ғимараттардың шағын тобына қызмет көрсетсе, онда ол жергілікті жүйе деп аталады. Елді мекен аумағының
белгілерінде айтарлықтай айырмашылығы бар әртүрлі учаскелерінің талап етілетін қысымымен сумен қоректендіру үшін
аймақтық сумен жабдықтау ұйымдастырылады. Белгілі бір аумақта орналасқан бірнеше ірі су тұтынушыларға қызмет көрсететін
су жүйесі аудандық деп аталады.

13.

Көптеген елді мекендердің (қалалардың, кенттердің) аумағында тұтынылатын судың сапасы мен мөлшеріне әртүрлі
талаптар қоятын су тұтынушылардың әртүрлі санаттары бар. Қазіргі қалалық су құбырларында өнеркәсіптің
технологиялық қажеттіліктеріне су шығыны орта есеппен су құбыры желісіне берілетін жалпы көлемнің шамамен 40%
құрайды. Сонымен қатар, судың шамамен 84% жер үсті көздерінен және 16% жер асты көздерінен алынады. Жер үсті су
көздерін пайдаланатын қалаларға арналған сумен жабдықтау схемасы суретте көрсетілген. Су су қабылдағышқа (басына)
келіп түседі және 2 гравитациялық құбырлар арқылы 3 жағалау құдығына ағады, ал одан 4 бірінші көтергіш сорғы
станциясы (HC-I) ластанудан және зарарсыздандырудан тазарту үшін 5 тұндырғышқа және одан әрі 6 сүзгіге беріледі.
Тазарту станциясынан кейін су резервуарларға түседі.

14.

Елді мекенді сумен жабдықтау схемасы
1 — су қабылдағыш; 2 — өздігінен ағатын құбырлар; 3 — жағалау құдығы; 4 — i көтеру сорғы станциясы; 5 — тұндырғыштар; 6
— сүзгілер; 7 — таза су резервуарлары; 8-II көтеру сорғы станциясы; 9-су құбырлары; 10-су мұнарасы; 11-магистральдық
құбырлар; 12-тарату құбырлар; 13-ғимараттарға кіру; 14-таза судың су тұтынушылары 7, оның ішінде екінші көтергіш сорғы
станциясы (НС-П) 8 9 су құбырлары арқылы 10 қысым-реттеу құрылысына беріледі (табиғи биіктікте орналасқан жер үсті
немесе жерасты резервуары, су мұнарасы немесе Гидропневматикалық қондырғы). Осы жерден су 11 магистральдық желілері
мен 12 су құбырының тарату құбырлары арқылы 13 ғимараттарға және 14 тұтынушыларға кіреді.

15.

Жер асты су көзіндегі су құбырының схемасы
1-сорғысы бар артезиан ұңғымасы; 2 – қосалқы резервуар; 3 – НС-II; 4 – су мұнарасы; 5 – елді мекеннің әртүрлі жағында
орналасқан сумен жабдықтаудың су құбыры желісі. Мұндай сумен жабдықтау желі арқылы судың біркелкі таралуына және оны
тұтынушыларға жеткізуге мүмкіндік береді. Қалалардағы халық санының өсуімен суды біркелкі тұтынбау едәуір дәрежеде
тегістеледі, бұл қысымды реттейтін құрылыстарсыз жасауға мүмкіндік береді. Бұл жағдайда NS-P-ден су тікелей су
құбырларына түседі.
Қалаларда өрт сөндіру мақсаттары үшін су беру су құбыры желісінде орнатылған гидранттардан өрт сөндіру автомобильдерімен
қамтамасыз етіледі. Шағын қалаларда өртті сөндіруге су беру үшін NS-И-дегі қосымша сорғылар кіреді, ал ірі қалаларда өрт
шығыны суды тұтынудың шамалы бөлігін құрайды, сондықтан олар су құбырының жұмыс режиміне іс жүзінде әсер етпейді.
Қазіргі заманғы нормаларға сәйкес, негізінен ауылдық жерлерде орналасқан тұрғындар саны 500 адамға дейінгі елді мекендерде
шаруашылық-ауыз су, өндірістік және өрт қажеттіліктерін қамтамасыз ететін жоғары қысымды біріктірілген су құбыры құрылуы
тиіс. Алайда, тек шаруашылық-ауыз су құбыры салынып, өрт қажеттіліктеріне су құбырынан толықтырылатын су қоймалары
мен резервуарлардан жылжымалы сорғылармен су берілетін жағдайлар жиі кездеседі. Шағын елді мекендерде шаруашылықөртке қарсы қажеттіліктер үшін көбінесе жер асты көздерінен (шахта құдықтарынан немесе ұңғымалардан) су ала отырып,
жергілікті сумен жабдықтау жүйелері орнатылады.
Су көтергіш құрылғылар ретінде орталықтан тепкіш және поршенді сорғылар, "Эрлифт" жүйелері, жел электр станциялары және
т.б. қолданылады. Басқа су көтергіш құрылғыларға келетін болсақ, өнімділігі төмен болғандықтан, оларды тек су қоймаларында,
резервуарларда, су мұнараларында өрт сөндіру су қорларын толтыру үшін пайдалануға болады. Сумен жабдықтау көздері табиғи
су көздерінің екі санатына сәйкес су қабылдау құрылыстары да екі топқа бөлінеді: жер үсті көздерінен су алуға арналған
құрылыстар және жер асты суларын қабылдауға арналған құрылыстар. Сумен жабдықтаудың белгілі бір көзін таңдау жергілікті
табиғи жағдайлармен, судың сапасына қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптармен және техникалық-экономикалық
ойлармен анықталады. Мүмкіндігінше жерасты су көздеріне артықшылық беру керек. Жер үсті көздеріне өзендер, көлдер және
кейбір жағдайларда теңіздер жатады.
Су қабылдағыштың орналасқан жері мынадай шарттар қанағаттандырылатындай есеппен айқындалады: көзден су алудың ең
қарапайым және арзан әдісін қолдану мүмкіндігі; судың қажетті мөлшерін алудың үздіксіздігі; мүмкіндігінше таза судың түсуін
қамтамасыз ету( ластанудан тазарту); сумен жабдықталатын объектіге неғұрлым жақын орналасу (су құбырларының құнын
төмендету және су беру үшін). Жер асты сулары әртүрлі тереңдікте және әртүрлі жыныстарда жатыр. Сумен жабдықтау үшін
мыналар пайдаланылады: жер асты суларын ластанудан қорғайтын су өткізбейтін жыныстармен жоғарыдан жабылған қысымды
сулы қабаттардың суы; су өткізбейтін шатыры жоқ қабаттардағы бос беті бар қысымсыз жер асты сулары; Бұлақ (негізгі) сулары,
яғни жер бетіне өздігінен шығатын жер асты сулары; шахта және кеніш сулары (көбінесе өндірістік сумен жабдықтау), яғни
пайдалы қазбаларды өндіру кезінде су төгетін құрылыстарға түсетін жерасты сулары. Өрт гидрантының құрылғысы және қысқы
және жазғы уақытта пайдалану жөніндегі талаптар өрт бағанасы бар Гидрант су құбыры желісіне орнатылатын және өрт сөндіру
кезінде су алуға арналған су жинау құрылғысы болып табылады.

16.

Гидрант бағанасы су құбыры желісіне ұңғыма құрылғысы жоқ өрт сөндіру тұғырының көмегімен орнатылады. Өрт бағанасы өрт
гидрантын ашу және жабу, сондай-ақ өртті сөндіруге су құбыры желісінен су алу кезінде өрт жеңдерін қосу үшін қолданылады.
Бағанның негізгі бөліктері-корпус пен бас. Корпустың төменгі бөлігінде бағанды өрт гидрантына қосуға арналған бұрандалы
сақина бар. Жоғарғы бөлігінде бағанды басқару және қосылатын бастары бар екі құбыр және екі клапан бар. Орталық кілт
(құбырлы штанга) баған басындағы май тығыздағышынан өтеді, төменгі жағында төртбұрышты ілінісу және жоғарғы жағында
тұтқасы бар, қысымды құбырлардың қақпалары жабылған кезде тұтқаны айналдырады. Ашық қақпалармен маховички тұтқаның
айналу өрісіне түседі. Осылайша, бағанда қысымды құбырлардың клапандары ашық болған кезде Орталық кілттің айналуын
болдырмайтын құлып бар. Гидрант клапаны жабылған кезде ғана гидранттан баған алынып тасталады.

17.

Өрт гидранттарына қойылатын талаптар:
- өрт сөндіру гидранттарын автомобиль жолдарының бойында жүріс бөлігінің шетінен 2,5 м аспайтын, бірақ ғимарат қабырғаларынан 5 м
жақын емес қашықтықта орналастыру керек. Оларды жүріс бөлігінде орналастыруға рұқсат етіледі;
- гидранттар арасындағы қашықтық өрт сөндіруге арналған судың жалпы шығынын ескеретін есептеумен анықталады. Бұл қашықтық ҚНжЕ
талаптарына сәйкес келуі және 150 м аспауы тиіс. су құбыры желісінде өрт гидранттарын орналастыру осы желі қызмет көрсететін кез
келген ғимараттың, құрылыстың немесе оның бір бөлігінің өрт сөндіруін қамтамасыз етуі тиіс:
а) 15 л/с және одан да көп сыртқы өрт сөндіру шығыны кезінде екі гидранттан;
б) бір гидранттан – су шығыны 15 л/с кем болған кезде, қатты жабыны бар жолдар бойынша ұзындығы 200 м аспайтын жең желілерін
төсеуді ескере отырып.
- гидрант қақпағынан ұңғыма люкінің жоғарғы жағына дейінгі қашықтық 40 см-ден аспауы және 15 см-ден кем болмауы тиіс, бұл ретте
орнатылған гидранттың осі ұңғыма люкінің мойнының қабырғасынан 17,5 см-ден жақын емес және одан 20 см-ден аспауы тиіс.
- өрт гидранттарының орналасқан жерлері жарық көрсеткіштерімен немесе өрт гидрантының нышандары, көрсеткіштен ПГ-ға дейінгі метр
қашықтықтың сандық мәндері, су құбырының ішкі диаметрі мен түрі жазылған жарық шағылыстыратын жабындарды пайдалана отырып
орындалған басқалармен қамтамасыз етілуі тиіс.
тиіс. Қысқы және жазғы уақытта өрт гидранттарын пайдалану жөніндегі талаптар
Өрт гидранттарын пайдаланудың міндетті ережелері бар. Өрт гидранттарын дұрыс пайдаланбау су құбыры желісіндегі апатқа, су берудің
бұзылуына және жазатайым оқиғаларға әкелуі мүмкін. Өртке қарсы сумен жабдықтауды қысқы жағдайларда пайдалануға дайындау:
қалалық сумен жабдықтау – РЭВС АВР мобильді бригадаларының (бөлімшелерінің) күштерімен күзгі тексеру жүргізу кезеңінде; Объектілік
сумен жабдықтау – объектілердің су құбыры қызметтерінің күштерімен күзгі тексеру жүргізу кезеңінде жүзеге асырылады.
Қысқы жағдайларда пайдалануға өртке қарсы сумен жабдықтауды дайындау мыналарды қамтиды: Мәскеу типті өрт гидранттарының
көтергіштерінен суды сорып алу және су төгетін тесіктерді ағаш тығындармен тығыздау; сыртқы ауаның белгіленген нөлдік температурасы
кезінде көтергіш деңгейінен жоғары толтырылған гидранттардың құдықтарынан суды сорып алу, содан кейін 1-тармақты орындау; жер асты
және еріген су тасқынына ұшыраған өрт гидранттары арнайы есепке алынады (№1 қосымша "ҰБТ нұсқаулығы") РЭҚ желілік учаскелері мен
аудандық өрт сөндіру бөлімдері өртке қарсы сумен жабдықтауды тексеру кітабына міндетті түрде белгі қоя отырып, РЭҚ тарапынан
олардың жай-күйін кейіннен бақылай отырып, ерігеннен кейін көтергіштерден суды айдай отырып (қажет болған жағдайда) және міндетті
түрде аудандық өрт сөндіру бөлімдеріне ақпарат беру; гидрант құдықтарын арнайы жылу оқшаулағыш толтырғышпен толтыру.
Ішкі су құбыры-бір ғимаратқа немесе ғимараттар мен құрылыстар тобына қызмет көрсететін және елді мекеннің немесе өнеркәсіптік
кәсіпорынның су құбыры желісінен ортақ су өлшеу құрылғысы бар санитарлық-техникалық аспаптарға, өрт крандары мен технологиялық
жабдыққа су беруді қамтамасыз ететін құбырлар мен құрылғылар жүйесі.
Ішкі су құбырлары да шаруашылық-ауыз су, өндірістік, өртке қарсы және біріктірілген болып бөлінеді.
Ішкі өрт крандары
Ішкі өрт крандарының бос бастары ғимараттың ең биік және шалғай бөлігінде тәуліктің кез келген уақытында өртті сөндіру үшін қажетті
биіктіктеныхам ағындарды алуды қамтамасыз етуі тиіс.
Өрт крандары үй-жайдың еденінен 1,35 м биіктікте орнатылады және желдету қабілеті бар, оларды пломбалауға, ашпай көзбен шолып
қарауға бейімделген және "өрт краны" (ӨК) деген жазуы бар шкафтарға орналастырылады.

18.

Әрбір өрт краны д. б.диаметрі 10, 15 немесе 20 м болатын өрт сөндіру жеңімен және өрт сөндіру оқпанымен жабдықталған.
Оқпанға және ішкі өрт кранына бекітілген өрт жеңі аккордеонмен немесе қос домалақпен төселеді.
Ішкі өрт крандарын негізінен кіреберістерде, жылытылатын баспалдақ алаңдарында, вестибюльдерде, дәліздерде, дәліздерде
және басқа да қол жетімді жерлерде орнату керек, бұл ретте олардың орналасуы адамдарды эвакуациялауға кедергі келтірмеуі
керек.
Жоғарыда көрсетілген негізгі элементтерден басқа, сыртқы желіде қысым жеткіліксіз болған жағдайда ішкі су құбыры су
қысымды бактармен, сорғы қондырғыларымен жабдықталуы мүмкін.
Ішкі өрт крандарының қалыпты жұмысын қамтамасыз ететін сорғы қондырғылары көтергіш сорғыларды қолмен және
қашықтықтан іске қосумен, ал биіктігі 50 м – ден асатын ғимараттар үшін, сондай-ақ кинотеатрлар, клубтар, мәдениет үйлері,
акт және конференц – залдар үшін-қолмен, автоматты және қашықтықтан басқарумен орналастырылуы тиіс.
Көтергіш сорғыларды қашықтан басқару кезінде іске қосу түймелері тікелей ішкі өрт крандары орнатылған жерге
орналастырылады.
Өрт су айдындары мен пирстерге қойылатын талаптар
Табиғи су көздеріне өзендер, көлдер, бұлақтар және т. б.
Жасанды - тоғандар, каналдар, құдықтар, қазбалар, әртүрлі сәндік және басқа бассейндер, сондай-ақ су қоймалары, су
қоймалары.
Суды табиғи су көздерінен өрт сөндіру машиналарымен алуға және оны өрт орнына беруге ыңғайлы болу үшін оларды кірме
жолдармен және алаңдармен, пирстермен немесе жағалау құдықтарымен жабдықтау қажет.

19.

Пирстердің ені және олардың дизайны мен материалы үш өрт сөндіру көлігінің қауіпсіз жұмысын қамтамасыз ету есебінен
таңдалады;
– Пирс алаңы төмен су көкжиегінің деңгейінен 5 м-ден аспайтын жерде орналасуы және сорғыш жеңдерге арналған бұру
науасымен жабдықталуы тиіс;
- алаңның палубасы д. б. жағаға қарай еңіспен және биіктігі 0,7-0,8 м берік бүйір қоршауы болуы тиіс;
- алаңның бойлық жиегінен 1,5 м қашықтықта кемінде 25х25 см қимасы бар тіреуіш Арқалық салынады және нығайтылады.
Пирсті ұйымдастыру мүмкін болмаған жағдайларда жағалау құдықтары
ұйымдастырылады.
Жағалау ұңғымасының көлемі д. б. кемінде 5 текше м. ұңғымаға су
жіберетін құбырды төсеу тереңдігі д. б. топырақтың қату деңгейінен кемінде
0,2 м төмен. қабылдау құбырының диаметрі д. б. кемінде 200 мм, ал оның
ұшы су қоймасының түбінен кемінде 0,5 м және одан жоғары орналасады.
тоған жағынан металл тор нығайтылады.
Су құбыры немесе табиғи су көздері өртті сөндіруге арналған судың
есептік мөлшерін қамтамасыз ете алмаған немесе олар болмаған жағдайларда
өрт су айдындарын (резервуарларды) салады.
Тәжірибеде көмілген, жартылай көмілген жасанды өрт су қоймаларының
әртүрлі түрлері қолданылады.
Резервуарларды немесе су айдындарын орналастыру олардың радиустағы
ғимараттарға қызмет көрсету шарттарын ескеруі тиіс:
– 200 м-автосорғылар болған жағдайда;
– 100-150 м-мотопомпалар болған кезде (олардың түріне байланысты).
Өрт сөндіру су айдындарын орналастыру кезінде өрттің кез келген
нүктесіне су беру бір мезгілде көршілес екі су айдынынан қамтамасыз етілуі
тиіс екенін ескеру қажет.
Өрт су айдындарының көлемін судың есептік шығыстары мен өртті
сөндіру ұзақтығына (ғимараттардың мақсатына, ғимараттардың көлеміне,
қабаттылығына, отқа төзімділік дәрежесіне, өрт қауіптілігі бойынша
өндірістердің санаттарына байланысты) сүйене отырып айқындау қажет.

20.

Көптеген елді мекендердің (қалалардың, кенттердің) аумағында тұтынылатын судың сапасы мен мөлшеріне әртүрлі талаптар
қоятын су тұтынушылардың әртүрлі санаттары бар. Қазіргі қалалық су құбырларында өнеркәсіптің технологиялық
қажеттіліктеріне су шығыны орта есеппен су құбыры желісіне берілетін жалпы көлемнің шамамен 40% құрайды. Сонымен
қатар, судың шамамен 84% жер үсті көздерінен және 16% жер асты көздерінен алынады. Жер үсті су көздерін пайдаланатын
қалаларға арналған сумен жабдықтау схемасы суретте көрсетілген. Су су қабылдағышқа (басына) келіп түседі және 2
гравитациялық құбырлар арқылы 3 жағалау құдығына ағады, ал одан 4 бірінші көтергіш сорғы станциясы (HC-I) ластанудан
және зарарсыздандырудан тазарту үшін 5 тұндырғышқа және одан әрі 6 сүзгіге беріледі. Тазарту станциясынан кейін су
резервуарларға түседі.