Тақырып Натрий және оның қосылыстары

1.

ТАҚЫРЫП НАТРИЙ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ
Жоспар
1. Шығу тарихы
2. Табиғатта таралуы
3.Қасиеттері
4. Қосылыстардың атауы және олардың қолдануы
5. Фазалық ауысылар
Презентация жасаған оқушы: Амангелдиева Жаннур

2.

ШЫҒУ ТАРИХЫ
Адам ежелгі кезден бастап натрий қосылыстарын, әсіресе натрий хлориді (ас тұзы)
мен натрий карбонатын қолданды. Тұздың маңыздылығы латынның «салариум» сөзін
қолданып, сарбаздар өздерінің төлемі ретінде алған тұздың бір бөлігін көрсетеді.Орта
ғасырларда натрий қосылысы латынша «соданум» атауымен қолданылған, бұл бас
ауруы дегенді білдіреді.
1807 жылы сэр Хэмпри Дэви натрий гидроксидін электролиздеу арқылы натрийді бөліп
алды.Дэви сонымен қатар калийді оқшаулады, бұл кезде натрий гидроксиді мен калий
гидроксиді элементтік заттар ретінде қарастырылып, тұрақты сілтілер деп
аталды.
Дэви досына жазған хатында: «Мен бекітілген сілтілерді ыдыратып, қайтадан түздім
және олардың негіздері металдарға ұқсас екі өте тез тұтанатын заттар екенін
анықтадым; бірақ олардың бірі екіншісіне қарағанда тез тұтанғыш және өте
реактивті ».
1814 жылы Йонс Якоб өзінің химиялық символдар жүйесінде натрийді белгілеу үшін
латынның «natrium» сөзінің Na аббревиатурасын қолданды. Бұл сөз натрий
карбонатына қатысты мысырлық «натрон» атауынан шыққан.

3.

ТАБИҒАТТА ТАРАЛУЫ
Жер қыртысы-Натрий - бұл жер қыртысында жетінші элемент, оның 2,8% құрайды.
Натрий хлориді - галит минералының бөлігі, ол теңіздегі еріген материалдардың 80%
құрайды. Теңіздегі натрийдің мөлшері 1,05% құрайды. Натрий өте реактивті элемент,
сондықтан ол өзінің табиғи немесе элементар түрінде кездеспейді. Ол галит тәрізді
еритін минералдарда немесе криолит (натрий алюминий фторы) сияқты ерімейтін
минералдарда болады.
Сілітілк металдар табиғатта бос күйінде кездеспейді, тек кана косылыстар түрінде
кездеседі. Натрий жер қыртысында ең көп тараған.
NaCl (ас тұзы) – галит
Na2SO4 X 10H2O-мираблит немесе глаубер тұзы
NaNO3 - натрий селитрасы
Na2B4O7 X 10H2O - бура немесе натрий тетрабораты

4.

ҚАСИЕТТЕРІ
Физикалық сипаттамасы
Химиялық қасиеттері
Күмістей ақ түсті , күйдіргіш , жеңіл
металл,жұмсақ пышақпен оңай кесіледі,
созылғыш иілімді, судан жеңіл жылуды
және электр тоғын жақсы өткізеді
NaOH - ақ түсті қатты зат, күйдіргіш натр
деп аталады, себебі қағазды, теріні
күйдіреді. Натрий гидроксиді суда жақсы
еритін су тартқыш (гидроскопиялық) зат
болғандықтан жақсы жабылған ыдыста
сақтау керек. Қолға тигенде сабындай
болып сезіледі, натрий гидроксидін суға
еріткенде көп мөлшерде жылу бөлінеді,
сондықтан оны кәрлен ыдыста еріту керек
Натрий химиялық белсенді элемент, себебі
валенттілік электроны ядросымен әлсіз
байланысқан, олай болса, валенттілік
электронын оңай беріп, тотықсыздандырғыштық
қасиет көрсетеді. Сонда мына үдеріс жүреді:
Na0 - е →Na+ (Натрий гидроксидінің алынуы)
1. Бейметалдармен әрекеттескенде екі түрлі
қышкылдың тұзы түзіледі.
2. Қышкылдық және екідайлы оксидтермен
тұз және су түзе әрекеттеседі.
3. Қышқылдармен де осы тектес заттар
береді;
4. Тұздармен реакцияласуы:
a) орта тұздармен: 3NaOH + ҒеС13 = NaCl +
Ғе(ОН)3
ә) қышқыл тұздармен: NaOH + NaHS04 =
Na2S04 + Н20
в) негіздік тұздармен: 2NaOH + А1(ОН)С12 =
А1(ОН)3 + 2NaCl
Түс
Натрий - жеңіл күміс металл. Жаңа кесілген
кезде жылтыр болады, бірақ ауамен
байланыста жылтырлығы жоғалады,
бұлыңғыр болады. Температурада жұмсақ,
бірақ -20 ºС-та қатты күйде болады

5.

Қосылыстардың атауы және олардың қолдануы
Натрий хлориді
Тағамға салынады, консервілеуші зат қызметін атқарады, себебі шірітетін бактериялар
мен көгерткіш саңырауқұлақтарды өлтіреді.Химия өнеркісібінде: натрий, хлор, натрий
гидроксиді, сода алуға қажетті шикізат ретінде көп мөлшерде қолданылады.
Натрий сульфаты
Шыны, сода өндіруге жұмсалады.
Глаубер тұзы
Медицинада
Натрий карбонаты
Сабын шылау, мата, былғары, фармацевтика өнеркәсібінде, шыны, тағы басқа өндіру
үшін қажет
Натрий
гидрокарбонаты
Медицинада және түрлі нан өнімдерін пісіргенде қолданылады.
Натрий нитраты
Азот тыңайтқышы ретінде пайдаланады.

6.

Фазалық ауысулар
• Натрий кристалы қысымның жоғарылауы кезінде құрылымында өзгерістерге ұшырауы
мүмкін; ал қыздырылған кезде, балқу температурасы төмен болғандықтан фазалық
ауысуларға ұшырамайды.
• Фазалық ауысулар басталғаннан кейін металдың қасиеттері өзгереді. Мысалы, бірінші
ауысу бетке бағытталған кубтық (фкс) құрылым жасайды. Осылайша сирек құрылымы
bcc металды натрийді басу арқылы fcc-ге тығыздалады.
• Мүмкін, бұл натрийдің тығыздығынан басқа қасиеттерінде айтарлықтай өзгеріс болмауы
мүмкін. Алайда, қысым өте жоғары болған кезде аллотроптар (олар таза металл
болғандықтан полиморфты емес) таңқаларлықтай оқшаулағыш пен электридке
айналады; яғни электрондар да кристалда аниондар ретінде бекітіліп, еркін
айналмайды.
• Жоғарыда айтылғандардан басқа олардың түстері де өзгереді; жұмыс қысымының
жоғарылауына байланысты натрий күңгірт, қызарған немесе тіпті мөлдір болып қалу
үшін сұр түсті болуды тоқтатады.