Беларускія землі ў складзе Рэчы Паспалітай 1569 – 1795

1. Утварэнне Рэчы Паспалітай і яе палітычны лад

Барацьба ВКЛ за самастойнасць у складзе Рэчы Паспалітай

2. Знешнепалітычнае становішча Рэчы Паспалітай

Вайна 1604-1618 гг. “Авантуры з Ілжэдзмітрыямі”

3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Рэчы Паспалітай

4. Палітычны крызіс РП, спробы рэформ, падзелы РП

5. Культура Беларусі ў XVI – XVIII стст.

Контррэфармацыя і барока (XVI – XVIII стст.)

Асветніцтва і класіцызм (2 п. XVIII – пач. ХІХ стст.)

30.56M

Category:

history

Беларускія землі у складзе Рэчы Паспалітай 1569 - 1795 гг

1. Беларускія землі ў складзе Рэчы Паспалітай 1569 – 1795

2. 1. Утварэнне Рэчы Паспалітай і яе палітычны лад

3.

• У ХVІ ст.
пачынаецца
супрацьстаянне
ВКЛ,
Каралеўства
Польскага і
Вялікага княтва
Маскоўскага за
лідэрства ў
рэгіёне.

4. Перадумовы Люблінскай уніі

• Доўгае існаванне персанальнай
уніі ВКЛ і Каралеўства Польскага ў
асобе адзінага манарха (з 1385 г.)
• Адзіная палітыка ў міжнародных
адносінах – агульныя ворагі.
• Адзіная адміністрацыя каталіцкай
царквы ВКЛ і Польшчы.

5. Прычыны заключэння Люблінскай уніі

• Цяжкае знешнепалітычнае становішча ВКЛ у
сувязі з Лівонскай вайной (1558). Тэрмінова
патрабаваўся саюзнік у барацьбе з Масквою.
• Унутрыпалітычны крызіс ВКЛ –
супрацьстаянне магнатаў і шляхты (магнаты
манапалізавалі органы дзяржаўнага
кіравання)
• Польская шляхта імкнулася пашырыць свае
ўладанні за кошт земляў ВКЛ.

6. Люблінскі сойм 1569 г.

• Умовы уніі абмяркоўваліся на соймах ВКЛ з
1562 г.
• Польскі бок настойваў на інкарпарацыі ВКЛ у
склад Польшчы.
• У знак нязгоды з такімі ўмовамі дэлегаты ВКЛ
пакінулі сойм.
• Кароль Жыгімонт ІІ Аўгуст далучыў да
Польшчы Падляшша, Валынь, Падолле і
Кіеўшчыну. ВКЛ вымушана было пагадзіцца
на далейшыя перамовы.
• 1 ліпеня акт Уніі быў падпісаны.

7.

Я. Матэйка Люблінская унія

8. Умовы Люблінскай уніі

• Утваралася адзіная дзяржава – Рэч Паспалітая (Рэспубліка)
абодвух народаў.
• Узначальваў дзяржаву
кароль, які абіраўся
сумесна шляхтай
Польшчы і ВКЛ,
каранаваўся ў Кракаве і
падпісваў умовы
кіравання (“pacta
conventa” і “Генрыкавы
артыкулы”). Каралеўская
ўлада не перадавалася ў
спадчыну і была значна
абмежавана Соймам.

9.

• Утвараўся адзіны саслоўна-прадстаўнічы орган –
Вальны Сойм, які складаўся з Сената (урад, да
150 чал.) і Пасольскай ізбы (2 дэпутаты ад павету,
дэпутаты Польшчы і ВКЛ 3:1), захоўваліся і
уласныя органы кіравання ВКЛ і Польшчы.
• Былі ўраўняны ў палітычных правах магнаты і
шляхта ВКЛ, што стварыла “шляхецкі палітычны
народ”. Замацаваны “залатыя шляхецкія
вольнасці”:
– Неабмежаваная вотчынная ўлада і вызваленне ад
большасці падаткаў
– Права ўдельнічаць у выбарах караля
– Права ствараць канфедэрацыі – ваенна-палітычныя
саюзы і абвяшчаць каралю вайну – рокаш.
– Адзінагалоссе ў прыняцці рашэнняў на Сойме –
“liberum veto” (свабода забароны).

10.

• Адзіны знешнепалітычны курс Польшчы і ВКЛ
• Ліквідацыя межаў паміж дяржавамі.
• Права набываць землі палякам у ВКЛ, а ліцвінам у
Польшчы.
Рэч Пастапітая складалася з 5 частак
• ВКЛ (9 ваяводстваў)
• Каралеўства польскае (22 ваяводствы)
• Герцагства Прусія (3 ваяводствы)
• Задзвінскае княства (3 ваяводствы)
• Курляндскае і Земгальскае герцагства
З 1572 г. з’яўляецца традыцыя запрашэння на
трон прадстаўнікоў замежных каралеўскіх
дынастый.

11. 12. Барацьба ВКЛ за самастойнасць у складзе Рэчы Паспалітай

• Насупраць умовам уніі ў 1570-80 гг. у ВКЛ збіраўся
ўласны Сойм, меўся свой адміністратыўны апарат,
войска.
• У 1581 г. быў створаны ўласны найвышэйшы
судовы орган Галоўны трыбунал ВКЛ.
• 1588 г. – прыняцце Трэцяга Статута ВКЛ, дзе акт
уніі не ўпамінаецца, а некаторыя яе пастановы
скасоўваюцца (набываць зямлю ў ВКЛ палякам).
• З 1673 г. кожны трэці Вальны Сойм праводзіўся ў
Гродна.
• Фактычна межы не былі ліквідаваны.

13. 2. Знешнепалітычнае становішча Рэчы Паспалітай

14.

• На працягу ХVІ – ХVІІІ стст. Рэч Паспалітая
удзельнічала ў шэрагу ваенных кампаній,
большасць з якіх праходзіла на тэрыторыі
Беларусі. Войны гэтага часу прывялі да
спусташэння беларускіх зямель,
эканамічнага заняпаду, скарачэння
насельніцтва.
• Асноўнымі ворагамі былі
Расійская дзяржава
Асманская імперыя
Швецыя

15. Расійская дзяржава

Лівонская вайна (1558-1582)
• Барацьба Расіі за выхад да Балтыйскага мора
• Рускія войскі захапілі і спустошылі амаль
палову Беларусі. Быў разграблены Полацк,
Стэфан Баторый
утварылася пагроза для Вільні.
• Стэфан Баторый змяніў ход ваенных дзеянняў на карысць РП.
• У 1582 г. было заключана Ям-Запольскае перамір’е на 10 год. РП
вяртала сабе ўсе страчаныя землі.

16. 17. Вайна 1604-1618 гг. “Авантуры з Ілжэдзмітрыямі”

• У пачатку ХVІІ ст. Маскоўская дзяржава
перажывала “смутны час” – барацьба за
маскоўскі трон.
• РП імкнулася ўзмацніць свой уплыў на
Усходзе і пашырыць тэрыторыі.
• У 1604 г. пачаўся паход на
Маскву Ілжэдзмітрыя І, які
амаль год сядзеў на
маскоўскім троне, але быў
выкрыты і забіты.

18.

• У 1607 г. адбыўся паход Ілжэдзмітрыя ІІ, але яму не
ўдалося заняць маскоўскі трон.
• У 1609 г. царом быў абвешчаны сын караля РП
Жыгімонта ІІІ Вазы – Уладзіслаў.
• У 1612 г. было паднята народнае апалчэнне на чале з
Мініным і Пажарскім і польска-ліцвінская шляхта была
выгнана з Масквы.
• У 1618 г. было падпісана
Дэўлінскае перамір’е на
14,5 гадоў. Да Рэчы
Паспалітай адышлі Смаленск
і Чарнігава-Северскіе землі
(парушана Расіяй у 1632 г.).

19. Казацка-сялянская вайна 1648-1651 гг.

• Прычыны – спустошанасць войнамі, цяжкае
эканамічнае становішча, узмацненне
феадальнага прыгнёту, супрацьстаянне
уніяцтву.
• Багдан Хмяльніцкі імкнуўся стварыць
незалежную ад польскага ураду Украіну.
• Пасля сумеснай перамогі казакоў з крымскімі
татарамі над войскам РП, паўстанне
пашырылася на поўдзень Беларусі.
• У 1649 г. пад Лоевам паўстанцы былі разбіты
войскам ВКЛ на чале з гетманам Янушам
Радзівілам, а ў 1651 быў узяты Кіеў.

20.

21.

Пакаранні ўдзельнікаў паўстання

22. Вайна 1654-1667 гг.

• У 1654 г. пасля Пераяслаўскай Рады землі
Гетманшчыны (Украіна) пераходзяць пад
пратэктарат Расійскай дзяржавы.
• Расія аб’явіла вайну РП.
• Была занята цэнтральная і значная частка
заходняй Беларусі, летам 1655 была захоплена
Вільня.
• Супраць расійскай адміністрацыі на акупіраванай
тэрыторыі пачало паўставаць мясцовае
насельніцтва.
• У 1667 г. было заключана Андрусаўскае
перамір’е. Усе беларускія землі вырталіся РП,
Смаленск застаўся за Расіяй, Украіна дзялілася
паміж РП і Расіяй па Дняпры.

23.

У выніку вайны,
голаду, эпідэмій
насельніцтва
Беларусі
скарацілася з 2,9
млн. да 1,4 млн.
• Больш за 300 тыс.,
у асноўным
рамеснікаў, было
прымусова
пераселена ў Расію.
• У эканоміцы
наступіў глыбокі
крызіс.

24.

Гетман ВКЛ Януш Радзівіл

25. Асманская Імперыя

• 1672 г. – пачала вайну супраць РП.
• 1673 і 1675 гг. – значныя перамогі войскаў
РП пад Хоцінам і Львовам.
• 1683 г. – Бітва пад Венай, дзе аб’яднанае
войска Аўстрыі і РП на чале з каралём Янам
Сабескім канчаткова перамагло турак.
• РП вярнула
страчаныя ў вайне
землі.
Я. Матэйка Ян Сабескі
пасылае паведамленне
Папе аб перамозе

26. Швецыя

• У ХVІІ ст. з’яўлялася
пастаянным ворагам РП.
• Тэрыторыю Беларусі
найбольш закранула
Паўночная вайна 17001721 гг.
• Шляхта ВКЛ раскалолася
– частка выступіла за
Расію, частка – за
Швецыю.
• Беларусь страціла каля
700 тыс. – кожнага
трэцяга жыхара.

27. 3. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Рэчы Паспалітай

3. Сацыяльнаэканамічнае
развіццё Рэчы
Паспалітай

28.

3 этапы:
1. 2 пал. XVІ – 1 пал. ХVІІ стст.
станаўленне фальваркава-паншчыннай
сістэмы і эканамічны ўздым
- правядзенне рэформы Жыгімонта ІІ Аўгуста
- хуткі рост гарадоў: 462 гарады, 50-80
расмесных спецыяльнасцяў, 112 цэхаў у 16
гарадах
- Рост незадаволенасці сялян і
антыфеадальныя выступенні (1595 С.
Налівайка)

29.

2. 2 пал. XVІІ – 1 пал. ХVІІІ стст.
глыбокі эканамічны крызіс
- войны, эпідэміі, скарачэнне насельніцтва,
ворыўных зямель (1/3)
- няўстойлівая унутрыпалітычная сітуаця,
барацьба магнацкіх груповак
- рост феадальнай эксплуатацыі сялян праз
павелічэнне павіннасцяў (120-140) і
пашырэнне арандатарства
- сялянскія паўстанні (1743-1744 Крычаўскае
староства), насілі лакальны характар

30.

• 3. 2 пал. XVІІІ ст.
Эканамічнае аднаўленне і ўздым
- Рост насельніцтва (1791 – 3,6 млн.)
- Перавод сялан на чынш
- Рост попыту ў Еўропе на сельгаспрадукцыю, рост
коштаў
- Будаўніцтва сухапутных трактаў, каналаў, развіццё
гандлю
- Реформы па стабілізацыі эканамічнага жыцця
(стварэнне Скарбовай камісіі, адмена ліберум вето ў
фінансавых справах, 1775 – дазвол шляхце займацца
гандлем і прадпрымальніцтвам)
- Узнікненне мануфактур: прыватнаўласніцкія і
дзяржаўныя (53 мануфактуры)

31. 4. Палітычны крызіс РП, спробы рэформ, падзелы РП

32. Прычыны крызісу РП

• Слабасць цэнтральнай дзяржаўнай улады і
шляхецкая анархія (у ХVІІ-ХVІІІ ст.ст. з 55
соймаў было сарвана 48)
• Нявырашанасць рэлігійнага пытання,
абмежаванне ў правах дысідэнтаў
(праваслаўных і пратэстантаў)
• Узмацненне сацыяльных канфліктаў – казацкасялянскі рух, антыфеадальныя паўстанні.
• Барацьба магнацкіх груповак.

33. Спроба рэформ

• З сяр. ХVІІІ ст. узмацняецца ўплыў “Фаміліі” – групы
прыхільнікаў палітычных і эканамічных рэформ на чале
з князямі Чартарыйскімі, якая ў 1764 г. узводзіць на трон
свайго стаўленіка Станіслава Аўгуста Панятоўскага
• Праведзены рэформы, накіраваныя на ваеннае і
фінансавае ўмацаванне дзяржавы.
• Рэформы выклікалі незадаволенасць
Расіі і Прусіі і пры іх падтрымцы былі
створаны праваслаўная і пратэстанцкая
канфедэрацыі, якія дамагліся роўнасці
канфесій і адмены большасці рэформ.
• У адказ на гэта ўтварылася каталіцкая
канфедэрацыя, якая была разбіта рускімі
войскамі на чале з А. Суворавым

34. 1772 г. – першы падзел РП

• У Пецярбургу быў падпісаны дакумент аб
падзеле РП паміж Расійскай імперыяй, Прусіяй
і Аўстрыяй. Да Расіі адышла усходняя Беларусь.

35.

• Каб захаваць дзяржаву, быў скліканы
Чатырохгадовы сойм (1788-1792 гг.), які
правёў эканамічныя і палітычныя рэформы і
прыняў Канстытуцыю.
Канстытуцыя 3 мая 1791 г.
Адмянялася выбарнасць караля,
права “liberum veto”, забараняліся
канфедэрацыі
Замацоўваўся прынцып падзелу
уладаў
Ліквідаваўся падзел на Карону і ВКЛ
Абмяжоўваліся правы шляхты
пашыраліся правы мяшчан,
павялічвалася войска
Абвяшчалася роўнасць усіх канфесій
Тытульны ліст
Канстытуцыі

36. 1793 г. – другі падзел РП

• Кансерватыўныя колы шляхты выступілі супраць
Канстытуцыі і стварылі канфедэрацыю, якая
звярнулася за ваеннай дапамогай да Расіі.
• “Нямы сойм” у Гродне зацвердзіў падзел РП паміж
Расіяй і Прусіяй. Расіі адышла цэнтральная Беларусь.

37. Паўстанне 1794 г.

• Апошняй спробай захаваць дзяржаву
ад гібелі стала паўстанне пад
кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі.
Паўстанне праходзіла пад лозунгам
“Воля, роўнасць, незалежнасць”.
• У паўстанні прымалі удзел
патрыятычная шляхта,
мяшчане, сяляне, святары
(каля 25 тыс.).
Абвяшчэнне паўстання ў
Кракаве. Прысяга
Касцюшкі

38.

У ВКЛ на чале паўстання стаяў
палкоўнік Якуб Ясінскі. Тут быў
створаны асобны ад Польшчы орган
кіраўніцтва паўстаннем –
Найвышэйшая Літоўская рада. У
“Паланецкім універсале” Касцюшка
Якуб Ясінскі
абяцаў адмяніць асабістую залежнасць
сялян, якія прынялі ўдзел у паўстанні.
У бітвах каля в. Крупчыцы і
пад Мацяёвіцамі паўстанцы
пацярпелі паражэнне. Гэта
дазволіла Аўстрыі, Прусіі і
Расіі перайсці да канчатковай
ліквідацыі Рэчы Паспалітай
Лагер паўстанцаў

39. 1795 г. – трэці падзел РП

• Кароль Станіслаў Панятоўскі адрокся ад трона
• Тэрыторыя Беларусі поўнасцю увайшла ў склад
Расійскай імперыі.

40. 5. Культура Беларусі ў XVI – XVIII стст.

41. Контррэфармацыя і барока (XVI – XVIII стст.)

КОНТРРЭФАРМАЦЫЯ І
БАРОКА
(XVI – XVIII СТСТ.)

46. Касцёл брыгітак у Гродна, XVIІ ст.

66. Асветніцтва і класіцызм (2 п. XVIII – пач. ХІХ стст.)

АСВЕТНІЦТВА І
КЛАСІЦЫЗМ
(2 П. XVIII – ПАЧ. ХІХ
СТСТ.)