Алкандар. Метан және оның құрылысы

1. Алкандар

Метан және оның құрылысы

2. АЛКАНДАР

• Алкандар (парафиндер, алифатты
қосылыстар) молекулаларында көміртек
атомдары арасында тек дара байланыс
болатын көміртек пен сутек
қосылыстары (қаныққан көмірсутектер).
• Алкандардың гомологтық қатарының
жалпы формуласы:
CnH2n+2

3.

• Қаныққан көмірсутек молекуласы бір
сутек атомынан айырылғанда, түзілген
радикал алкил деп аталады,
алкилдердің жалпы формуласы:
CnH2n+1

4. Метанныѕ ќўрылысы

Метанның құрылысы
• Метан
молекуласының
моделі.
Н
Н
С
Н
Н

5. Метаннныѕ кеѕістіктік ќўрылысы

Метаннның кеңістіктік
құрылысы
• Көміртегі атомының электрондық
конфигурациясы 1s22s22p2. Көміртегі
атомы электрондарының
орбитальдарда орналасуы.

6.

• Байланыс түзуге 2s-орбитальдан екі жұптасқан
және 2p-орбитальдан екі жұптаспаған
электрондар қатысады. Бір орбиталь бос, оған 2sорбитальдан бір электрон өтеді.Бұл кезде
көміртегі қозған күйге өтеді.

7. sp3 ГИБРИДТЕНУ

3
sp ГИБРИДТЕНУ
• Көміртек атомының s-орбиталь пішіні шар
тәрізді, ал p-орбитальдары сегіздік пішінді
болады. Байланыс түзу кезінде бұл
орбитальдар өзара әсерлесіп, бірдей пішінге
және энергиялары да бірдей күйге келеді.
Осыны гибридтену деп атайды.
• Алкандарда гибридтенуге бір s-электрон және
үш p-электрон ұшырайды, сондықтан sp3
гибридтену жүреді.

8.

• Гибридтелген
орбитальдар өзара
тебіседі және олардың
осьтері кеңістікте
тетраэдрдің төбесіне
109028’ бұрыш түзе
бағытталады.
• Метан молекуласы
түзілгенде sp3-гибридті
орбитальдардың
төбелері сутек
атомдарының sорбитальдарымен
қаптасады.

9.

• Метан молекуласында
электрон орбитальдарының
ковалентті байланыс
түзудегі қаптасу
сызбанұсқасы
• Метан молекуласының
шартстерженді моделі.

10. АЛКАНДАРДЫЅ ЌЎРЫЛЫСЫ

АЛКАНДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

11.

• Этан молекуласында электрон
орбитальдарының ковалентті
байланыс түзудегі қаптасу
сызбанұсқасы.

12.

• Пропан
молекуласының
моделі
• Бутан
молекуласының
моделі

13.

• н-пентан молекуласының
шарстерженді моделі.

14. ИЗОМЕРИЯСЫ

• Алкандарға көміртек қаңқасының изомериясы тән.Бұл
молекулалық формулалары бірдей заттар бір-бірінен көміртек
атомдарының өзара орналасуы бойынша ажыратылатын
изомерия түрі.Метанның гомологтық қатарындағы алғашқы үш
өкіл – метан, этан, пропанда изомерия болмайды. Ал бутанда
екі изомер бар.

15. Кеѕістік изомериясы

Кеңістік изомериясы
Егер көміртек атомы молекулада төрт әр түрлі
атомдармен немесе атом топтарымен
байланысқан болса, онда құрылымдық
формуласы бірдей, бірақ кеңістіктік
құрылысында айырмашылығы бар екі
қосылыс болуы мүмкін. Мұндай
қосылыстардың молекулалары бір-біріне зат
және оның айнадағы бейнесі сияқты көрінеді,
сондай-ақ кеңістіктік изомерия болып
саналады.

16. Кеѕістік изомериясы

Кеңістік изомериясы

17. Номенклатурасы

• Алкандар мен оларға сәйкес келетін
алкилдердің формулалары мен атаулары:
АЛКАН
CH4 - метан
C2H6- этан
C3H8- пропан
C4H10- бутан
C5H12- пентан
C6H14- гексан
C7H16- гептан
C8H18- октан
C9H20- нонан
C10H22- декан
АЛКИЛ
-CH3- метил
-C2H5- этил
-C3H7- пропил
-C4H9- бутил
-C5H11- пентил
-C6H13- гектил
-C7H15- гептил
-C8H17- октил
-C9H19- нонил
-C10H21- децил

18.

• Тармақталған тізбекті қалай атаймыз?
СН3 СН3
СН3
1
СН
2
СН
3
СН2
4
СН3
5
• Ол үшін:
• Алдымен ең ұзын көміртек тізбегі таңдалады.
• Ұзын тізбектегі көміртек атомдарын радикал жақын
орналасқан жағынан бастап нөмірлейді.
• Араб сандарымен атауда радикалдар орны
көрсетіледі (2 және 3). Ал бірдей орынбасушылар
болғанда екеуі - ди, үшеуі -три, төртеуі -тетра, т.б.
аталады.
• Сонымен жоғарыдағы мысалдағы алканның аталуы
2,3- диметилпентан.
• Орынбасушылар әр түрлі болғанда алфавит ретімен
аталады, алдымен, метил, одан кейін этил,т.б.

19. ТАПСЫРМАЛАР

СН3 СН3
СН3
СН
СН
СН2 СН2
СН3
СН2 СН2
СН2
СН3 С2Н5
СН3
СН СН
СН3

20. Тапсырмалар

СН3
СН3
С2Н5
СН СН2 СН СН2
СН2
СН3
СН3
СН3
СН СН2 СН2 СН2
СН СН3
С5Н9

21. Тапсырмалар

• Аты бойынша
алкандардың
формулаларын
құрастырыңдар:
• Пропан• Бутан• Гексан• Гептан• Декан-
ОктанПентанМетанЭтанНонанЭйкозан – С20Н42
Тридекан – С14Н30
Ундекан – С11 Н24
Додекан – С12Н26

22. Тапсырмалар

• Аты бойынша алкандардың
формулаларын құрастырыңдар:
• Н-бутан –
• 3-метилбутан• 2-метил 3-этилгептан• 3-дипропилпентан-