‫به نام خدا

1.

‫به نام خدا‬
‫آمار زيستي‬
‫مدرس‪ :‬محدثه بلوردی‬
‫در مقام فتوت کم از درخت مباش‪،‬‬
‫که سنگ میخورد و بار بر زمین میریزد‪.‬‬

2.

‫آمار عبارت است از علم‪:‬‬
‫جمعآوري اطالعات (يا دادهها)‬
‫خالصه كردن و سازماندهي دادهها (= آمار توصيفي)‬
‫استنباط يا نتيجهگيري و تعميم نتايج درباره مجموعهاي از دادهها وقتي‬
‫كه تنها بخشي از آنها مورد بررسي قرار گرفته است (= آمار استنباطي)‪.‬‬
‫آمار زیستي (‪ :)Biostatistics‬شاخهاي از علم آمار كاربردي است كهه روشههاي‬
‫آماري را در علوم زيستي و پزشكي مورد استفاده قرار ميدهد‪.‬‬
‫آمار حیاتي (‪ :)Vital Statistics‬جنبهاي از آمار زيستي اسهت كهه بهه بررسهي‬
‫وقايع مربوط به جمعيتهاي انساني مثل ميزانهاي زاد و ولد‪ ،‬مرگ و مير‪،‬‬
‫بيماريها‪ ،‬باروري و ‪ ...‬ميپردازد‪.‬‬
‫جمعیت آماري یا جامعه آماري (‪ :)Population‬مجموعه افراد يا اشياء مورد‬
‫مطالعه كه در يك يا چند صفت مشترك بوده و قرار است اطالعات مورد نياز‬
‫از آن مجموعه جمعآوري شود‪ .‬ايه جمعيهت از ن هر تعهداد اع هاء (حجمم‬
‫جامعه=‪ )N‬ممك است محدود يا نامحدود باشد‪ .‬هر ع و از جامعه آماري را‬
‫يك فرد يا واحد آماري ميگويند‪.‬‬
‫نمونه (‪ :)Sample‬قسمتي از جمعيت است كه با ضوابطي مقبول انتخاب ميشود‬
‫تا نتايج حاصل از آن با روشهاي علمي به جمعيت تعميم داده شود‪ .‬نمونه‬
‫بايستي تصادفي يا شانسي (‪ )Random‬انتخاب شهده‪ ،‬معمر جمعیمت بهوده و‬

3.

‫متغیر آماري (صفت متغیر)‪:‬‬
‫افراد جامعه داراي ويژگيهاي متفاوتي هستند‪ ،‬به هر ويژگي يا صفت مورد مطالعه‬
‫كه از يك فرد به فرد ديگر تغيير ميكند متغیر يا صفت متغير گويند و معموال با‬
‫حروف بزرگ ‪ Z، Y، X‬و ‪ ...‬نشان داده ميشود‪.‬‬
‫مقدار يا اندازه صفت متغير را مشاهده يا داده (‪ )Data‬و مجموعه مشاهدات را‬
‫دادهها (‪ )Data‬گويند و معموال با حروف كوچك‪ ... ،x3،x2 ،x1‬نشان ميدهند‪.‬‬
‫تقسیم بندي صفت متغیر یا دادهها‪:‬‬
‫‪ -1‬متغیر كیفی‪ :‬مشاهدات صرفا گروهبندي يا دستهبندي را نشان ميدهند‪.‬‬
‫(مرد يا زن)‪ ،‬وضعيت تاهل (مجرد‪ ،‬متاهل‪ ،‬مطلقه‪ ،‬بيوه)‪ ،‬طبقه اجتماعي‬
‫متوسط‪ ،‬باال)‪ .‬اگر به اي اندازهها عدد نسبت دهيم‪ ،‬اي عددها رمز يا‬
‫است و خاصيت عدد را ندارند‪ .‬مثال“ براي گروه خون ميتوان اعداد ‪ 1‬تا‬
‫ترتيب به گروههای خوني ‪ AB ،B ،A‬و ‪ O‬نسبت داد‪ .‬يعني‪:‬‬
‫‪AB=3,‬‬
‫‪B=2,‬‬
‫مثل جنس‬
‫(پائي ‪،‬‬
‫قرارداد‬
‫‪ 4‬را به‬
‫‪A=1,‬‬
‫‪O=4‬‬
‫‪ -2‬متغیر كمي یا عددي‪ :‬مقدار مشاهدات خاصيت عددي دارند‪ .‬مثل بعد خانوار‬
‫(تعداد افراد خانواده)‪ ،‬تعداد بيماران بستري در يك بخش‪ ،‬وزن بدو تولد‪،‬‬
‫فشارخون سيستول‪ .‬متغير كمي ممك است گسسته يا شمارشي باشد‪ ،‬يعني بي هر دو‬

4.

‫سطح یا مقیاس اندازهگیري(‪:)Scale‬‬
‫گزارش ويژگيها يا صفات به صورت عدد و رقم را اندازهگیری ميگويند‪ .‬بسته به‬
‫اينکه چه چيزی را و چگونه اندازهگيری میکنيم‪ ,‬اعداد بدست آمده ويژگيهای‬
‫متفاوتی خواهند داشت‪ .‬اي ويژگيهای متفاوت را مقیاسهای اندازهگیری میگويند‪.‬‬
‫مقیاس اسمی )‪ :(Nominal Scale‬طبقهبندي متغير به ردههاي فراگير و مجزا از هم را مشخص‬
‫ميكند‪ .‬اندازهها هيچگونه ترتيبي ندارند‪ .‬مثل گروه خوني‪ ،‬جنس‪ ،‬نوع بيمارستان‬
‫(آموزشي‪ ،‬غيرآموزشي)‪.‬‬
‫مقیاس ترتیبي )‪ :(Ordinal Scale‬متغير به چند گروه مجزا افراز شده و يك نوع ترتيب در‬
‫اندازه متغير وجود دارد‪ .‬مثل مهارت شغلي (درجه‪ ،1‬درجه‪ ،2‬درجه‪ 3‬يا به صورت‬
‫ماهر‪ ،‬نيمه ماهر‪ ،‬ساده)‪ ،‬سطح سواد (بي سواد‪ ،‬ابتدائي‪ ،‬راهنمائي‪ ،‬متوسطه‪،‬‬
‫دانشگاهي) و گروههاي سني (به صورت كودك‪ ،‬نوجوان‪ ،‬جوان‪ ،‬ميانسال و سالمند)‪.‬‬
‫مقیاس فاصلهاي (‪ :)Interval Scale‬عالوه بر خاصيت مقياس ترتيبي‪ ،‬فاصله بي مشاهدات‬
‫داراي مفهوم بوده و فاصله بي هر دو واحد متوالی مساوی و نقطه صفر اختياري‬
‫است‪ .‬مثل درجه حرارت كه صفر آن قراردادي است‪ .‬يا سال تقويمی که شروع آن‬
‫قراردادی است‪.‬‬
‫مثال دیگر‪ :‬اگر اندازه قد دانشآموزان يک کالس را در رابطه با قد کوتاهتري‬
‫دانشآموز کالس‪ ,‬نه با توجه به اندازه واقعی قد آنها اندازهگيری کنيم آنگاه يک‬
‫مقياس فاصلهای بدست خواهد آمد‪ .‬در اي مقياس کوتاه قدتري دانشآموز اندازه صفر‬
‫و دانشآموزی که مثال ‪ 5‬س بلندتر است اندازه ‪ 5‬را خواهد گرفت‪ .‬عمليات مجاز حساب‬
‫جمع و تفريق است و ضرب و تقسيم مجاز نيست‪ .‬مثال نميتوان گفت دانشآموزی که عدد‬

5.

‫جمعآوري دادهها‬
‫جمعآوري دادههاي آماري را آمارگیري مينامند كه به دو طريق انجام ميشود‪:‬‬
‫سرشماري(‪ :)Census‬در سرشماري تمام افراد جامعه در مطالعه شركت دارند و اطالعات الزم‬
‫از تك تك اع اء جمعيت جمعآوري ميشود‪ .‬مثل سرشماري نفوس و مسك كه در حال حاضر هر‬
‫‪ 5‬سال يكبار در كشور انجام ميشود‪.‬‬
‫نمونهگیري‪ :‬معموال به دليل بزرگ و يا نامحدود بودن حجم جامعه مورد مطالعه و نياز‬
‫به هزينه سنگي ‪ ،‬وقت زياد‪ ،‬نيروي انساني ماهر و ابعاد گسترده كار سرشماري مطلوب‬
‫نيست و لذا قسمتي از جمعيت را به عنوان نمونه انتخاب ميكنند و نتايج حاصل از‬
‫نمونه را به كل جمعيت تعميم ميدهند‪.‬‬
‫در بررسي پديدهها و انجام تحقيقات‪ ،‬يك مرحله از كار جمعآوري دادههاي مورد لزوم‬
‫ميباشد‪ .‬معموال تعداد متغيرهاي مورد مطالعه زياد است و براي اي كه دادههاي مربوط‬
‫به همه افراد يكنواخت جمعآوري شود از پرسشنامهاي (‪ )Questionnaire‬كه توسط گروه تحقيق‬
‫به دقت طراحي و تن يم ميشود‪ ،‬استفاده ميگردد‪ .‬براي هر فرد واقع در مطالعه يك‬
‫پرسشنامه تكميل ميگردد‪ .‬سپس اطالعات پرسشنامهها را در جدولی به نام جدول مادر ( ‪Data‬‬
‫‪ )Sheet‬خالصه ميكنند‪ .‬معموال هر سطر از جدول مادر شامل كليه اطالعات جمعآوري شده مربوط‬
‫به يك فرد است‪ .‬استخراج نتايج از اي جدول سادهتر بوده و به راحتي ميتوان اطالعات‬
‫را در محيط بستههاي نرمافزار آماري (مانند‪ MATLAB ،SPSS :‬و ‪ )...‬وارد نمود و مورد‬
‫تجزيه و تحليل آماري قرار داد‪ .‬در جدول مادر معموال متغيرهاي كيفي با كد يا رمز‬
‫عددي وارد ميشوند‪.‬‬
‫روشهاي جمعآوري دادهها‪ :‬روشهای مختلفی جهت جمعآوری دادهها وجود دارد‪ .‬مانند مصاحبه‬
‫ح وري‪ ،‬اندازهگيري (اندازهگيري وزن‪ ،‬نتايج تستهاي آزمايشگاهي‪ ،‬نمره و ‪،)...‬‬
‫مشاهده‪ ،‬پرسشنامه‪ ،‬مصاحبه تلفني‪ ،‬تركيبي از چند روش و ‪ ...‬که با توجه به هدف محقق‬
‫انتخاب میشود‪.‬‬