Әбдіжәміл Кәрімұлы Нұрпейісов

1. Әбдіжәміл Кәрімұлы Нұрпейісов

ӘБДІЖӘМІЛ
КӘРІМҰЛЫ
НҰРПЕЙІСОВ
Есильбаева Данара
Ибрагимова Лейла
Ивлева Лера
Исин Арсен
Клюева Полина
Уру нг а л и е в а К а р и н а
дайындалған

2. Өмірбаян

ӨМІРБАЯН
Әбдіжәміл Кәрімұлы Нұрпейісов 22 қазан 1924 ж. Қызылорда
облысы Арал ауданының Үшкөң ауылда туған.
Қазақстанның халық жазушысы, XX ғасырда қазақ әдебиетіне
зор үлес қо сқан суреткерлердің бірі, қоғам қайраткері.
1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы ардагері, Оңтүстік
және Прибалтика майданында, Луганск түбінде миномёт
ротасында саяси қызметкер, кейін штабист ретінде Балтық
маңында Курляндия плацдармындағы шайқастарға қатысқан.

3. Шығармашылығы

ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ
Ә бд і жәміл әд еб и еттег і а лғ аш қ ы қ ад ам ы н б і рд ен сү й екті жан р
– р оманнан б аст ады .
Ұ лы О т ан со ғ ы сы н ан жаң а о р а лғ ан май д ан гер і ш т ен
т еб індеген а лб ы рт ш аб ы т ы қ олы н а қ а лам ұ ст атқанда , ақ
қ ағ азғ а а лд ы м ен қ ан д ы ұ р ы ст ан , ө м і р м ен ө лі м ай қ асы нан
а лғ ан әс ер ін т ү сі реді .
О л әс ерд ің м олд ы ғы со н ша , әскерд ен б о с аны сы м ен , т ө рт -бе с
жы л б о й ы т аб ан ауд армай і ст еген ең бег і «Курлян д и я» ат т ы
қ а лы ң р оман ды д ү н и еге келт іреді ( 1 9 50). Кө р кемдік б і т імі
к ө ң іл то й ғандай ш ы қ п ады д е с ек т е, б ұ л ш ы ғ арма әд еб иетке ө з
қ азы н асым ен , т ы ң сур ет терімен қ о сы лд ы .
«Кү т кен к ү н » ( 1 9 58 ) д ү н ие ш ы ғ арманы ң к ө ркем дік с ап асы н
жет і лдіру мақ с аты нда ө н д елді . Кей б і реулер «Курлян д и я» «сы н
к ө т ерм ейтін н аш ар » ш ы ғ арма д е ст і .

4. «Қан мен тер» шығармасы

«ҚАН МЕН ТЕР» ШЫҒАРМАСЫ
М а й д а н н а н қ а й т қ а н ж а с о ф и ц е р Ә бд і ж ә м і л туғ а н же р і м е н
қ а н ш а м а с а ғ ы н ы п қ ауы ш с а , о ғ а н д е ге н м а ха б б аты н р ом а н
ж а н р ы н ың ке ң б а й т а қ ө р і с і н д е ш ы н ж ү р е кт е н ж ы рл ап ш ы ғ уғ а
с о н ш а м а ы н т ы қ қа н д ығ ы н ш ы ғ а рм а ш ы лы ғ ы н а н а й қ ы н
а ң ғ а рт а д ы .
Жа зуш ы н ың « Қ а н м е н т е р » р ом а н ын ы ң д ү н и е ге ке л у с ы р ы
о с ы с ө зд е рд е ж ат ы р .
« Қ а н м е н т е р » т р и л о г и я с ы н қ ұ р а й ты н « Ы м ы рт » ( 1 9 6 1) ,
« С е р ге л д е ң » ( 1 9 б 4 ) , « К ү й р еу » ( 1 9 7 0 ) р ом а н д а р ы н а н , ат ы н ы ң
ө з і н е н - а қ б а й қ а л ы п т ұ р ғ а н д а й , т ө бед е н ж а р қ ы р ап т ұ р ғ а н
к ү н д і а з ке з і кті р е м і з .
Ө з і н і ң б а с ке й і п ке р і Е л а м а н т ә р і зд і туы н д ы ұ д а й ы д е рл і к
том ы р ыл ы п , ү н с і з - тү н с і з т ұ н ж ы р ап т ү н е р ге н қ а л п ы н а н
ж а з б а й д ы . С о н ы ң ө з і н д е д е туғ а н ө л ке ге д е ге н с ү й і с п е н ш іл і к
сезімінің орны бөлек.
П р о з а ш ы н ы ң туғ а н ха л қ ы н а , о н ы ң ж а з и р а д а л а с ы н а д е ге н
с ү й і с п е н д і г і е л і н і ң ке ң қ ол т ы қ м і н е з і н , ш а л қ а р ә н і н , с а л қ а р
к ө ш те й ш ұ б аты л ғ а н т а р и х ын э п о с ты қ қ ұ з а р ғ а к ө т е р е
сур е т т еуі н е н а ң ғ а р ы л а д ы .

5. «Қан мен тер» шығармасы

«ҚАН МЕН ТЕР» ШЫҒАРМАСЫ
« Қ а н м е н т е р » т р и л о г и я с ы – е л , ха л ы қ , о н ы ң ә л еум е т т і к т а ғ д ы р ы
тур а л ы ш ы ғ а рм а . У а қ ы ты ө з ге р ге н і м е н , з а м а н а л ы қ з ә рул і г і ө з ге рм е й т і н
туы н д ы . С о ң ғ ы же т п і с ж ы л ғ ы а л т ы н ә д е б и е т і м і зд і м ы с қ а б а л а ғ ы с ы
ке л е т і н қ а й с ы б і р н е о н и г и л и с т д а ң ғ о й л а р б ұ л р ом а н ғ а т ап к ү р е с і н
ж а з ғ а н ды қ т а н е с к і рд і д е п м і н д е т а қ т ы .
« Қ а н м е н т е р » т р и л о г и я с ы н қ а з і р г і т ә уе л с і зд і к м ұ н а р а с ы н а н ,
д е м о к р ати я л ы қ к ө з қ а р а с т ұ р ғ ы с ы н а н о қ ы ғ а н д а , о н ы ң қ а з а қ
ш ы н д ығ ы н а н б ұ р а т а рт қ а н же р і н т а б ы л ма й д ы . Қ а й т а ком м ун и с ті к
ү с т е м и д е ол о г и я ғ а қ а й шы п і к і рл е рд і жол ы қ т ы р ып , « б ұ н ы қ ы р а ғ ы
ц е н зур а қ а л а й ж і бе рд і е ке н ? » д е п қ а л уғ а н е г і з б а р .
Е л а м а н ө м і р ін д е г і і л к і ә л еум е т т і к с і л к і н і с ке зд е й с о қ о қ и ғ а д а н
б а с т а л а д ы . А р а л п р ом с е л і н і ң қ ож а й ы н ы « т е н т е к Ш од ы р » ат а н ғ а н
Ф ед о р о в ә л і д ұ р ы с т ап қ ат а қ о й м а ғ а н т е ң і з ге б а л ы қ ш ы л а рд ы зо рл ап
а й д ап с а л а д ы . Жа л д а н ғ а н б а л ы қ шы л а рд ы б а с ы б а й лы қ ұ л ы е с е п т і ұ р ы п
с о ғ а д ы . Ө з і н е д е қ ол к ө т е р ге н с о ң і ш т е й к і ж і н іп ж ү р ге н Е л а м а н суғ а
ке т ке н б а л ы қ ш ыл а рд ы с ұ р а с ты рм а й , ауы н жо қ т ап т ұ р ғ а н д ү н и е қ о ң ы зд ы
с ү й м е н м е н с а л ы п ө т ед і .

6. «Қан мен тер» шығармасы

«ҚАН МЕН ТЕР» ШЫҒАРМАСЫ
Е к і н ш і к і т ап ты ң с юже т і м е н ком п о зи ц и я с ы б а с ке й і п ке р ха р а кте р і н ің
о с ы е р е к ш е л і кте р і н е н туы н д а й д ы . С юже т ә л еум е т т і к д ауы л д ы ң
қ а р с а ң ын д а ғ ы і с і н і п - қа б ын а б а с т а ғ а н т е ң і зд е й т е ң с е л ге н а хуа л д ы
бе й н е л еу б а р ы с ы н д а ш и ы р ш ы қ ат а д ы . Б ұ р ы н ғ ы с а м а р қ ау ы р ғ а ғ ы н а н
ж а ң ы л ғ а н ке й і п те . Ком п о зи ц и я с юже т т і ң с а б а қ т а с о қ и ғ а л а р ы н а н
құралады.
Ә л д е б і р ү л ке н о қ и ғ а а я қ т а л а бе р е , ш и р ы қ қ а н с юже т сур е т і
п убл и ц и с ти ка ә уе н і н е ауы с а д ы . Сур е т т е л ге н о қ и ғ а л а рд ы т ы ң
о й л а рм е н т ү й і н д е й д і . Э п и ка лы қ с юже т т і ң і ш к і д р а м а л ы қ , к ү рд е л і п с и хол о г и я лы қ с и п аты ө з ге р і п , а қ ы р ы н д а т а л д а м а - ж и н а қ т ауш ы л ы қ
р е ң к а л а д ы . М юл г ауз е н м е н т ө бе л е с т е н ке й і н ауы л ғ а о р а л ғ а н Е л а м а н
б а с т ап қ ы ке зд е т а ғ ы д а б ұ р ы н ғ ы с ы н д а й і ш т е н т ы н ы п ж ү р ге н .
Та ғ ы д а о қ и ғ а а ғ ы с ы н д а ж а ң қ а д а й қ а л қ и ты н т ә р і зд і . Ш а л қ а рд а н
ә ке л ге н м ы л т ы қ ты жол ш ы б а й б і р е с к і ж ұ ртқ а т ы ғ ы п ке т ке н .
Б а л ы қ ш ы л а р а р а с ы н а н т ы н ы ш т і рл і к і зд е й ті н д е й . Қ а й ы н ат а с ы
С ү й еуд і ң ү й і н де г і б а л а с ы н қ ол ы н а а л а д ы . Б і р а қ б ұ л а й ш а же ке
б а с ы н ың қ а м ы н к ү й тт еум е н ж ү руі ұ з а қ қ а б а рм а й д ы . Ө м і р е р к і н е
қ о й ма й и і р і м і н е т а рт а д ы . А м а л с ы з б і л е г і н с ы б а н уғ а м ә жб ү р .
Х а л қ ы н ың қ ол ы н д а ғ ы қ а һ а рлы қ а ру. Б і л е к к ү ш і ж а ғ ы н а н ғ а н а е м е с ,
а қ ы лы д а п ә рм е н д і қ ұ р а л ғ а а й н а л ғ а н .

7. «Қан мен тер» шығармасы

«ҚАН МЕН ТЕР» ШЫҒАРМАСЫ
Нұрпейісов романы ұлттық характердің тұт ас сілемін жас ауымен құнды.
1916-1918 жылдардағы халық қозғалысын әлеуметтік-психологиялық
тәсілмен суреттейтін , өрістетілген ішкі монологке құрылған бұл роман
нағыз замана эпо сы. Ке зінде «Қан мен тер» романы жанрын эпопея жанрына
қарсы қоюшылар т абылды. «Ішкі драматизм сыртқы қабыршақты бұзып,
мән-мағынаға бойлатады». Сондықтан бұл т аза роман (роман чистых
кровей») делінді.
Роман эпо с, оның түрлері фольклорды да, лириканы да, тіпті сүреңсіз хабар,
хроника, цифрларды да бойына сыйыстырып, жарасым т аптырып, т амаша
көркем по эзия болып шығатыны жайындағы ежелгі қағида е ске алынды.
«Қан мен терде» эпо стың көп қасиеті т абылатыны дәлелденді. Эпо сты
романға етене жақындататын шешуші белгі – кең құлаштылығы. Халық өмірі
өзенінің т абанындағы ағыс, жылғаларды көрс ететіндігі . Ұлттық һәм
адамзаттық проблемаларға шығатын шалқар шығарма екендігі.
Тәңірбергеннің ішкі монологінде мынадай бір пікір бар. Әбден әлі құрып,
ойы с ан с аққа жүгіретін Тәңірберген бір уақ көк аспанға көз т астайды.
Адамзат һәм т абиғат, қоршаған орт а.