Білім алушыларының шығармашылық қабілетін дамыту

1.

Арнаулы техникалық пәндерді меңгеру барысында
колледж білім алушыларының шығармашылық қабілетін
дамыту
Орынған:
Ержигитова В.Ж
Ғылыми жетекшісі
п.ғ.д., профессор :
Мұкұшев Б.А

2.

Шығармашылық – өзін-өзі оң бағалауға мүмкіндік беретін және өз дамуында индивидтің өзін-өзі дамытуын қамтамасыз
ететін күш.
Шығармашылық іс-әрекет адамның жаңа нәрсе жасайтын іс-әрекеті деп аталады, яғни бұл шығармашылық іс-әрекет сыртқы
дүниенің қандай да бір нәрсе немесе адамның өзінде өмір сүретін және байқалатын ақыл немесе сезімнің белгілі құрылымы
Шығармашылық әрекет- тұлғаның шығармашылық міндеттерді өз бетінше шешуі: білім, білік, дағдыны жаңа жағдайға
тасымалдай алуы, белгіліден жаңа мәселені көре білуі, объектінің жаңа қызметін байқай алуы, жаңа соны шешімдер қабылдауы;
Шығармашылық тұлға - бұл шығармашылыққа деген тұрақты да жоғары қызығушылығын білдіретін, шығармашылық
қабілетті қалыптастырудың органикалық бірлігінде көрінетін, оған бір немесе бірнеше әрекет түрлеріне прогресивті, жеке мәнді
шығармашылық нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін мотивациялық-шығармашылықбелсенділіктән-тұлға.
Шығармашылық жағдай - бұл адам қолда бар тәжірибені пайдалануға мүмкіндік бермейтін немесе шектейтін мақсатты
қызметті жүзеге асыру қажеттілігін түсінетін жағдай.
2

3.

"Шығармашылық" ұғымын қалыптастыруға көптеген философтар қатысты. Философия тарихында шығармашылық
үдеріске әртүрлі көзқарастарды анықтайтын бірқатар тұжырымдамалар бар. Антикалық философияда шығармашылық адамның әлемнің жоғары ("ақылды") жетілуіне ұмтылысы. Ортағасырлық философияда шығармашылық - бұл болмыс
тудырмайтын ерік актісі, Ал Құдай - еркін әлемді құрайтын тұлға. Сондықтан адамдардың шығармашылығы олардың
Құдайға деген ұмтылысын, жер бетінде жаңа тудыру актісі арқылы оған табандылығын білдіреді. Бұл адам өмірінің мәні де
ақталады.
Шығармашылық туралы алғашқы ойларды біз ежелгі философтар еңбегінен табамыз. Аристотель өзінің еңбектерінде
жаңа білімдердің пайда болуын логикалық ой түйіндеулер, алгоритм құру жолымен түсіндіруге тырысады.
"Шығармашылық - сапалы жаңа нәрсе тудыратын және қайталанбастықпен ерекшеленетін қызмет... Шығармашылық
ерекше адам үшін, т. б. көздейді жаратушы - субъектінің шығармашылық іс –әрекет.
Психологияда мұндай шартпен жаңаны табу ұзақ уақыт бойы ойлау операциялары: индукция, кейінірек – дедукция
(Б.Бэкон, Р.Декарт, Г.Лейбниц, Дж.Милль) деп саналды. Шығармашылық табиғатын анықтаудағы мұндай тәсілдер
детерменистік сипатта болды. Тек психологияда ассоциативтік тұжырымдаманың үстемдік құрған дәуірінде ғана
шығармашылық табиғаты туралы «ғылымилықтың детерменистік идеалына»: шығармашылық синтез туралы (В.Вундт)
және шығармашылық ассоциацияларға (А.Бэн) ішінара болса да сәйкес келетін түсініктер пайда бола бастады.
3

4.

«Белсенді қиял бөлек пәндерді өзара
жақындастырады, бір-бірімен араласып
кететіндерді айырады, оларды үйлестіре
отырып, өзгертеді. Шындығында тек
үйлестіре қосып жатса да, ол жаңаны жасап
жатыр деп ойлап қалуға болады»
Вольтер
Шығармашылықтың өзегі – мәселені
ой
кенеттен
инсайттың,
шешуде
шабытының жарқ етудің пайда болуы. Бұл
механизм логикалық операциялар санына
қосылмауы керек деп есептейді.
Вертхаймер
4

5.

Вертхаймер мәселені шешуде шығармашылық процестің негізгі
кезеңдерін атап көрсетеді:
-алғашында берілген тапсырманың, мәселенің анық еместігін түйсіну пайда болады;
-мәселені түсінуге деген қызыығушылық кейбір сұрақтардың қойылуына себепші болады;
-мәселені шешуде маңызды элементтер көріне бастайды;
-әрбір элемент тұтастық құраушы бөлік ретінде қабылданады;
-мұның барлығы мәселені шешу үшін негіз бола отырып, ситуацияны кенеттен көру немесе
мәселені түсінуге әкеледі
5

6.

С.О.Грузенберг өзінің «Шығармашылық теориясы мен психологиясына кіріспе» монографиясында
шығармашылық теориясын жасайды. Өз теориясын С.О.Грузенберг шығармашылықтың сипаты мен көріну тәсілдері
бойынша белгілі бір типтерге дифференциациялау тұрғысынан құрады.
Ол шығармашылықты үш мынадай типке бөледі:
Философиялық тип екі түрде:
гносеологиялық және
метафизикалық сипатымен көрінеді.
Алғашқысы үшін дүниені көркем
интуиция ретінде тану тән (Платон,
Шопенгауэр). Екіншісі үшін – діниэтикалық интуиция тұрғысынан
метафизикалық мәнді ашу (Сократ).
Философиялық тип
Психологиялық типке екі бағыт
енеді:
алғашқысы
–
жаратылыстанумен, екіншісі –
психопотологиямен
(В.М.Бехтерев,
В.О.Чиж)
байланысты; түрлі факторлардың
ықпалын талдау: генетикалық,
әлеуметтік (тұқымқуалаушылық,
жынысы,
алкоголизм,
данышпандық және т.б.)
Интуитивті тип. Мұнда
шығармашылық
–
интуитивті процесс ретінде
түсіндіріледі
(Платон,
Ницше).
Интуитивті тип
Психологиялық тип
6

7.

XXI ғасыр білімі деп батыл санауға болатын инновациялық креативті білім беру болып табылады.
Инновациялық – креативті білім беру – қазіргі мектептерде оқытудың шығармашылық қызметі сапасын анықтайтын,
жаңаны тану мен жасауға бейімделу арқылы танылатын әрбір жеке тұлғаны қалыптастыруға бағыттайтын
интеллектуалдық процесс.Оның қызмет етуінің негізгі принциптері болып:
-шығармашылық қабілеттілікті дамыту;
-шығармашылыққа іс-әрекетті дайындық;
-шығармашылық іс-әрекетті жобалау;
-өз әрекеті үшін адамгершілік тұрғыдан жауапкершілікке негізделген дүниетанымды қалыптастыру;
-ғылыми білімдер жүйесін меңгеруде шығармашылық сипатта пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру;
-шығармашылық ойлау белсенділігі мен интеллектуалдық іс-әрекеттің дамуына жағдай жасау [20].
7

8.

Шығармашыл жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуының психологиялық
алғышарттары туралы мәселені қоя отырып А.М.Матюшкин, оның келесі
құрылымдық компоненттерін дифференциялайды:
Танымдық мотивацияның доминантты ролі;
Жаңаны байқау қабілетінде, мәселені қою мен шешуде көрінетін зерттеушілік, шығармашылық
белсенділік;
Ерекше жаңа шешімдірге жету мүмкіндіктері;
Болжау мен алдын ала сезіп қою мүмкіндіктері;
Жоғары эстетикалық, адамгершілік және интеллектуалдық бағаларды қамтамасыз ететін идеальды
эталонды жасау қабілеттіліктері.
8

9.

Шығармашылық тұрғыдан дамыған тұлға моделі
9

10.

Шығармашылықта практикалық тексерістен өтіп, қолдау тапқан мынадай пікірлерді
негіз еттік:
- шығармашылық қабілеттің ұрығы барлық адамда, кез-келген түбі түзу сәбиде болады.
Айырмашылық тек қана жетісу деңгейінде және қоғамдық пайдалылығында
болады:
- шығармашылық қабілетті балалық кезден бастап дамыту қажет:
- шығармашылық қабілетті дамытудың негізгі жолы - балалар
мен оқушы жастарды,
еңбек етудің олар үшін оқу, үйрену және тәрбие алу екендігін және осылардың бәрі де
шығармашылық бағытта болу керек екендігін ескере отырып, шығармашылық қызметке
тарту болып табылады
10

11.

Колледж оқушыларын шығармашылық қызметке қосу жолдары:
екінші
бірінші жол — әрбір
шығармашылық
жол
-
оқушының
танымдық
белсенділігін
ынталандыру және уәждеу әдістерін әзірлеу
оқушының психологиялық
және қолдану. Ол үшін пайдаланылады:
мінездемесі
білімқұмарлықты
мен
қызығушылығын зерттеу;
дамыту;
барлық
сабақ
түрлерінде колледж оқушыларының өзіндік
іздестіру қызметін ұйымдастыру;
мамандыққа
байланысты
болашақ
нақты
шығармашылық міндеттерді шешу; оқытуды
өндірістік еңбекпен біріктіру;
11

12.

Шығармашылық қабілеттердің белгілері ретінде:
- мәселені қарастыруда қырағылық, көрегенділікті;
- ақылдың икемдігі, ойдың орамдылығын;
- әрекетті бағалай білуді қарастырады;
- шығармашылықтардағы қарама-қайшылықтардың болуы;
- әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы;
- шығармашылыққа арналған шарттардың, жағдайлардың болуы;
- шығармашылық түлғаның жекелік қасиеттерінің болуы;
- нәтиженің жаңалығы
12

13.

Қалыптастырушы эксперимент көрсеткіштері:
Топ
Жылдамдық
Икемділік
Бірегейлік
Қиялдын даму
Экс.топ
10,6
9,8
13,2
46,9
Бақ.топ
9,8
8,6
11,9
45,4
13

14.

Бақылау эксперимент көрсеткіштері:
Топ
Жылдамдық
Икемділік
Бірегейлік
Қиялдын
даму
Экс.топ
10,2
9,4
12,8
46,1
Бак.топ
9,8
8,8
11,6
45,0
14

15.

Анықтауыш пен қалыптастырушы эксперимент салыстырма көрсеткіштері:
Топ
Бірегейлігі
Икемділік
Жылдамдық
Қиялдын даму
Эксп. 9,8
топ
10,6
8,2
9,8
11,7
13,2
46,2
46,9
Бақ.
топ
9,8
8,4
8,6
11,9
11,9
45,4
45,4
9,9
15

16.

Экономикалық тәрбие процесінде экономикалық мәдениетін қалыптастырудың ерекше өзгешеліктері бар.
Біріншіден, ол білімге, әсіресе қоғамның экономикалық және әлеуметтік жүйесіндегі тұлғаның орны мен ролін жете
түсінудің кешенді әдістеріне, экономикалық тәлім машықтарына жол сілтейді. Экономикалық мәденииетін
қалыптастыруда заң актілерімен оқушылар еске сақтауы тиіс деп түсіндіруге болмайды. Екіншіден, экономикалық
ұғымдарды түсініп, өз міндеті мен құқығын қорғай білуі тиіс. Үшіншіден, «қалыптастырудың тәрбие процесінен
айырмасы жеке тұлғаға стихиялы түрде әсер ететін көптеген сыртқы, объективті факторларының бар екенін» есепке
алу қажет.
16

17.

Теориялық көзқарасты есепке алу арқылы колледж білім алушыларының экономикалық тәрбие беруде
төмендегідей педагогикалық шарттары анықталды:
экономикалық тәрбиенің мақсатын нақтылау;
- экономикалық, құқықтық және адамгершілік мәдениетінің элементтерімен өзара байланысын қамтамасыз ететін
экономикалық тәрбиенің мазмұнын логикалық құру;
- экономикалық тәрбиенің қазіргі жағдайдағы экономика саласымен байланысын анықтау;
- Экономикалық тәрбие процесін оқу-әдістемелік қамтамасыз ету.
17

18.

Экология ғылымының казіргі басты стратегиялық міндеті — биосфераның құрамды бөлігі ретінде адамзат
қоғамының табиғатпен өзара карым-қатынасының үйлесімділігін сақтауға негізделген ғылыми теорияларды
дамыту.Тіршілік өрісінің маңызды қыры климат және топография секілді фақторлармен катар шеқтеулі аумақ немесе
басқа ресурстар үшін бәсеке күресіне түсе алатын басқа тұрлердің болуы.Сонымен бірге экологияның кезек
күттірмейтін іргелі міндеттері мыналар:
а) табиғат байлықтарының қорын азайтпай-ак экологиялық кауіпсіздікті қамтамасыз ету;
ә) өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы өндірістерінің экологиялық негіздерін жетілдіре түсу;
б) экологиялық мәселелерді шешуде әлеуметтік және экономикалық механизмдердің тиімді жолдарын жасап
шығару;
в) табиғатты пайдалануды басқарудың ұйымдастыру-құкықтық мәселелерін дұрыс шешу;
г) әлеуметтік-экологиялық болжаулардың әдістерін дамыта түсу.
18

19.

Еңбек қорғау еңбек процесі кезінде өндірістік жарақаттануды жою немесе төмендету адамның жұмысқа
қабілеттілігі мен денсаулығын сақтап қалу еңбек процесінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған әлеуметтікэкономикалық, гигиеналық, техникалық және емдік-профилактикалық шаралардың жиынтығы.
Қызметкерлерді еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша оқыту:
жұмыс берушілер мен қызметкерлер, басшылар мен мамандар үшін еңбек қауіпсіздігі, еңбекті қорғау және еңбек
гигиенасы саласында біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру;
еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғау жөніндегі анықтамалық әдебиетті, плакаттарды, брошюраларды,
бейнефильмдер мен жарнамалық таспалар әзірлеуді жүзеге асыру;
ұйымдар арасында еңбекті қорғау, өнеркәсіптік санитария, өндіріс қауіпсіздігі, өрт қауіпсіздігі жөніндегі жұмысты
үздік ұйымдастыруға байқаулар жүргізу;
19

20.

Назарларынызға рахмет
20