Сульфаттар және эфирсульфаттар

1. Сульфаттар және эфирсульфаттар

х.ғ.к., доцент Қайралапова Г. Ж.

2. Сульфаттар

Сульфаттар. Күкірт қышқылының тұздарын
сульфаттар деп айтайды. Сульфаттарда күкірт
оттекпен қосылып күрделі (комплексті) [SО4 ]-2 анион
құрайды. Соған байланысты сульфидтер — көбінесе
жердің астыңғы қабаттарында пайда болатын
минералдар, ал сульфаттар — көбінесе жердің бетінде
атмосфераның қатысы бар жағдайда пайда болатын
минералдар. Сондықтан көп жерлерде сульфидтердің
тотыққан беттерінде сульфаттар пайда болады деуге
тура келеді. Бір валентті, екі валентті және үш
валентті металдардың тұздары сульфаттар түрінде
кездеседі. Сонымен қатар қос тұздар, күрделі тұздар
да болады. Сульфаттардың сусыз және сулы түрлері
бар. Халық арасында ежелден белгілі ашутас,
тотияйын деген минералдар осы сульфаттар қатарына
жатады. Сонымен, сульфаттар қатарына жататын
минералдардың түрі көп.

3. Эфирсульфаттар

Бейорганикалық қышқылдар да (күкірт, азот және
фосфор қышқылдары) спирттермен әрекеттесіп,
күрделі эфирлер түзеді. Күкірт қышқылының
маңызды эфирлері — метил және этил-сульфаттар.
Бұларды алкилкүкірт қышқылдары деп те атайды.

4.

Тотияйн
минералды
бояулар
дайындауда және
өсімдіктерді
дәрілеуде
қолданылады
Дезинфекциялау
шы зат ретінде,
металды
бояғанда
басытқы ретінде
қолданылады
Сульфаттар
Тіс протезін
дайындауда
қолданылады
Медицинада
глаубер тұзын
MgSO4 іш
өткізгіш дәрі
ретінде
қолданылады
яғни у қайтару
мақсатында

5. Сульфаттар мен эфирсульфаттар

Бұл анионды БАЗ-ды аммоний тұздары немесе күкірт қышқылы мен
спирттердің сілтілік металдарының күрделі эфирлі тұздары, спирттердің
этоксилаттары мен алкилфенолдардың этоксилаттары түрінде алады.
Олардың айтарлықтай маңызды өндірістік мәні бар және көп мөлшерде
өндіріледі.
Мысалы,
натрий
лаурилсульфаты
мен
натрий
лаурилэфирсульфатын үздіксіз технология бойынша алады.
Реакция кезіндегі қолайсыз жағдайлар негізінде ақырғы өнім
құрамында мынадай қосымша заттар бар қосылыс түзілуі мүмкін:
диалкилсульфаттар
жай диалкил
эфирлері
спирттердің
изомерлері
олефиндер

6.

Алкилфенол этоксилаттарын сульфирлеу күрделі, себебі онда
гидроксильді топтың сульфирленуімен қатар, электронға бай фенол
сақинасының сульфирленуі қатар болады. Нәтижесінде мынадай
өнімдердің қоспасы түзіледі:
Сульфатсульфонат
Сульфирлен
ген
этоксилат
Сульфат
Өнім

7. Сульфирлеу, Unilever Research Laboratory зерттеулері көрсеткендей күрделі реакция екендігі анықталды. Өткізгіштікті зерттеу

8.

Өндірістік маңызы бар сульфаттарды кокос жаңғағы мен
пальмадан (С12-С14) алынған май қышқылдары негізінде
алады. Аталған сульфаттар және әсіресе, эфирсульфаттар
суда жақсы ериді және кермек суда тұрақты, сондай-ақ
жақсы көбіктүзгіш, детергентті және эмульгирлеуші
қасиеттерге ие. Талл шикізатынан алынған май спирттері
(С16-С18) сульфаттарының натрий тұздары суда, тіпті кермек
суда ерімейді. Температураны жоғарылатқан кезде олардың
ерігіштігі артады, сондықтан оларды тоқыма өндірісінде
маталарды шаю үшін қолданады. Тармақталған оксоспирттердің сульфаттары салыстырмалы түрде төмен
детергенттілік пен эмульгирлеуші қасиетке ие, бірақ жақсы
сулағыш қасиет көрсетеді.

9.

Натрий
лаурилсульфаты
Натрий лаурилсульфаты немесе додецилсульфаты –
анионды бетті активті зат болып табылатын лаурилкүкірт
қышқылының натрий тұзы. Жуғыш заттар , сусабын, тіс
пастасын, көбік түзетін косметикалар алуда кең
қолданысқа ие.

10.

Натрий лаурилсульфатымен
(SLS) бірге оның
туындысы натрий
лауретсульфаты (SLES) да кең
қолданылады. Натрий
лауретсульфатының
лаурилсульфаттан айырмашылығы
антиаллергенді қасиетке ие. Оның
басты себебі құрамында этокси
топтың болуы.

11. Натрий лаурилсульфатын өндірісте алу жолы:

C12H25OH + H2SO4
C12H25OSO2OH + NaOH
C12H25OSO2OH + H2O
C12H25OSO2ONa + H2O

12.

1 – сурет. Біріншілік
алкилсульфаттарды
алудың
технологиялық
сызбанұсқасы
1,4,6,7 – өлшеуіш; 2 –
абсорбер; 3 –
желдеткіш; 5-реакторсульфуратор; 8 –
нейтрализатор; 9 –
спиртке арналған ыдыс;
10 – негізге арналған
ыдыс; 11 – тара; 12 –
күкірт қышқылна
арналған ыдыс.

13. Қорытынды

Сульфаттар — көбінесе жердің бетінде атмосфераның
қатысы бар жағдайда пайда болатын минералдар.
Сондықтан көп жерлерде сульфидтердің тотыққан
беттерінде сульфаттар пайда болады деуге тура келеді. Бір
валентті, екі валентті және үш валентті металдардың
тұздары сульфаттар түрінде кездеседі. Сонымен қатар қос
тұздар, күрделі тұздар да болады. Сульфаттардың сусыз
және сулы түрлері бар. Халық арасында ежелден белгілі
ашутас, тотияйын деген минералдар осы сульфаттар
қатарына жатады. Сонымен, сульфаттар қатарына жататын
минералдардың түрі көп.