Анионактивті беттік активті заттар

1. Анионактивті беттік активті заттар

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Химия және химиялық технология факультеті
Анионактивті беттік активті
заттар
х.ғ.к., и.о. доцент Қайралапова Г.Ж.
Алматы 2016

2.

Анионактивті
БАЗ
• молекуласында бір
немесе бірнеше
полярлы топтар бар,
гидрофобды
көмірсутекті
бөлігімен
байланысқан теріс
ионға және қарсы
ион – катионға
диссоцияланатын
БАЗ өкілі

3. Анионактивті БАЗ

Карбон қышқылдары
туындылары (сабындар)
• RCOOM, ROOC(СН2)nСООМ
Біріншілік және екіншілік
алкилсульфаттар
• ROSO3M, R'R:CHOSO3M
Алкил- және
алкилбензолсульфонаттар
• RSO3M, RC6H4SO3M
Спирттердің сульфо- және
карбоксиэтоксилаттары
• RO(C2H4O)nSO3M, RO(C2H4O)nCH2COOM
Құрамында азоты бар БАЗ
• амидосульфонаттар RCONR'—R:—SO3M, сульфокарбон
қышқылдарының амидтері RR'NOC—R:—SO3M
Перфторлы
• Перфторлы карбон қышқылдарының тұздары,
перфторлы сульфоацетаттарының тұздары

4. Карбон қышқылдары туындылары (сабындар)

Сілті металдарының карбоксилаттары кір жуғыш заттар және жеке гигиенада ең
алғашқы анионды детергенттер ретінде қолданылған. Әлі күнге дейін көп
қолданылатын БАЗ ретінде белгілі.

5. Біріншілік және екіншілік алкилсульфаттар

Алкилсульфаттар – алкилкүкірт қышқылдарының тұздарының тех.
Атауы, жалпы формуласы ROSO3M, мұндағы R- біріншілік және
екіншілік радикал, М = Na, NH4 болатын қосылыстар. Маңызды
қосылыстары R = C10 — C18. Мицелла түзудің критикалық конц. 0,010,10 г/л; 28-50 Н/м. Біріншілік алкилді радикалы бар
алкилсульфаттарды
SO3, H2SO4, C1SO3H, NH2SO3H қатысында
біріншілік май спирттерін сульфирлеу арқылы алады.
Екіншілік алкил радикалды алкилсульфаттарды сульфирлеуші агенттің αолефиндермен әрекеттесуі нәтижесінде синтездейді, мысалы:

6. Алкил- және алкилбензолсульфонаттар

Алкилбензолсульфонаттар дегеніміз – алкилароматтық
қосылыстардың сульфоқышқылды тұздары, олардың өндірістік
аталуы – сульфонолдар.
Сульфонолды
алудың негізгі екі
әдісі
Хлорлы
Хлорсыз

7. Хлорлы әдіс

Сульфонолдарды хлорлы әдіс бойынша алудың
бірінші сатысында С10-С14 фракциясының қаныққан
көмірсутектерін газ тәрізді хлормен хлорлайды:
R-CH3 + Cl2 →R-CH2Cl + HCl
R-CH2 -CH3 + Cl2 →R-CHCl-CH3 + HCl
Хлорлау процесінде қосымша өнімдер – тізбекті
хлор атомының орнына қарай біріншілік және
екіншілік алкилхлоридтер түзіледі.
Хлорлаудан кейін алкилхлоридтер бензолды
алкилдеу сатысына түседі:
R-CH2 Cl + C6 H6 (AlCl3)→R-CH2-C6 H5 + HCl

8. Алкилбензолды алудың хлорлы әдісінің технологиялық сызбанұсқасы

9.

Алкилбензолды сульфирлеу үшін
күкірт қышқылы;
олеум;
күкірт триоксиді қолданылады.
Алкилбензолды күкірт қышқылы мен олеум
көмегімен сульфирлеу келесі реакциялар бойынша
жүреді:
RC6H5 + H2SO4 → RC6H4SO3H + H2O
2RC6H5 + H2SO4.SO3→ 2RC6H4SO3H + H2O
Перспективті сульфирлеуші агент болып SO3
табылады. алкилбензолдың күкірт триоксидімен
сульфирленуі
қайтымсыз
реакция,
себебі
реакциялық қоспада су болмайды:
RC6H5 + SO3→ RC6H4SO3H.
Процестің конверсиясы – 98%

10. Алкилбензолды күкірттің сұйық триоксиді мен диоксиді қоспасымен сульфирлеудің технологиялық сызбанұсқасы

11. Хлорлсыз әдіс

Алкилбензолсульфонаттардың хлорсыз өндірісінде
шикізат ретінде сұйық немесе қатты парафиндердің
крекинг нәтижесінде алынатын С10-С14 фракциядағы
алкендер қолданылады. Крекинг өнімдеріне 15-20%
(мас)қаныққан және 80-85% (мас) қанықпаған
көмірсутектер кіреді. Қанықпаған көмірсутектердің
басым бөлігін түзу сызықты алкендер-1 құрайды. С10-С14
фракциядағы алкиндер-1 шығымы 35%(мас) тең.
Бензолды алкенмен алкилдеу реакциясы:

12. Спирттердің сульфо- және карбоксиэтоксилаттары

Карбоксилденген этоксилаттар - Май қышқылдарының негізіндегі жуғыш
заттардың басты кемшілігі кермек суға деген сезімталдылығы болып
табылады. Полиоксиэтиленді иілгіш торды еңгізу бұндай материалды
анағұрлым судаерігіш және электролиттерге тұрақты етеді. Бұндай
"суперсабын" атаулыларды этоксилденген спирттерді және алкилфенол
этоксилаттарын
карбоксиметилдеу
арқылы
алады. Осындай
текті
реакцияларды периодты процесс ретінде өткізеді, яғни этоксилаттарды қатты
каустикпен ақырындап натрий хлорацетатын қоса отырып қыздырады.
Алынған қоспа қышқылданып, карбон қышқылы сулы фазадағы қаныққан
қоспа натрий хлориді/натрий сульфатынан бөлініп шығады. Полиэфиркарбон
қышқылдары түссіз, ашық, айналу дәрежесі шамамен 80-85% болатын
құрамында 6-10% су, прореагирленбеген этоксилат және аздаған мөлшерде
бос минералды қышқылдары бар аққыш сұйықтық.

13. Назарларңызға рахмет