Саяси билік: мәні мен жүзеге асу механизмдері

1. 4 тақырып

САЯСИ БИЛІК:
МӘНІ МЕН
ЖҮЗЕГЕ АСУ
МЕХАНИЗМДЕРІ

2. ҚАРАСТЫРАТЫН СҰРАҚТАР

1. Саяси биліктің мәні, оны анықтаудағы
түрлі әдістер (бихевиористік,
телеологиялық, құрылымдық,
қақтығыстық).
2. Биліктің функциялары.
3. Саяси биліктің объектісі мен
субъектісі, қайнар көздері, қорлары.
4. Билікті жүзеге асырудың түрлері мен
әдістері.

3. БИЛІК -

БИЛІК САЯСИ ҒЫЛЫМНЫҢ
ЕҢ БАСТЫ ҰҒЫМЫ

4.

БИЛІК
ДЕП БІРЕУДІҢ ЕКІНШІЛЕРГЕ ӘМІРІН
ЖҮРГІЗІП,
ОЛАРДЫҢ
ІС-ӘРЕКЕТІ,
ҚЫЗМЕТІНЕ ЫҚПАЛ ЕТУДІ АЙТАДЫ.
ОЛ ӘРТҮРЛІ – ӨЗ БЕДЕЛІНЕ СҮЙЕНУ,
КҮШ ҚОЛДАНУ, ҚҰҚЫҚТЫ ҚОЛДАНУ,
МӘЖБҮРЛЕУ ЖӘНЕ Т.Б. ЖОЛМЕН
ЖҮЗЕГЕ АСУЫ МҮМКІН

5.

БИЛІК ТУРАЛЫ
Шығыстың көрнекті ойшылы Ибн-Халдун (1332-1406) -
адамның басқа жан-жануарлардан
ерекшелігі — ол билік үшін күреседі
Ағылшын философы, қоғам
қайраткері Бертран Рассель
(1872-1970) -
физикада басты ұғым
энергия болса, қоғамдық
ғылымдарда негізгі ұғым
билік
Американдық
әлеуметтанушы Талкотт
Парсонс (1902 — 1979) экономпкалық жүйеде
ақша қандай орын алса,
саяси жүйеде билік те
соншалықты орын алады
33

6.

БИЛІКТІҢ АНЫҚТАМАЛАРЫ
ТЕЛЕОГИЯЛЫҚ
БИХЕВИАРИСТІК
ИНСТРУМЕНТАЛИСТІК
Билікті белгілі
бір
мақсатқа,
белгілеген
нәтижеге,
қорытындыға
жету
мүмкіндігі
Басқа адамдардың
жүріс – тұрысын,
өзін өзі ұстауын
өзгерту
мүмкіндігіне
негізделген
іс — әрекеттің
негізгі түрі.
Белгілі бір
құралдарды,
амалдарды
пайдалану,
қолдану
мүмкіндігі
5

7.

БИЛІКТІҢ АНЫҚТАМАЛАРЫ
Структуралисттік
Басқарушы мен
бағынушының
арасындағы
қатынастың
ерекше түрі
Конфликтілік
Дау- жанжал
жағдайында
игілікті
бөлуді реттейтін
мүмкіндік,
шиеленісті
шешудің
құралы
5

8. сонымен БИЛІК -

біреулердің басқаларға әмір
жүргізуге, бұйрық беруіне,
басқаруға деген құқығы мен еркі,
біреулердің басқалар жөнінде
дегенін іске асыру және олардың
тәртібі мен қызметіне белгілі бір
ықпал ету қабілеті мен мүмкіндігі.

9.

БИЛІКТІҢ
ТҮРЛЕРІ
САЯСИ БИЛІК
Саяси билік таптық,
топтық және жеке
адамның
саясатта
тұжырымдалған
өз
еркін
жүргізу
мүмкіндігін білдіреді.
Ол партия, қоғамдық
ұйымдар
мен
қозғалыстар арқылы
да жүзеге асады.
МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІК
Мемлекеттік
билікке
барлық
адамдарға
міндетті
заңдарды
шығаруға жеке құқығы
бар
заңдар
мен
ұйымдарды сақтау үшін
ерекше
күштеу
аппаратына
сүйенетін
саяси
биліктің
түрі
жатады.
39

10.

САЯСИ БИЛІК БАР
ЖЕРДЕ ТЕҢСІЗДІК БАР
САЯСИ БИЛІКТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
оның өктемдік сипаты
оның бүкіл қоғамның атынан
билік жүргізуі
басқарумен кәсіби айналысатын адамдардың
мүддесін қорғауы
басқа мекемелерге қарағанда билік органдарының
тәуелсіздігі
қоғам өмірінің жұмыс тәртібін
белгілеуде жеке-дара құқығы
мемлекет шеңберінде ашық күш қолдана алуы
11

11.

ҮСТЕМДІК ЕТУ, БИЛІК
СУБЪЕКТІСІН ТОЛЫҚ
БАҒЫНДЫРУ
ҚОҒАМДЫҚ
ҮДЕРІСТЕРДІ
БАСҚАРУ
ҚОҒАМДЫҚ
ҚАТЫНАСТАРДЫ
РЕТТЕУ
Биліктің
функциялары
ИНДИВИДТЕРДІ,
ТОПТАРДЫ,
ҚОҒАМДЫ
МАҢЫЗДЫ МАҚСАТТАРҒА
ЖЕТІУГЕ ЖҰМЫЛДЫРУ
ҚОҒАМ ДЫҚ
МІНДЕТТЕРДІ ОРЫНДАУҒА ҚАТЫСТЫ ІСӘРЕКЕТТЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ, ҮЙЛЕСТІРУ
49

12. БИЛІКТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

1. БИЛІКТІҢ СУБЪЕКТІСІ
2. БИЛІКТІҢ ОБЪЕКТІСІ
3. БИЛІКТІҢ БАСТАУЛАРЫ
4. БИЛІКТІҢ НЕГІЗІ
5. БИЛІКТІҢ ҚОРЛАРЫ

13. Биліктің субъектілері

мемлекет және оның
институттары
саяси элита және көшбасшылар
саяси партиялар

14. Биліктің объектілері

Индивид
Әлеуметтік топ
Әлеуметтік тап
қоғам

15.

БИЛІК
ҚОРЛАРЫ
БИЛІКТІҢ
БАСТАУЛАР
Ы
БИЛІК
ҚОРЛАРЫ
БИЛІК
ҚОРЛАРЫ
СУБЪЕКТ
ОБЪЕКТ
S
О
БИЛІКТІҢ
НЕГІЗДЕРІ

16.

БИЛІКТІҢ БАСТАУЛАРЫ
БИЛІКТІҢ ЖҮЗЕГЕ АСУЫНА
МҮМКІНДІК БЕРЕТІН ҚҰБЫЛЫСТАР
1.
2.
3.
4.
5.
6.
ЗАҢ
КҮШ
БЕДЕЛ
МӘРТЕБЕ
БАЙЛЫҚ
МҮДДЕ
7.ҚАНДАЙ ДА
ҚҰПИЯ
8. ХАРИЗМА
9. БІЛІМ
10. ИДЕЯ
11. ҰЙЫМ
53

17.

БИЛІКТІҢ НЕГІЗДЕРІ
БИЛІКТІҢ ОРЫН АЛУЫНА
НЕГІЗ БОЛАТЫН ІРГЕТАСЫ
1.
2.
3.
4.
5.
БИЛІК СҮЙЕНЕТІН ӘЛЕУМЕТТІК ТОПТАР НЕМЕСЕ ТАПТАР
МЕМЛЕКЕТТІҢӘКІМШІЛІК АППАРАТЫ (ИНСТИТУТТАР,
МЕКЕМЕЛЕР)
БИЛІКТІҢ МӘДЕНИ-АҚПАРАТТЫҚ НЕГІЗІ – МӘДЕНИ,
РУХАНИ, ҒЫЛЫМИ ӘЛЕУЕТТІ ЖИНАҚТАЙТЫН
ҰЙЫМДАР ЖҮЙЕСІ (БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ, БАҚ)
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗІ – ЗАҢДАР
ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗІ – ЖІӨ, АЛТЫН ҚОРЫ, ҰЛТТЫҚ
ВАЛЮТА ЖАҒДАЙЫ, ТАБИҒИ РЕСУРСТАР, ЖЕР
(ЭКОНОМИКАЛЫҚ РЕСУРСТАР)
53

18. БИЛІК ҚОРЛАРЫ (РЕСУРСТАРЫ)

БИЛІК
СУБЪЕКТІСІНІҢ
ӨЗ МАҚСАТЫНА ЖЕТУ ҮШІН
ОБЪЕКТІГЕ ЫҚПАЛ ЕТУІНЕ
МҮМКІНДІК БЕРЕТІН ҚҰРАЛДАР

19.

БИЛІК ҚОРЛАРЫ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ
МӘДЕНИАҚПАРАТТЫҚ
ӘЛЕУМЕТТІК
КҮШ
ҚОЛДАНУ
ҚҰҚЫҚТЫҚ
ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ
104

20.

БИЛІКТІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ӘДІСТЕРІ
ӘДІСТЕР
Ынталандыру –
нақты іс-әрекеттер жасауға
ұмтылдыру.
Ынталандыру:
-материалды,
-моральды
Сендіру - адамдардың
санасына, еркіне және
сезіміне әсер ету.
Сендіру – қажетті
көзқарасты өзгелерге
қабылдатуға
бағытталған іс- әрекет.
Мәжбүрлеу
–
нақты шараларды
қолдану
(жол
бермеу,
алдын
алу,
жауапкершіліке
тарту)
арқылы
қажетті
ісәрекеттерді
жасату.
50

21. Биліктің легитимділігі (заңды үстемдік )

Легитимдік (латын тілінде заңдылық,
шындық деген мағынаны білдіреді)
дегеніміз- халықтың үстемдік етіп
отырған саяси билікті мойындауы,
оның заңдылығы мен шешімдерін
растауы .
Легитимділік ұғымын М.Вебер енгізген

22. Демократиялық жағдайда мемлекеттік билік легитимді болуының екі шарты

1. Халықтың қалауы бойынша қалыптасуы
және көпшіліктің еркіне қарай
орындалуы
2. Мемлекеттік биліктің конституциялық
қағидаларға сәйкес жүзеге асырылуы

23.

М.Вебер бойынша легитимділіктің үш үлгісі
Әдет-ғұрыптық (дәстүрлі)
легитимдік
халықтың санасына сіңген,
әбден бойлары үйреніп, дұрыс
деп тапқан салт-дәстүрлерге
сүйенеді (хан, патша билігі)
Харизматикалық
легитимдік
ерекше
батырлығымен,
адалдығымен немесе басқа үлгі –
қабілет-қасиеттерімен көзге түскен
адамды басшы етіп жариялап,
соның соңынан еру (пайғамбарлар)
Ақыл-парасаттың, құқықтың легитимдігі
қазіргі саяси құрылым орнатқан құқықтың ережелерге,
тәртіптің
ақыл-ойға
сыйымдылығына
негізделіну
(Конституция)
124

24. Лигитимдіктің түрлері

25. Семинар сұрақтары

1. Саяси биліктің мәні, функциялары,
объектісі мен субъектісі, қайнар
көздері, қорлары.
2. Билікті жүзеге асырудың түрлері мен
әдістері.
3. Қазақстандағы саяси билік