Қазақ қоғамына сапалы өзгерістер алып келген әлеуметтік реформалар мен оның нәтижелері

1. Қазақ қоғамына сапалы өзгерістер алып келген әлеуметтік реформалар мен оның нәтижелері

2.

1991 жылдан бастап сыртқы саясат пен халықаралық қатынастар саласында көптеген
шаралар іске асырылды.
Қазақстан Республикасын дүние жүзінің 180-нен астам мемлекеті таныды. Қазақстан 120дан астам елмен дипломатиялық қатынастар орнатты. Шет елдерде 40-тан астам
дипломатиялық және консулдық өкілдіктер ашылды. Ал Алматы мен Астанада 50-ден
астам шетелдік елшілік пен миссия, халықаралық және ұлтаралық ұйымдардың ондаған
өкілдігі жұмыс істейді.
Қазақстан өзінің сыртқы саясатында ең жақын және ірі көрші мемлекеттер – солтүстікте
Ресеймен, ал шығыста Қытаймен тығыз қарым-қатынас орнатуға ерекше назар аударып
келеді. Қазақстан мен Ресей арасында 1992 ж. 25 мамырдағы Достық, ынтымақтастық
және өзара көмек туралы шартқа қол қоюдың зор тарихи маңызы бар. Екі халықтың
достығы мен ынтымақтастығын нығайтуда 1996 ж. 27-ші сәуірде Ресей Федерациясының
Президенті Б.Ельцин мен Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Алматыда кездесіп,
Қазақстан мен Ресей бірлескен Декларациясына қол қоюының маңызы өте зор болды.
Онда Қазақстан мен Ресейде жүргізіліп жатқан демократиялық қайта құрулар мен саясиэкономикалық реформалардың екі ел халықтарының болашағы үшін үлкен мәні бар
екендігі атап көрсетілді.

3.

Ресей мен Қазақстан арасында ынтымақтастықтың одан әрі
дамуында 1998 ж. 6-шілдеде Мәскеуде қол қойылған мәңгілік
достық пен ынтымақтастық туралы Декларация маңызды рөл
атқарды. Оның негізінде екі мемлекет арасындағы қаржылық өзара
келіспеушіліктерді реттеу және Байқоңыр космодромын бірлесіп
пайдалану мәселелері шешілді. 2000 ж. 25 қаңтарында Қазақстан
Елбасы Н.Ә.Назарбаев пен Ресей Президенті В.Путиннің кездесуі
болды.
2003 жыл Ресейдегі Қазақстан жылы, 2004 жыл
Қазақстандағы Ресей жылы ретінде мемлекеттік деңгейде
аталып өтті. 2004 жылы екі мемлекет арасындағы тауар
айналымы 7 млрд. долларға жетті, мұның өзі 2003 жылғы
сондай көрсеткіштен 40% дерлік көп (Егемен Қазақстан,
12.01.2005). 2005 жылдың басында Қазақстанда тұтастай
жарғылық қоры 250 миллион АҚШ долларынан асатын,
Ресеймен бірлескен 1100 кәсіпорын болды.

4.

Тәуелсіздік жылдары оңтүстік-шығыстағы үлкен көрші мемлекет - Қытай Халық Республикасымен тату көршілік
және достық қатынастар орнатуда едәуір табыстарға қол жетті. 1990 ж. Қазақстан мен Қытайдың темір жол арқылы
өзара байланысы іске асты, сөйтіп, біздің республика Тынық мұхит жағалауына ең қысқа жолмен шығу мүмкіндігіне
ие болды. Қазақстан-Қытай қарым-қатынасының дамуы өте жоғары қарқын ала бастады. Қазақстан Республикасы
Президентінің Қытай Халық Республикасына 1992 ж. тамызда барған алғашқы сапарынан бастап, барлық байланыс
жолдарын ашудың сәті түсті. Екі елдің арасында сауда соңғы жылдары ондаған есе өсті. 1997 ж. 25 қыркүйекте
Алматыда өткен Қазақстан және Қытай делегациялары арасындағы келіссөз барысында Батыс Қазақстан мен Батыс
Қытайды жалғастыратын мұнай құбырына шығыстағы көршіміз тарапынан 9,5 млрд. доллар жұмсалатыны жөніндегі
шартқа қол қойылды. Мұның өзі саяси-экономикалық байланысты нығайтуға, шекара маңында тыныштық пен бейбіт
өмірді сақтауға кепілдік берді.
1991 ж. 25 желтоқсаннан бастап, АҚШ Қазақстан Республикасын тәуелсіз мемлекет ретінде таныған және екі
мемлекет арасында елші дәрежесіндегі толыққанды дипломатиялық қатынастар орнады. Мемлекеттік хатшы Дж.
Бейкер Алматыға келіп, Н.Ә.Назарбаев және басқа да ресми адамдармен келіссөздер жүргізді.
1992 ж. көкек айында Қазақстанға Еуропадағы қауіпсіздік және қарым-қатынастар жөніндегі АҚШ Конгресі
комиссиясының делегациясы келді.
Осы жылы мамырда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Америка Құрама Штаттарына алғашқы
сапармен барды.
Осы сапардың барысында: “Сауда қатынастары жөніндегі келісім”, “Қаржы салымдарын өзара қорғау жөніндегі
шарт”, “Қазақстан Республикасы және АҚШ үкіметтері арасындағы өзара түсіністік жөніндегі меморандум”, “Қос
қабат салық салуды болдырмау жөніндегі конвенция келісімі туралы бірлескен мәлімдемелерге” қол қойылды.
Сөйтіп, екі жақты қарым-қатынастардың шарттық-құқылық негіздері қаланды.
1999 ж. желтоқсан айында Қазақстан Президенті Н.Назарбаев АҚШ-қа тағы да бес күндік сапар жасап, екі ел
арасындағы байланысқа жаңа жол ашты. Екі мемлекет арасындағы келісім барысында ХХІ ғ. басындағы басымдық
беретін басты бағыттары айқындалды.
2001 жылы желтоқсанда Президент Н.Ә.Назарбаевтың АҚШ-қа ресми сапары барысында "Жаңа Қазақстан-Америка
қатынастары туралы” бірлескен мәлімдемеге қол қойылды.

5.

Қазақстанның сыртқы саясатындағы басты мақсат – бейбітшілік, соғысты болғызбау. 1992 ж. БҰҰ
Бас Ассамблеясының 47 сессиясында Президент Н.Назарбаев Азияда өзара ынтымақ пен сенім
шараларын орнықтыру туралы мәселе көтерді. Оған сәйкес 1993 ж. көктемде Алматыда осы
мәселеге байланысты шақырылған бірінші бас қосуға оннан аса мемлекеттен өкілдер келген болса,
сол жылғы тамыз айындағы кездесуге 17 елден сарапшылар тобы келді. Қазақстан Хельсинки
процесіне қосылып, Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық жөніндегі ұйымның жұмысына
қатысты (1992 ж.). Ал 1996 ж. 31 қыркүйекте Қазақстан БҰҰ-ға мүше 129 елдің қатарында ядролық
қаруды таратпау жөніндегі шартқа қол қойды.

6.

1992 ж. наурызда Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше болып қабылдануы республика
үшін орасан зор маңызы бар оқиға болды. Осыдан кейін елімізге басқа да халықаралық ұйымдарға
мүше болып кіруге жол ашылды. Атап айтқанда, Қазақстан негізгі валюта-қаржы ұйымдарына –
Халықаралық Валюта қорына, Дүниежүзілік қайта құру және даму банкіне, Еуропа және Азия даму
банкіне мүше болып енді.
1997 ж. басында Қазақстан 60-тан астам халықаралық ұйымдарға
мүше болып қабылданды.
Қазақстанға тікелей инвестиция берушілердің тізімінің басында АҚШ орналасқан, одан
кейін Ұлыбритания, Италия, Канада, Нидерланды, Германия, ал Азия аймағынан Қытай,
Жапония, Индонезия және Оңтүстік Корея бар. Қазақстан АҚШ-пен экономикалық
қарым-қатынасқа ерекше көңіл бөледі. Американдық “Шеврон” компаниясымен Теңіз
мұнай көздерін игеру жөніндегі ірі шартқа қол қойылды. Қазіргі кезде АҚШ
Қазақстанның ең маңызды экономикалық әріптестерінің бірі болып табылады. Біздің
елімізде 350-ден астам Қазақстан-Американ бірлескен кәсіпорны жұмыс істейді, сондайақ 100-ден астам американ компанияларының өкілдіктері тіркелген. Қазақстан
экономикасының дамуында сыртқы сауданың маңызы зор. Егемендік алған жылдардан
бері Қазақстан дүние жүзінің 180-нен астам елімен сауда қатынасын орнатты. Осының
нәтижесінде сыртқа шығаратын және сырттан бізге алып келетін тауарлардың көлемі
жылдан-жылға өсіп келеді. 2001 ж. Қазақстанның сыртқы сауда көлемі 14 млрд.
доллардан асты. Қазақстанның сауда айналымының шамамен 62% ТМД елдерінің
үлесіне, 24% Еуропа елдерінің (35 ел), 13% Азия аймағы елдерінің үлесіне тиеді.