ГМО критерийлері, көрсеткіштері және бағалау әдістері

1. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

ГМО критерийлері, көрсеткіштері
және бағалау әдістері

2.

3.

ГМО (генетически модифицированные организмы) биотехнологиялық әдістермен генетикалық құрамы өзгертілген
организмдер (көбіне азық-түлік ретінде пайдаланылатын
организмдер, өсімдіктер, жемістер). Әуелі баста адамзат
баласының күрт көбеюі салдарынан азық-түлік жетпей қалуы
мүмкін деген жақсы ниетпен бидай, көкөністер, үй
жануарларының ДНҚ құрамын өзгертіп, олардан көп өнім алуды
көздеген.

4.

Қазіргі кезде гендерді орналастырудың кең таралған түрі бар.
Біріншісі-биобаллистикалық пушка. Онда алтынның
микробөліктерін немесе гендер жағылған гендермен жасушаны
атады. Мұндай жағдайда қанша жаңа гендер орын ауыстырғанын
білу мүмкін, білу мүмкін емес.
Екіншісі-ең кең таралған және өте қауіптісі плазмид арқылы. Генді
енгізу. Онда ісік түзуші бактериялар қолданылады. Неміс ғалымдары
ГМ азықтан плазмидалардың тұқым қуалайтынын анықтаған

5.

«ГМО» тәсілін - әлемдегі адамдар
санының көбеюінің салдарынан азықтүліктер тапшылығынын алдын алу
мақсатында қолданыла бастады. ГМАтәсілімен өсірілген көкөністер төзімді,
құрт-құмырсқа жоламайтын, ыстықсуыққа шыдамды, әрі ұзақ уақыт бойы
сақталу қасиетіне ие.
1994-жылы алғаш рет ГМО-тәсілімен
өсірілген Калифорниялық қызанақтар
дүкен сөрелерінде пайда бола бастады.
Бұл қызанақтар ұзақ сақталу
ерекшелігімен танылды. Ондағы бұл
ерекшелікті өзге хайуанның генін
енгізу жолымен емес, ондағы «тез шіруге
алып келетін» генді алып тастау арқылы
тудырды.

6.

Бүгінгі күнде жүзден астам генетикалық өзгертілген өнімдер бар.
Бірнеше жылдан бері әлемнің көптеген елдерінде оларды
қолданады.
Бұл технолгияны McDonalds желісі арқылы таралатын тағам
өнімдерін алуда қолданылады. Unilever, Nestle, Danon сияқты
көптеген ірі концерндер өздерінің тауарларын дайындау үшін
генно-инженелікөнімдер қолданыып, оларды әлемнің көптеген
еліне таратады

7.

Құрамында генетикалық модифицирлеудің қайнар көзі бар
өнімдерді өндіру және реализацияға енгізуге рұқсат алу үшін
мемлекеттік гигиеналық экспертизадан және регистрациядан
өтуі керек.
Өнеркәсіп үшін бұл процедура ақылы. Көбі осы үшін қосымша
қаражат жұмсай алмайды.
Жақсы маман қол астында жабдықталған лабораториясы
немесе зерттеу құралдары болмаса, сіздің дастарханыңыздағы
трансгенді тағамба, әлде жоқпа оны сеніммен айта алмайды.

8. ГМО көрсеткіштері :

АСТАНА. «Комитеттің 5
мамандандырылған
зертханаларымен гендік
модификацияланған өнімді анықтау
мақсатында өнімнің 1 300 үлгісі
зерттелді. Тек соңғы тоқсанда
гендік модификацияланған өнімнің
артық көлемі 42 пайызға дейінгі
мөлшерде АҚШ тауарларынан
анықталды, бұл ретте норма 0,9
пайыздан аспауы тиіс. Яғни, гендік
модификацияланған өнім бойынша
нормадан артық мөлшер 24-тен 50
есеге дейін байқалды» ГМО-ның
артық деңгейі 11,5 пайыздан 42,9
пайызға дейін жеткен.

9.

Қандай тағамдарда гендік модификацияланған қоспалар болуы мүмкін?
Соя (бұршақ,концентрат,ұн,сүт)
Жүгері(ұн,консервілер,поп-корн,май,чипсы,крахмал)
Картоп (жартылай фабрикаттар,құрғақ пюре,чипсы,крекер т.б)
Қызанақ (томат пасталары,кетчуп,пюре,соустар)
Кәді
Қант қызылшасы (тағамдық қызылша,қант)
Бидай
Күнбағыс майы
Күріш және одан жасалған өнімдер(ұн,чипсы)
Сәбіз
Пияз
Ресей нарығында ГМ-өнімдер 90жылдарда пайда болды.Ал қазір бұл
елде ГМ-өнімдердің 17 түріне рұқсат берілген. Олар:
Жүгерінің 17 сұрыптамасы
Сояның 3 сұрыптамасы
Картоптың 3 сұрыптамасы
Күріштің 3 сұрыптамасы
Қызылшаның 5сұрыптамасы
Микроағзалардың 5 түрі

10.

Генетикалық өзгертілген өнімдерді
токсико-гентикалық тағамдық
бағалау.
Түрлі мемлекеттерде қауіпсіздікті
бағалау және
геноиодифицирленеген көздерден
алынған өнімдерді халыққа таралу
мүмкіндігін бақылау үшін
нормативтік – құқықтық және
методикалықбаза іске
қосылған.Осы бағалаудың
нәтижесінде бойынша,оларды
тіркеу жүреді.Түрлі
мемелекеттерде қуіпсіздікті
бағалаудың зерттеу тәсілдері
құрамы мен көлемі бойынша түрлі
болғанына қарамастан тағамдық
қауіпсіздікті бағалауда
қолданылатын дәстүрлі критерии
мен тәсілдер (мысалы,тағамдық
қоспалар немесе пестицидтер
қалдығын) ГМКүшін қолдану
мүмкін емес.

11.

Кей елдеред аксиома ретінде
қабылданған факт,жекеленген
генетикалық модифицирленеген
тағамдық өнімдерді және олардың
қауіпсіздігін бағалауды
индивидуальді негізде жүргізеді
және барлық генетикалық
модифицирленген өнімдердің
жалпылығын айтуға болмайды.
Көптеген елдерде генетикалық
модифицирленген көздердің
кауіпсіздігін және сапасын бағалауды
сатылап жүргізеді.
Бұл зерттеудің негізін
компазиционды немесе реальды
эквалиенттік принципі құрайды.
Оның мәні мынада генетикалық
модифицирленген тағамды оның
дәстүрлі аналогымен салыстыру.
Салыстыру нәтижелері бойынша
өнімдерді қауіпсіздіктер класына
бөледі:

12. 1класс- егерде композиционды бағалау нәтижесінде генетикалық тағам өнімнен дәстүрлі аналогымен салыстырғанда ешқанда

айырмашылық шықпаса,өнім
адам денсаулығы үшін кауіпсіз деп есептеледі.
2 класс- табылған белгілі ерешеліктер:
3 класс- дәстүрлі аналогтарына толығымен
сәйкес келмеу:
2 және 3 кластағы өнімдер одан ары да
кауіпсіздікті бағалаудан өтеді.

13. Тағамдық қауіпсіздікті зерттеу сатылары өнімнің тағамдық және токсикалық сипаттамаларын зерттейді

Тағамдық қасиеттерін бағалауды қамтиды:ъ
Жаңа тағамның құндылығы ;
Тұтыну нормасы ;
Тағам үшін пайдалану тәсілі;
Биологиялық қол жетімділігі;
Ішек микрофлорасына әсерін анықтау (ГМО
құрамында тірі ағзалар болса)

14. Токсикалық сиапаттамасы келесідей көрсеткіштерді анықтауды қарастырады:

Токсокинетика
Генотоксинділік
Потенциалды аллергенділік
Ішек жолдарына потенциалды колонизациялануы
(генетикалық модифицирленген көздерде
микроорганизм қатысса )
Субхроникалық 90 тәулік зртханалық
жануарларға және еріктілерге токсикологиялық
әксперимент нәтижесі.

15.

Құрамында ақуыз немесе ДНҚ бар генетикалық
модифицирленген көздерден алынған өнімдердің сапасын
және қауіпсіздігін бағалау үшін көптеген мемлекеттерде
бағалаудың сонымен қатар тіркеудің ерекше тәртібі жасалған
және енгізілген.
Тағамдық өнімді экспертизалау үш түрлі бағытта
жүргізеледі-медико-генетикалық,медико- биологиялық және
технологиялық бағалау.

16.

ГМО көздерден алынған өнім идентифакациясы:
Индентификациялау тәсілдерін жасауға және қолднауға
көптеген зерттеулер арналған. Брюсселде өтке конференция
негізінде генетикалық модифицирленген организмнің
қатыстығын анықтайтын екі негізгі тәсіл атап көрсетілді.
Бұл иммунологиялық тәсіл –ELISA-тест және полимеразды
тізбек ті тәсіл.
Біріншісінің мәні трансгенді өсімдіктермен экспрессияланатын
ерекше белекторды анықтау.
Полимеразды тізбек реакция тәсілі жоғары сезімталдығымен
сипатталады,ол генетикалық матреиалды тек сапалық
емес,сандық бағалауға мүмкіндік береді.Генетикалық
материалдардың жоқтығын анықтау үшін бірқатар қиындықтар
бар-ұлпалардан ДНҚ-ны бөліп алу үшін адекватты тәсілді
пайдалану керек және анализ үшін зерттелетін материалдың
жеткілікті мөлшері қажет.