Жасуша тарихы

1. Жасуша тарихы

2.

Цитология – жасуша құрылысын, қызметі
мен дамуын зерттейтін ғылым (грек т. kytos –
жасуша).
Жасуша туралы алғашқы тусініктер ХІХ
ғасырда пайда бола бастады.

3.

Жасушаны зерттеу микроскоптардың
дамуымен тығыз байланысты. Сондықтан
да, жасушаны жүйелі зерттеу ХVI
ғасырдағы алғашқы мироскоптардың
шығуымен басталады.

4.

Алғашқы микроскоп 1609-1610 жылы
Г.Галилей жасады. Осы оқиға
микроорганизмдерді зерттеуде шешуші
рөл атқарды.

5.

1665 жылы Роберт Гук емен пробкасы
мен өсімдік сабағын зерттеп, ғылымға
алғаш «жасуша» сөзін енгізді.

6.

Кейінірек 1671-82 жылы М.Мальпиги мен
Н. Грю кейбір өсімдіктердің
микроқұрамын зерттеді де, «ұлпа» ұғымын
біркелкі жасушаларды айту үшін
қолданды.

7.

1831 жылы Р. Броун жасуша сұйығында
ядроны тапты.

8.

1839 жылы неміс ғалымы Т.Шванн Берлинде
жарық көрген «Өсімдіктер мен жануарларды
микроскопиялық зерттеу» атты кітабында
жасушалық теорияны құрастырды

9.

Шванн жасушалық теорияны жасауға
Шлейденнің ғылыми жаңалықтары көмектесті.
Сондықтан да бұл теория Шлейден мен Шванн
теориясы деп аталады.

10.

Неміс ғалымы Р. Вихров 1858 жылы
жасушалардың бөліну арқылы пайда
болатынын дәлелдеді. Осы жаңалық
жасушалық теорияны жетілдіруге үлкен үлес
қосты.

11. Жасушаның химиялық құрамы

12. Бейорганикалық қосылыстар

Ең көп таралған бейорганикалық қосылыс– су.
Су организмге сыртқы ортадан келеді, кейбір жануарларда су
майлардан, нәруыздар мен көмірсулардың ыдырауынан пайда
болады.
Қызметі:
1. Еріткіш.
2. Тасымалдау.
3. Химиялық реакцияға қолайлы жағдай жасау.
4. Жасушалық құрылым жасаушы.

13. Бейорганикалық қосылыстар

Минералды тұздар- адам қоректенетін астық
құрамында болуга тиісті: фосфор мен магний мен
бұлшық еттердегі химиялық зат алмасуының дұрыс
жүруі, темір-қан құрамындағы гемоглобин мен бұлшық
еттердегі миоглобинді түзету, кальций-фосфор және т.б.
минералды заттар белоктарды сіңіру ұстау үшін керек .

14. Органикалық қосылыстар Көмірсулар

Көмірсулар - химиялық құрамы Сm(H2O)n яғни көмірсутек+су,
формуласымен өрнектелетін табиғи органикалық қосылыстар класы.
Көмірсулар
Күрделі
Қарапайым
Жануарлар жасушасындағы көмірсулар мөлері 1-2% дан 5 %
дейін болады.
Қызметі:
1. Ішкі энергия көзі (1г. көмірсудан 17,6 кДж)
2. Құрылымдық

15. Липидтер

Липидтер — (гр. lípos — май) — барлық тірі жасушалардың
құрамына кіретін және тіршілік процестерінде маңызды рөл
атқаратын май тәрізді заттар.
Қызметі
1. Құрылымдық.
2. Регуляторлық
3. Қорғаныштық
4. Жануарлар организмі үшін су көзі
5. Энергияны депонирлеу

16. Нәруыздар

Молекулалары өте күрделі
болатын аминқышқылдарынан
құралған органикалық зат; тірі
организмдерге тән азотты күрделі
органикалық қосылыс.

17.

18.

19.

Плазмалық жарғақша
Плазмалық жарғақша (лат. membrano – өң, жұқа қабықша)
жасушаның сыртын қаптайды, май мен нәруызды заттардан түзілген.
Қызметі: Өткізгіштік, зат алмасу процесіне қатысады, заттарды
тасымалдайды.

20.

Цитоплазма
Цитоплазма – плазмалық жасуша арқылы бөлінген жасушаның
қоймалжың ішкі ортасы болып табылады.
Қызметі: 1. Эндоплазмалықтор, митохогдрия, пластидтер, гольджи
жиынтығы, лизасома, жасуша орталығы, вакуоль және т.б. жұмысты
реттеп отырады.
2. Жасуша жұмысын реттеп тұратын ферменттерге бай, олар
зат алмасуды тездетеді.

21.

Эндоплазмалық
тор
Цитоплазма ішінде бір – бірімен тығыз байланысқан түтікшелердің,
вакуольдердің, цистерналардың жиынтығынан тұратын күрделі
жарғақшалар. Екі түрі бар: түйіршікті, тегіс бетті.
Қызметі: 1.Түйіршікті ЭТ рибосоманың болуына байланысты ақуыз
синтезіне қатысып, жасушаның қажетті жеріне тасымалдайды.
2. Липидтердің, гликогеннің синтезіне қатысады.

22.

Рибосома
Рибосома – жасушаның ақуыз биосинтезіне қатысады.
Рибосома рибонуклеин қышқылы мен ақуыздан тұрады (50 – 63%)
Қызметі: 1. Ақуыз синтезіне қатысады.
2. ЭТ жарғақшасындағы рибосомалармен бірігіп,
полирибосома құрайды. Олар жасуша тіршілігіне қажетті ақуызды
синтездейді.
3. Митохондрия мен хлоропласттағы рибосомалар олардың
құрылыс қызметін атқарады.
4. Магний менкальций болуына байланысты зат айналым
процесіне қатысады.

23.

Митохондрия
Митохондрия (гр. mitos – жіпше, гр. сhondrion – дән, түйіршік) –
барлық тірі жасушаларда болады. Пішіні таяқша, жіпше, дәнек тәрізді.
Жарғақшамен қапталған түпнегізден, жарғақша аралық кеңістіктен,
сыртқы жарғақшалардан тұрады.
Қызметі: Энергия қоры АТФ түзіледі.

24.

Пластидтер
Пластидтер – жасыл өсімдіктер жасушаларының тұрақты органоиды.
Үш түрі бар: 1. жасыл – хлоропласттар (жапырақ, жасыл мүшелер мен
балдырлар).
2. қызыл, қызғылт – сары, сары – хромопласттар
(жемістерде, жапырақтарда).
3. түссіз – лейкопласттар (сора, тұқым, түйнек
тамырларда).

25.

Гольджи жиынтығы
Орақ, таяқша пішінді жеке денешіктер түрінде кездеседі.
Құрылысы: 1. Жарғақшамен шектесіп, 5 – 10 топтаса орналасқан
қуыстар.
2. Қуыстармен байланыса орналасқан ірі түтікшелер.
3. Майда көпіршіктер.

26.

Лизосома
Лизосома (гр. «лизео – ерітемін», гр. «сома – дене») – кішкене
денешіктер.
Қызметі: 1. Өсімдіктер жасушаларында лизосоманың рөлін ірірек
вакуольдер атқарады. Жануар жасушасында ыерменттер жиынтығын
ыдырата алады.
2. Жасуша қартайған кезде лизосома жарғақшасының
құрылысы бұзылып, жасуша тіршілігін жояды.

27.

Вакуоль
Вакуоль – жасушалардың дамуы мен ескіруі барысында цитоплазмада
анық көріне бастайтын сұйықтық.

28.

Жасуша орталығы
Жасуша орталығы – центриоль және центросферадан тұрады.
Жасуша орталығы жасушаның бөліну процесіне қатысады.

29.

Ядро
Ядро – (гр. «карион» - ядро) жануарлар мен өсімдіктер жасушаларының
негізгі және тұрақты жиынтығы.
Қызметі: 1. Генетикалық ақпаратты сақтайды.
2. Рибосомада жүретін ақуыз биосинтезі барысында ДНҚ-дан
РНҚ арқылы ақпарат беріп отырады.
3. Жасушаның тұқым қуалау мен дамуын басқарады.