Epiктi және epiкciз терминоэлементтер

1. Терминоэлементтер туралы түсінік. Клиникалық термин құрылымы.

2.

Epiктi және epiкciз терминоэлементтер
• Егер сөз қураушы негіз eкi немесе одан да көп болса,
құралған сөз- күpдeлi сөз деп аталады. Сөз құрау греклатын терминдерін жасауда өте тиімді тәсіл. Күрделі
сөздер екі тәсілмен құралады: жұрнақсыз кұрау немесе
жұрнақ арқылы құрау. Күрделі сөз жұрнақсыз құралған
кезде соңында тұрған сөз өз алдына мағына бepiп,
грамматикалық тұрғыдан талдауға түседі. Мысалы:
glossopharyngeus: 1- сөз құраушы- glosso cөзi; 2- сөз
құраушы- pharyngeus сөзі (1 топ сын есім сөзі).
• Яғни, күрделі сөздерді жұрнақсыз құрау сын есімдерге
тән. Мысалы: talo-calcaneo-navicularis-топай- өкше- қайық
тәрізді сүйегі.

3.

• Epiктi және epiкciз терминоэлементтер
• Көптеген күрделі терминдер грек-латын тілдерінде өз алдына сөз
бола алады. Тек мына сөздер ғана қазіргі терминологияда өз
алдына сөз болу қабілетінен айырылған: iatria-емдеу, paideiaтәрбиелеу, оқыту; kardia-журек; реniа-кедейлiк; philia-сүю,
ынтығу; Iаliа сөйлey. Бұл сөздер қазipгi терминдерде басқа
морфемалармен бірігіп қолданылады. Мысалы: психиатрия,
ортопедия, тромбопения, спазмофилия.
• Медицина терминдерінің көп бөлігі жұрнақтар арқылы берілген
негіздерден құралады. Бұл кезде көп қолданылатын грек
жұрнагы-іа болады. Мысалы: - haemorrhagia, бұл сөз екі негізден
құралған; haemo- қан+rhagia-қанау;- ia-жұрнағымен берілген
көптеген ТЭ-тер өз алдында сөз бола алмайды. Олар әр уақытта
басқа сөздермен ғана бірігіп қолданылады. Тек кейбір сөздер
ғана бұл ережеге бағынбайды. Mысалы:-phobia және- ectomia.

4.

• Сөз құраудың кейбір ерекшеліктері.
• Медицина терминологиясында 2 немесе одан көп негiздеpді бір сөзге
біріктіру үшін,
• байланыстырушы дауысты дыбыс немесе интерфикс колданылады. Ең
көп қолданылатын дауысты дыбыс-о, ал і-сирек қолданылады.
• Грек тіліндегі сөздерде-о, ал латын тіліндегі сөздерде i- қолданылады.
Мысалы: aur- i-scalpium (аuris-құлақ+sсаlpо-тазалау, кесу)-құлақ
тазалағыш: viv-i-ficatio (vivis-тipi, facio жacay)- тірілту. Бірақ жасанды
түрде жасалған сөздерде бұл заңдылықтар сақталмайды. Латын
сөздерінде-о байланыстырушы дауысты дыбысы, ал грек тілінде -iдауысты дыбысы қолданыла береді.
Құралған сөздердің бірінші бөлігі сөздікте немесе анықтамада
байланыстырушы дауысты дыбыспен беріледі thoraco-spondylo. Ал
байланыстырушы дауысты дыбыс, erep 1- бөліктегі сөз дауысты
дыбыспен аякталса немесе 2- бөліктегі сөз дауысты дыбыспен
басталса қолданылмайды. Мысалы: brady(грек. bradys-жәй),
bradicardia; rhin-(грек, rhis, rhinos- мұрын), rhin-encephalon.

5.

• Сөз құраушы негіздердің нұсқалары.
Латын және грек тілдерінде зат есімдер мен сын
есімдердің сөздік түрінде атау және ілік септіктерінде
өзгерушілік кездеседі. Мысалы: cortex, corticis, soma,
somatos. Латын және грек тілдерінде сөз негізі - ілік
септігіндегі сөздік түрі болып есептеледі Бipaқ кейбір
кездерде бұл сөздер әртүрлі нұсқа түрінде де қолданыла
береді. Яғни, сөздің атау септігіндегі немесе ілік
септігіндегі сөздік түpi қолданылады. Мысалы: pan-, pantбарлық,, бәрі (pan-demia, pant-o- phohia). Yш нұсқалы
сөздер де кездеседі. Мысалы: haemo, haemato, aemia-қан
(haemo-globinum, haemato-logia, anaemia).

6.

• Клиникалық терминология
Клиникалық терминология дегеніміз - ауру ағзаларына
қатысты барлық мәселелерді қамтитын бөлім.
Бұл бөлімді кейде «патология» (грек pathos-aypy+ Iogos-ілім)
деп атайды. Онда аурудың клиникасы оқытылады. Яғни аурудың
белгілері, пайда болуы, физиологиялық қызметтерінің бұзылуы,
ағзалар мен ұлпалардың құрылымының өзгepyi мен емдеу
тәсілдері қарастырылады.
Клиникалық терминдердің құрылымдық түрлері әртүрлі.
• 1. Жәй сөздер
• а) латын жэне грек жәй түбірлі сөздері. Мысалы: stupor - ступор
(қатып қалу);
tremor-тремор (дipiлдey)

7. Дене бөліктері мен ағзалардың атауларын білдіретін грек-латын сөздері

8.

Грек ТЭ
Латын сөзі
Мағынасы
Cephalia (kephale) Cephalia
Somato, Soma (soma)
Osteo (osteon)
Acro, acria (akron)
Stetho (stethos)
Caput, it is n
Corpus, oris n
Os, ossis n
Membrum, 1 m
Pectus, oris n
Thorax, acis, m (грек)
Бас
Дене
Сүйек
Дене бөлiгi
Кеуде
Кеуде клеткасы
Spondulo (spondulos)
Cardio, cardium (kardia)
Arthro (arthron)
Stomato (stoma, stomatos)
Glosso, glossia
Rhino (rhis, rhinos)
Odonto, odontia (odus, odontos)
Vertebra, ae f
Cor, cordis
Ostium cardiacum
Articulatio, onis f
Os, oris n
Lingua, ae f
Nasus, i m
Dens, dentis m
Омыртқа
Жүрек
Кардия, жүрек тесігі
Буын
Ауыз
Tiл
Мұрын
Tic
Cheiro, chiro, cheiria, chiria
Manus, us m
Қол
Pes, pedis m
Genu, us m
Columna vertebralis
Labium, i n
Palatum, i n (durum)
Gingiva, ae f
Bucca, ae f
Maxilla, ae f
Аяқ
Tiзе
Mandibula, ae f
Төменгі жақ
Mentum
Иек
Mentum, i n
Иек
(cheir)
Podo, podia (pus, podos)
Gon (gony)
R,h,achi, (rhachis)
Cheilo, cheilia (cheilos)
Urano (uranos), ul,ulo (ulon)
melo (melon)
Gnatho, gnathia (gnatos)
Genia (genus, genuos) genia
Омыртқалық бағана
Epiн
Таңдай (қатты)
Қызыл иек
Ұрт
Жоғарғы жақ
(geneion)

9. Ілім, ғылым зерттеу диагностикасының тәсілі, емдеу, ауру атауларын білдіретін грек ТЭ

10.

Грек ТЭ
Мағынасы
- logia (logos- сөз, ілім)
Ілім, ғылымға қатысты
- logo (logia)
Сөйлем қабілетінің бұзылуына қатысты
-scopia (scopeo - қарау, бақылау, зерттеу)
Тексеру, бақылау, зерттеу
-metria, metr (metreo - өлшеу)
Өлшеу, анықтау (көлемін)
-graphia (grapho-сызу, жазу)
Рентгенография,
жазу
графикалық тіркеу
npoцeci,
сигналдағы

11.

-gramma (gramma – жазылған нәрсе, көршici)
-therapia (therapeia -емдеу, қадағалау)
Рентгендік көрініс, тіркеу нәтижесі
Емдеу (хирургиялық емес)
-noso (nosos-aypy)
Ауру
-patho, pathia (pathos-ceзiм уайыдау, ауру)
Аурулық жағдайға қатысты көңіл- күйге қатысты
alg, algia, algesia (algos-aypy)
Аурулық сезім, ауру
algesia - ауруды сезу
odynia- (odyne-aypy)

12.

• Клиникалық терминологиядағы -ossis, -iasis,- ismus, -oma
жұрнақтары
• 1. -ossis, -iasis - жұрнақтары,
• Бұл жұрнақтар берілген зат есімдер мен етістіктер негіздеріне
жалғанып, аталған негіздің әрекетін және оның нәтижесін көрсетеді.
• Мысалы: stenosis- стеноз, тарылу (нәтижесі)
• Sclerosis- склероз, қатаю
• Narcosis- наркоз, ұйықтау
• Жалпы осы жұрнақпен берілген сөздер «патологиялық процесс,
аурудың, асқынуын, созылмалы ауру түрін білдіретін мағына береді».
Ал егер сөз құраушы негіздер: «тін (ұлпа), ағза, дене мүшeci, ағза
жүйесі» мағынасында берілсе, бұл сөздерге –osis жұрнағы жалғанып,
«ауруға шалдыққан» деген мағынаны білдіреді Мысалы: fibrosisфиброзды қайта даму, nephrosis- нефроз - бұйрек өзекшелерінің
ауруының асқынуы. Toxicosis- токсикоз - улы заттармен - «улану
нәтижесінде» ауру.

13. Ұлпалар мен мүшелердің патологиялық өзгepicrepiн білдіретін грек терминоэлементтері

latria, iater (iatreia, iatros )
Ауруларды емдеу, дәрігер
Ectasia, ectasis (ektasis)
Созылу, кеңейу, жыныс мүшесінің эктазиясы
Ptosis (ptosis-құлау, түсу)
Түсу, мүшенің төмен жылжуы
Steno, stenosis (stenos-тар)
Тар, тарылу, стеноз
Sclero, sclerosis (skleros -тығыз)
1.
2.
қатты, тығыз, қатаю
склераға қатысты
Malacia (malakos -жұмсақ)
жұмсақтық, жұмсару, малация
Lysis, lyt (ivsis-epy, бұзылу, шешілу)
1. еру, бұзылу, ciңipy
Мушені хирургиялық операция жолымен
босату

14.

Plastica (plastice-жапсыру)
пластикалық хирургиялык операция жолымен
Tomia (tome-кecy)
қалпына келтіру
Хирургиялык
операция жолымен мүшелерді,
Tomo (tomos-кeciндi, қабат)
тінді
кесу, ашу
Қабаттануға
қатысты, қабаттардың кecіндici
Ectomia (ectome -кecin алу)
Хирургиялық операция жолымен мүшелерді
Stomia (stoma, stomatos-тeciк)
Pexia (pexis-бекіту)
Тінді
кесіп алу,операция
алып тастау.
Хирургиялық
жолымен жасанды тесік,
анастомоз жасау
Хирургиялық операция жолымен ішкі
R(h) aphia (rhaphe-тiric)
мүшелерді
бекіту
Хирургиялық
операция жолымен тігic жасау
Schisis (грек-, жарылу, ыдырау)
Мүшелердің ыдырауы
Rhexis (грек- үзілу)
Ағзаның бұзылуы, үзілуі
Desis (desis-байлау, бекіту)
Хирургиялық операция жолымен мүшелерді орнына
бекіту, қимылдатпау
Еurуsis (eurus-кeң)
Мүшені кеңейтуге арналған тәсіл
Eurynter (еигупо-кеңейту)
Кеңейтуге арналған құрал
Clasia (klasis-сындыру, бұзу)
Хирургиялық операция жолымен дене бөлігін бұзу
Gentesis (kentesis-шаншу, тесу)Тесу, пункция
Privus (айрылу)
Мүшені алып тастау немесе жоқ болуы