Гормондар және гомеостаз

1. Сабақтың тақырыбы:

Гормондар және гомеостаз

2. Оқу мақсаты :

Оқушылар орындай алады :
эндокриндік және аралас бездердің орналасуын
ажырата және анықтай алады; бездердің негізгі
қызметтерін түсіндіре алады;
Сабақ мақсаты:
«гомеостаз» түсінігін анықтау және оған қатысты
гормондарға мысал келтіру
эндокринді, экзокринді және аралас бездердің
орналасуын ажырату және анықтау
бездердің негізгі функцияларын түсіндіру

3. Тұрақтылық бәрінен де маңызды !

…немесе гомеостаз
туралы

4.

5. Гомеостаз

• (гр. 'homoios' - ұқсас, stasis - тепе-теңдік) жүйенің қызмет ететін сыртқы ортасының
өзгеруіне қатысты тұрақты қалыпта ұстау
немесе реттеу үрдісі.
• Физиологиялық процестердің гуморальдық
реттелуі биологиялық белсенді заттар –
гормондар көмегімен жүзеге асырылады.

6.

7.

Негізгі терминдер
Бездер – ағзаның әр түрлі тіршілік ету процесін
реттеуге қатысатын, ерекше зат.
Ферменттер (энзимы)– ( лат. Fermentum-ашыту ) —
Тірі ағзалардың химиялық реакциясын тездетуге
қатысатын ақуыз молекулалары немесе РНК
молекуласы және олардың жиынтығы.
Гормондар (от греч. Hormao- қоздырамын) – ішкі
секрециялық бездері бөлетін биологиялық белсенді
заттар.

8.

9.

10.

Гормондар (гормоны) (гр. hormao — қоздырамын,
қозғаймын) — эндокринді бездер немесе эндокриндік
қызметке қабілетті жекеленген жасушалар бөлетін
тым
белсенді органикалық биологиялық заттар.
Эндокринология (грек. endon – ішкі, krіno –
бөліп шығарамын және logos – ілім) – эндокриндік
бездердің құрылысы, қызметі, олар бөліп
шығаратын өнімдер – гормондар, сондай-ақ осы
бездердің қызметі бұзылуы салдарынан туатын
аурулар туралы ғылым.

11.

Секреция бездерінің
түрлері
Сыртқы секреция
бездері
Тер бездері
Май бездері
Жас бездері
Сілекей безі
Бауыр безі
Ішкі секреция
бездері
Бүйрек үсті бездері
Ұйқы безі ;
гипофиз,
эпифиз,
қалқанша без,
қалқанша маңы
бездері,
тимус
Аралас секреция
бездері
Жыныс безі
Ұйқы безі

12.

Егер эндокриндік жүйені оркестрмен
теңестірсек композитор ролі гипоталамус, дирижер – гипофиз, ал
оркестр мүшелері – ішкі секрециялық
бездері

13.

14.

15.

Адам асқазансыз, өт қабынсыз, бір
өкпемен, бір бүйрекпен, жарты
бауырмен өмір сүре алады. Алайда
массасы 1 грамға жетпейтін кішкентай
без –гипофизді алып тастаған
жағдайда адамның тіршілігі тоқтайды.

16.

17.

Суреттегі берілген бездердің
орналасуын анықта
I-гипофиз и эпифиз;
2-Қалқанша маңы безі;
3-қалқанша безі;
4-бүйрек үсті безі;
5-ұйқы безі;
6-аналық жыныс безі;
7-аталық жыныс безі;

18.

Бездер
Сипаттама
Гормондар,қызметі
Жоғары болғандағы әсері
Жетіспеушілік кездегі әсері
Гипофиз
Бас миында мостта
орналсақан, үш
бөліктен тұрады
Өсу гормоны ағзаның өсуін
реттейді,нәруыз синтездейді
Тропты гормондарбасқа бездердің
жұмысын реттейді,
Вазопрессин гормоны зәрдің түзілуін
реттейді
Өсу гормоны көп бөлінсе
Алыптық
жас кезде, акромегалия ересек
адамда дененің кейбір
бөліктерінің өсуі не себепші
болады,Төменгі жақ сүйек,
мұрыны, аяқ басы. қолы.
Тироксин көбейіп кетсе
Базедов ауруы зат алмасу
күшейеді,жүйке жүйесі
күшейеді,
Өсу гормоны аз мөлшерде
бөлінсе;
Ергежейлілік
Вазопрессин екінші зәр түзілуде
судың түзілуі тездейді су
жоғалтады.
Тироксин жеткіліксіз бөлінсе
Миксидема – зат алмасу
азаяды,жүйке жүйесі , ісік пайда
болады.
Жас кезде кретинизм
Ішкі
секрециялық
безі
Кортикоид
Бойы өспеу
Кортикоид жетіспегенде
Адиссон ауруы немесе қола
ауруынде әлсіздік, жүдеу,денесі
қола түсті болуы
Ішкі
секрециялық
безі
Қалқанша безі Екі бөліктен
тұрады.Мойынның
көмекей бөлігінде
орналасады.
Бүйрек үсті
безі
Бүйрек үстінде
орналасқан Екі
қабаттан тұрады:
Корковый қабат,милы
қабат
Ұйқы безі
Қарынның төменгі
жағында орналсақан
Жыныс безі
Құрсақ қуысында
орналасқан
Тироксин гормоны зат алмасуды
реттейді,органикалық заттардың
тотығуына қатысады, даму, өсу
процестерін реттейді.
Кальцитонин немесе
паратгормонағзадағы кальцийді
реттейді
Кортикоид
Минеральды, органикалық заттарды
реттейді
Милы қабат
Адреналин қанайналым жүйесін
,тыныс алу жүйесін реттейді
Адреналин
Жүрек қағысы жиілейді, демі
қан қысымы көтеріледі.әсіресе
қорқу кезінде,
Бездердің
түрлері
Ішкі
секрециялық
безі
Адреналин
Жетімсіздігі болмайды, себ:
жүйке арқыы реттеледі.
Қантты диабет қандағы қанттың Аралас бездер
көбеюуіЭнергия алу үшін
қажетті глюкоза болмағандықтан
Есінен танып қалуы мүмкін,
өміріне қауіп төнеді
Инсулин әсерінен дененің барлық
Гипогликомея қанттың төмен
ұлпалары глюкозаны пайдалануы
түсуі
артады.
Жасушалардағы глюкозаны
тасымалдауға қатысады.
Глюкагон гормоны гликогенді
ыдыратып. қандағы глюкозаның
мөлшерін жоғарылатады
Тестестерон (андрогендер)
Аталық жыныс белгілердің дамуына
әрі сақталуныа әсер тетеді.
Эстрадиол (экстрогендер)
Аналық жыныс белгілердің дамуын әрі
Бедеулікке алып келеді
сақталуын қамтамасыз етеді.
Аралас бездер

19.

Білімді бекіту
тест

20.

1. Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын
қамтамасыз ететін қандай механизм?

21.

2. Гомеостаз механизмін қандай
орган басқарады ?

22.

3. Ішкі секреция бездеріне тән:

23.

4. Бұл гормон ішкі секреция
бездерінің «дирижері» болып
саналады:

24.

5. Төмендегі берілген қызметтердің
қайсысы гормондарға тән емес?

25.

Жауаптары: