Protokół dyplomatyczny. (3.2.2)

1. 2015.3.2.2.Protokół dyplomatyczny

2.Precedencja i symbole państwowe – 2 h
b/ zasada pierwszeństwa przy podpisywaniu umów;
c/ zasada pierwszeństwa przy stole, w samochodzie,
na ulicy…
1

2. Pierwszeństwo stanowisk w państwie, biznesie, życiu codziennym

Pierwszeństwo, nazywamy w protokole dyplomatycznym
PRECEDENCJĄ. Słowo wywodzi się z języka łacińskiego:
praecedentia – co możemy przetłumaczyć: to, co poprzedza.
A więc precedencja jest to protokolarny porządek kolejności
wg rangi, piastowanego urzędu ale i wieku, a także autorytetu
czy poważania społecznego.
Precedencja ma zastosowanie w relacjach między państwami
/organizacjami międzynarodowymi/ czyli podczas wydarzeń
oficjalnych, regulowanych protokołem lub zwyczajem. Takie
relacje nazwiemy dyplomatycznymi.
Precedencja występuje także w biznesie i w relacjach
prywatnych.
2

3. Precedencja w dyplomacji

• Precedencja w dyplomacji oznacza pierwszeństwa pomiędzy
szefami misji dyplomatycznych. Fundament dla systemu
precedencji został ustalony przez kongres wiedeński w 1815.
Obejmuje ona dwie zasady.
• zasada pierwszeństwa - pierwszeństwo posiada zawsze szef misji
dyplomatycznej wyższej rangi;
• zasada starszeństwa - w obrębie tej samej rangi o pierwszeństwie
decyduje data a nawet czasami godzina złożenia listów
uwierzytelniających w państwie akredytacji lub/i organizacji
międzynarodowej.
• Najwyższy, albo najstarszy rangą szef misji nosi tytuł dziekana
korpusu dyplomatycznego. Wyjątek od tej zasady występuje w
państwach katolickich. Mogą one zastrzec, że pierwszeństwo nad
innymi szefami misji dyplomatycznych ma nuncjusz czyli wysłannik
Stolicy Apostolskiej. W takiej sytuacji, automatycznie pełni on
funkcję dziekana. Ten przypadek występuje również w przypadku
Polski, gdzie korpusu dyplomatycznego jest właśnie nuncjusz.
3

4. Precedencja

Innym znaczeniem terminu precedencja jest także porządek
pierwszeństwa stanowisk kierowniczych w państwie, a więc na
przykład kolejność witania, zabierania głosu, zajmowania miejsc
podczas oficjalnych spotkań z udziałem władz państwowych i
samorządowych. Potrzeba ustanowienia starszeństwa urzędów w
państwie datuje się już od starożytności oraz wieków średnich i
odpowiadała konieczności ustalenia porządku uczestnictwa
dygnitarzy państwa w ceremoniach dworskich: udziału w procesji
monarszej, kolejności podpisywania dokumentów, ogłaszania
przybycia przed oblicze władcy, zasiadania i wstawania od stołu. W
Europie zwyczajowy porządek starszeństwa przyjął się we Francji ok.
1200 roku, w Anglii w 1266 roku (Dictum of Kenilworth), a w Rzeszy
Niemieckiej w 1356 roku (Złota Bulla cesarza Karola IV).
4

5. Precedencja

W Polsce protokół dyplomatyczny został stworzony nastąpił w
okresie międzywojennym.
Rzeczpospolita Obojga Narodów, która – choć prowadziła aktywną
politykę zagraniczną – nie utrzymywała stałych ambasad, na co nie
wyrażał zgody ówczesny Sejm. W okresie rozbiorów Polski nie było
instytucji państwowych, w tym jak służby dyplomatycznej. Po
odzyskaniu niepodległości w 1918 r. współtwórcami protokołu byli
Stefan Przeździecki i Karol Bertoni – do czasu odzyskania
niepodległości zawodowi dyplomaci: pierwszy z nich w służbie
Rosji, a drugi – Austro-Węgier. Tworzone przez nich przepisy
protokolarne łączyły zwyczaje panujące na dworach Europy,
petersburskim i wiedeńskim. Były one uzupełnione także
elementami polskiej tradycji narodowej. Szef Protokołu
Dyplomatycznego S. Przeździecki wydał „Przepisy protokolarne,
etykietalne i ceremonialne Rzeczypospolitej”. W PRL protokołu
dyplomatyczny opierał się na protokole II Rzeczypospolitej Dopiero
przemiany 1989 roku umożliwiły wprowadzenie zmian i nawiązanie
do tradycji polskich.
5

6. Precedencja

Precedencja państwowa ustanawiana jest wewnętrznym aktem prawnym,
zazwyczaj dekretem prezydenta lub monarchy albo rozporządzeniem rządu. W
Polsce nie ma aktu normatywnego, który określałby precedencję stanowisk i
funkcji. Precedencja obowiązująca od 1990 roku, została ustalona
rozporządzeniem ministra spraw zagranicznych prof. Krzysztofa
Skubiszewskiego. Do dzisiaj ulegała modyfikacjom. Współczesna precedencja
najwyższych stanowisk w RP opiera się na zasadach porządku konstytucyjnego
państwa demokratycznego. Są to: określona w Konstytucji kolejność
zastępstwa głowy państwa, zasada trójpodziału władzy, wyższości stanowisk
wybieralnych nad mianowanymi oraz władzy centralnej nad lokalną, a także
rozdziału państwa i Kościoła. Na czele precedencji usytuowany jest prezydent
Rzeczypospolitej Polskiej jako najwyższy przedstawiciel reprezentant w
stosunkach międzynarodowych i gwarant władzy państwowej. Drugie i trzecie
miejsce odpowiada zasadzie zastępstwa głowy państwa, której obowiązki –
zgodnie z polską tradycją obowiązującą Konstytucją – może wykonywać
tymczasowo marszałek Sejmu, a po nim marszałek Senatu. Kolejne miejsce
zajmuje prezes Rady Ministrów jako szef rządu opartego na większości
parlamentarnej. Następne miejsca przypadają szefom głównych instytucji
sądowych, co jest zgodne z zasadą trójpodziału władzy między ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą. Powyższa precedencja dotyczy wyłącznie
przedstawicieli władzy państwowej – co jest zgodne z obowiązującą w
państwie demokratycznym zasadą rozdzielenia władzy świeckiej i kościelnej.
6

7. Precedencja stanowisk państwowych w Rzeczpospolitej Polskiej

1.Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
2.Marszałek Sejmu RP
3.Marszałek Senatu RP
4.Prezes Rady Ministrów
5.Wiceprezesi Rady Ministrów
6.Wicemarszałkowie Sejmu RP
7.Wicemarszałkowie Senatu RP
8.Ministrowie, członkowie Rady Ministrów
9.Ministrowie Stanu
10.Prezes Trybunału Konstytucyjnego
11.Przewodniczący Trybunału Stanu – Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego
12.Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
13.Prezes Najwyższej Izby Kontroli
14.Rzecznik Praw Obywatelskich
15.Prezesi (przewodniczący) urzędów, komitetów i komisji sprawujących
funkcje urzędów, komitetów i komisji sprawujących funkcje urzędów
naczelnych lub centralnych
7

8. Precedencja najwyższych stanowisk państwowych w Rzeczpospolitej Polskiej c.d.

16.Przewodniczący komisji sejmowych
17.Przewodniczący komisji senackich
18.Posłowie na Sejm RP
19.Senatorowie RP
20.Sekretarze Stanu
21.Szef Kancelarii Prezydenta RP
22.Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
23.Szefowie Kancelarii Sejmu i Senatu
24.Prezesi Sadu Najwyższego
25.Ambasadorowie RP
26.Podsekretarze Stanu
27.Wojewodowie
28.Zastępcy prezesów urzędów centralnych
29.Dyrektorzy generalni
8

9. Precedencja administracji rządowej i samorządowej w województwie oraz stanowisk samorządowych w powiecie i gminie (mieście).

1.Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
2.Marszałek Sejmu
3.Marszałek Senatu
4.Prezes Rady Ministrów
5.Prezes Trybunału Konstytucyjnego
6.Prezes Sądu Najwyższego
7.Ministrowie
8.Prezes NBP
9.Prezes NSA
10.Prezes NIK
11.Rzecznik Praw Obywatelskich, prezes Instytutu Pamięci Narodowej
12.Posłowie i senatorowie
13.Szef Kancelarii Prezydenta
14.Szefowie Kancelarii Sejmu i Senatu
15.Szef Kancelarii Premiera
16.Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
17.Sekretarz Stanu
18.Kierownik urzędu centralnego
19.Wojewoda
9

10. Precedencja stanowisk administracji rządowej i samorządowej w województwie

1.Wojewoda
2.Marszałek województwa
3.Przewodniczący Sejmiku Województwa
4.Wicewojewoda
5.Prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej
6.Przewodniczący Samorządowego Kolegium
Odwoławczego
7.Wiceprzewodniczący Zarządu Województwa
8.Wiceprzewodniczący Sejmiku Województwa
9.Członek Zarządu Województwa
10.Radny województwa
11.Dyrektor generalny Urzędu Wojewódzkiego
12.Skarbnik województwa
10

11. Precedencja stanowisk samorządowych w powiecie

1.Starosta
2.Przewodniczący Rady Powiatu
3.Wicestarosta
4.Wiceprzewodniczący Rady Powiatu
5.Członek Zarządu Powiatu
6.Radny powiatu
7.Sekretarz powiatu
8.Skarbnik powiatu
11

12. Precedencja stanowisk w gminie (mieście)

1.Burmistrz (prezydent miasta)
2.Przewodniczący rady gminy (miasta)
3.Zastępca burmistrza (prezydenta miasta)
4.Wiceprzewodniczący rady gminy (miasta)
5.Członek zarządu gminy (miasta)
6.Radny gminy (miasta)
7.Sekretarz gminy (miasta)
8.Skarbnik gminy (miasta)
9.Sołtys
10.Przewodniczący
12

13. Precedencja w resortach

Precedencja w niektórych resortach i podmiotach na wszystkich szczeblach władzy
bywa uregulowana wewnętrznie. Są to albo uregulowania zwyczajowe albo
określone decyzją szefa resortu. Przykładem może być Ministerstwo Obrony
Narodowej:
1.Minister Obrony Narodowej
2.Sekretarz Stanu
3.Szef Sztabu Generalnego
4.Podsekretarz Stanu ds. polityki obronnej
5.Podsekretarz Stanu ds. Społecznych
6.Dyrektor Generalny Urzędu Ministra Obrony Narodowej
7.Dowódca Rodzajów Sił Zbrojnych (lądowych)
8.Dowódca Rodzajów Sił Zbrojnych (lotniczych)
9.Dowódca Rodzajów Sił Zbrojnych (marynarki)
10.Zastępcy Szefów Sztabu Generalnego
11.Dyrektor Departamentu Kadr
12.Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej
13.Szefowie Zarządów Generalnych
14.Dyrektor Departamentu Budżetowego
15.Dyrektorzy Departamentów
13
16.Ordynariusze polowi

14. Precedencja stanowisk i funkcji w Sejmie RP

1.Marszałek Sejmu RP
2.Wicemarszałkowie Sejmu (kolejność zgodnie z liczebnością klubów)
3.Przewodniczący klubów (kolejność zgodnie z liczebnością klubów)
4.Przewodniczący kół poselskich (kolejność zgodnie z li-czebnością
kół)
5.Przewodniczący stałych komisji sejmowych
6.Przewodniczący Polskiej Grupy Unii Międzyparlamentarnej
7.Przewodniczący stałej Delegacji Parlamentarnej RP do
Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy
8.Przewodniczący stałej Delegacji Sejmu i Senatu RP do Zgromadzenia
Parlamentarnego NATO
9.Przewodniczący stałej Delegacji Sejmu I Senatu RP do
Zgromadzenia Unii Zachodnioeuropejskiej
10.Przewodniczący stałej Delegacji Sejmu I Senatu RP do
Zgromadzenia Parlamentarnego Organizacji Bezpiczeństwa i
Współpracy w Europie
11.Przewodniczący stałej Delegacji Parlamentarnej RP do Inicjatywy
14
Środkowoeuropejskiej

15. Precedencja stanowisk i funkcji w Sejmie RP

12.Przewodniczący stałej Delegacji Sejmu i Senatu RP na Parlamentarną
Konferencję Państw Morza Bałtyckiego
13.Współprzewodniczący Delegacji Parlamentarnej do Zgromadzenia
Parlamentarnego Sejmu i Senatu RP, Seimasu Republiki Litewskiej i Rady
Najwyższej Ukrainy
14.Współprzewodniczący Zgromadzenia Poselskiego Sejmu i Senatu RP i
Seimasu Republiki Litewskiej
15.Współprzewodniczący Zgromadzenia Poselskiego Sejmu RP i Rady
Najwyższej Ukrainy
16.Przewodniczący komisji nadzwyczajnych (w kolejności powoływania)
17.Wiceprzewodniczący klubów poselskich (kolejność zgodnie z liczebnością
klubów)
18.Wiceprzewodniczący kół poselskich (kolejność zgodnie z liczebnością kół)
19.Zastępcy przewodniczących komisji stałych
20.Zastępcy przewodniczących stałych delegacji (kolejność jak
przewodniczący)
21.Zastępcy przewodniczących komisji nadzwyczajnych
22.Przewodniczący bilateralnych grup parlamentarnych (kolejność w porządku
alfabetycznym krajów)
23.Pozostali posłowie (kolejność alfabetyczna zgodnie z oficjalnym wykazem
15
posłów)

16. Precedencja w Kościele katolickim

W Kościele katolickim hierarchia kościelna składa się
z trzech stopni: biskup, prezbiter, diakon. Do
sprawowania większości funkcji niezbędne jest
posiadanie właściwego stopnia w hierarchii
duchowieństwa (i tak tylko biskup może zostać
wybrany papieżem). Wyjątkiem od tej reguły, jest
godność kardynała. Można ją otrzymać nie będąc
duchownym.
Najwyższym tytułem i funkcją kościelnym jest papież.
Papieżowi podlegają kolejno: arcybiskupi metropolici,
biskupi diecezjalni wraz z ich wikariuszami
generalnymi i biskupimi, dziekani, proboszczowie i
wikariusze parafialni.
16

17. Precedencja w Kościele katolickim

1.Biskup Rzymski
2.Kardynałowie biskupi, prezbiterzy i diakoni (tytuł honorowy – nie dający władzy poza udziałem w konklawe)
3.Patriarchowie i arcybiskupi więksi
4.Arcybiskupi metropolici
5.Arcybiskupi
6.Biskupi (oraz zwierzchnicy krajowi niekatolickich kościołów i wyznań)
a)biskupi diecezjalni (i zrównani z nimi: prałat terytorialny, opat terytorialny, wikariusz apostolski, prefekt
apostolski i administrator apostolski (jeśli administratura jest erygowana na stałe)
b)inni biskupi (koadiutorzy, pomocniczy, tytularni)
7.Wikariusze
a)wikariusze generalni
b)wikariusze biskupi i wikariusz sądowy
8.Przełożeni wyżsi instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego na prawie papieskim
(również laickich)
9.Protonotariusze apostolscy (Familiares Jego Świątobliwości) i protoprezbiterzy
10.Infułaci i mitraci
11.Prałaci
12.Archiprezbiterzy (w Kościołach wschodnich)
13.Dziekani
14.Proboszczowie
15.Wikariusze parafialni
16.Archidiakoni (w Kościołach wschodnich)
17.Protodiakoni (w Kościołach wschodnich)
18.Diakoni
19.Minorzyści (subdiakoni, akolici, kantorzy, lektorzy, cerofaniusze) (w Kościołach wschodnich)
17

18. Hierarchia zakonna

1.Generał / Protoarchimandryta (w Kościołach
wschodnich)
2.Prowincjał
3.Opat / Archimandryta (w Kościołach
wschodnich)
4.Przeor / Ihumen (w Kościołach wschodnich)
18

19. Precedencja korpusu dyplomatycznego

Dokonując przeglądu różnych precedencji w państwie
ważną rolę odgrywa kolejność pierwszeństwa
przedstawicieli innych krajów – czyli precedencji
korpusu dyplomatycznego. Konwencja wiedeńska o
stosunkach dyplomatycznych wprowadza zasadę
wyznaczania pierwszeństwa przedstawicieli
dyplomatycznych na podstawie starszeństwa ich pobytu
na placówce zagranicznej. Szefowie misji
dyplomatycznych korzystają więc z procedencji w
kolejności dat i godzin objęcia funkcji, to znaczy złożenia
głowie państwa listów uwierzytelniających. Jest to
precedencja dynamiczna, bowiem w porządku
pierwszeństwa następują ciągłe zmiany w zależności od
zmian wynikających z zakończenia pobytu na placówce
zagranicznej przez dotychczasowych ambasadorów i
rozpoczęcia misji przez nowo przybyłych.
19

20. Precedencja Korpusu dyplomatycznego

Precedencja obejmuje wszystkich dyplomatów,
ale z punktu widzenia państwa najważniejsza
jest kolejność szefów misji dyplomatycznych,
którymi są ambasadorowie nadzwyczajni i
pełnomocni, a pod ich nieobecność charge
d’affaires. I tak wg precedencji pierwsi są
ambasadorowie a po nich idą charge d’affaires,
też wg długości pobytu w kraju przyjmującym,
liczonym od czasu ich przyjazdu.
20

21. Dziekan korpusu dyplomatycznego /cd/

Konwencja wiedeńska z 1961 roku pozwala aby nuncjusze
apostolscy (przedstawiciele dyplomatyczni papieża) mogli
korzystać w państwach o tradycji katolickiej z
pierwszeństwa pośród ambasadorów, niezależnie od czasu
ich pobytu na placówce. Noszą oni wówczas tytuł
dziekanów korpusu dyplomatycznego, którym to tytułem
określa się najstarszego rangą szefa misji dyplomatycznej.
Przyznanie takiego przywileju funkcji stosuje się obecnie w
przypadku ok. 50 państw świata, w tym także w Polsce.
W pozostałych państwach, które nie przyznają
nuncjuszom przywileju pierwszeństwa lub nie utrzymują
stosunków dyplomatycznych ze Stolica Apostolską,
dziekanem korpusu dyplomatycznego jest ambasador
najdłużej przebywający na placówce – czyli ten, który
najwcześniej złożył listy uwierzytelniające.
21

22. Etykieta

W celu ustanowienia kolejności, czyli precedencji osób potrzebne są określone
kryteria, według których ustalimy kto jest przed kim. Kryteria ustalenia
następstwa mogą być różne: alfabet, stosowany np. przy listach uczestnictwa,
kolejność zgłoszenia uczestnictwa.
A jakie mogą być kryteria pierwszeństwa według etykiety.
● Kryterium starszeństwa oznacza, że osoba starsza ma pierwszeństwo przed
młodszą. Starszy oznacza, że różnica wieku wynosi mniej więcej jedno
pokolenie, czyli około 20 lat a nie rok czy pięć lat. Tytułem do tak rozumianego
starszeństwa może być dłuższy staż pracy w firmie czy na danym stanowisku a
także większe doświadczenie w danej dziedzinie niezależnie od wieku czy czasu
pracy.
● Kryterium płci oznacza, że kobieta ma pierwszeństwo przed mężczyzną.
Zasada ta, podobnie jak wiek, związana jest z etykietą towarzyską. Jednak w
życiu zawodowym, zgodnie z etykietą biznesu, płeć nie odgrywa roli.
● Kryterium podległości zawodowej oznacza, że przełożony ma pierwszeństwo
przed podwładnym z racji wyższej pozycji w hierarchii organizacji.
● Kryterium stanowiska, odnosi się do stanowisk, które nie są sobie podległe.
Na przykład dyrektor działu jakiejkolwiek komórki będzie miał pierwszeństwo
przed referentem, czy ekspertem nie tylko ze swojego ale też każdego innego
działu.
22

23. Powitanie, pozdrawianie

Zasady etykiety stanowią, że pierwsza kłania się osoba
niższa rangą. Mężczyzna kobiecie, podwładny
przełożonemu, młodszy starszemu. Słowne powitanie
osoby ważniejszej jest wyrazem okazania jej szacunku.
Do tej ważniejszej osoby należy decyzja czy poda rękę,
czy zatrzyma się aby zamienić kilka słów, czy tylko
odwzajemni pozdrowienie.
Wchodząc do pomieszczenia, w którym znajdują się już
inne osoby, bez względu na wiek, płeć, zajmowane
stanowisko, zawsze pierwszy wita się wchodzący.
Wyjątkiem może też być korytarz w biurze, kiedy osoba
idąca pozdrowi osobę lub osoby tam stojące,
niezależnie od ich wieku, rangi czy statusu.
23

24. Podawanie ręki

O formie powitania, w tym o podaniu ręki, decyduje
osoba ważniejsza, mająca wyższy status według danego
kryterium precedencji. Zachowanie przeciwne
uznawane jest za wymuszenie albo próbę spoufalenia
się. Pierwszy rękę wyciąga więc przełożony do
podwładnego, kobieta do mężczyzny, starszy wiekiem
do młodszego. Panie powinny pierwsze wyciągnąć rękę
do mężczyzny. Panowie, którzy mają zwyczaj witania się
przez uścisk dłoni z innymi mężczyznami, nie powinni
pierwsi wyciągać ręki do kobiet.
Wyjątki od tej zasady .
Będąc gospodarzem spotkania, bez względu na status i
rangę gości, witamy przychodzących gości oraz pierwsi
podajemy im rękę.
24

25. Przedstawianie

Przedstawiając osoby kierujemy się zasadą, że osobie o
wyższej randze i statusie przedstawiamy osobę o niższej
randze, czyli starszemu – młodszego, kobiecie – mężczyznę.
Istotne jest, aby osoba ważniejsza czuła się komfortowo,
wiedząc komu za chwilę będzie przedstawiana, dlatego
najpierw wymieniamy nazwisko osoby lub osób o niższej
randze lub/i wieku, a na końcu o najwyższym. Osobę
pojedynczą, zarówno kobietę jak i mężczyznę, zawsze
przedstawiamy małżeństwu, a wchodzącego gościa, tym,
którzy przyszli wcześniej. Po przedstawieniu pierwszej
osoby, niższej rangą, czasami osoba ważniejsza sama podaje
nazwisko. Wyższa ranga uprawnia do tego. My jako
gospodarz, możemy na tym zakończyć przedstawianie lub
możemy dodać kilka słów. Jeśli jesteśmy w gronie osób o
równym statusie, możemy osobiście je przedstawiać, ale
możemy też powiedzieć „poznajcie się” i pozwolić im na
podanie swoich imion i nazwisk.
25

26. Przepuszczanie w drzwiach

Pierwszą przepuszczamy osobę o wyższym statusie od
nas. Są jednak wyjątki. Np. gdy w drzwiach spotykają
się osoby wchodzące do pomieszczenia i wychodzące.
Pierwszeństwo mają osoby wychodzące, które
zwalniają miejsce dla wchodzących. Inny wyjątek ma
miejsce, gdy para – kobieta i mężczyzna – wchodzą do
restauracji. W tym wypadku nie kobieta wchodzi
pierwsza, ale mężczyzna. Ponadto, mężczyzna
prowadzi do stolika, czyli idzie jako pierwszy, jeżeli nie
robi tego kelner; gdy pierwszy idzie kelner, za nim
kobieta i na końcu mężczyzna.
26

27. Miejsca w samochodzie

Precedencja odnosi się również do zajmowania foteli w samochodzie.
Istnieje jednak podział na samochód prowadzony przez zawodowego
kierowcę (limuzyna, taksówka) i samochód prowadzony przez nas lub
naszych znajomych, współpracowników. W samochodzie z obcym
kierowcą najbardziej uprzywilejowane miejsce jest po przekątnej od
kierowcy. Chodzi o wygodę jadącego, któremu łatwiej jest wsiąść z prawej
strony (z chodnika), ponadto siedząc po przekątnej można swobodniej
prowadzić rozmowę z kierowcą. Korzystając z taksówki najczęściej
zajmujemy właśnie to miejsce, nie zdając sobie sprawy, że w sposób
naturalny stosujemy zasadę precedencji. Drugie w hierarchii miejsce jest
za kierowcą, trzecie na środku tylnej kanapy, a czwarte, czyli najmniej
uprzywilejowane, z przodu obok kierowcy. W przypadku gdy z samochodu
poza kierowcą korzystają trzy osoby, tylne miejsce środkowe zostaje
puste, a trzecie co do ważności staje się miejsce obok kierowcy. W
samochodzie kierowanym przez jednego z naszych towarzyszy podróży,
pierwsze miejsce, o najwyższej precedencji jest z przodu obok kierowcy,
drugie z tyłu po przekątnej od fotela kierowcy, trzecie przy lewych
drzwiach, a czwarte na środku. Od tej zasady również są wyjątki – jeśli
kierowcą jest mężczyzna, który podwozi dwie kobiety, wówczas obie panie
mogą usiąść z tyłu, pozostawiając przedni fotel pusty.
27

28. Gdzie usiąść w samochodzie

● Gdy jedziemy taksówką ze swoim gościem,
klientem lub szefem, pozwalamy mu usiąść przy
tylnych prawych drzwiach, a sami zajmujemy
miejsce za kierowcą.
● Jeśli szef/klient/kolega/koleżanka chce nas
podwieźć, siadamy z przodu, obok tej osoby. Jeśli
usiądziemy z tyłu, zachowamy się tak jakbyśmy
traktowali tę osobę wyłącznie jako kierowcę.
28

29. Etykieta

Etykieta podsuwa nam kilka kluczy precedencji. W konkretnej
sytuacji zawodowej czy towarzyskiej możemy z nich skorzystać lub
ustalić swoje własne klucze. Dla przykładu – dział HR tworzy listę
chętnych na szkolenie i ustala klucz pierwszeństwa: kolejność
zgłoszenia. W przypadku większej liczby chętnych niż miejsc, nie
będzie miało znaczenia czy dany kandydat to kierownik działu,
koordynator czy asystentka. Kluczem jest data zgłoszenia i
pierwszeństwo będą miały osoby, które pierwsze się zgłosiły. W
etykiecie nie ma jednoznacznych zasad dotyczących wyboru klucza
precedencji – decyzja należy do nas, jest zależna od kontekstu,
sytuacji, zwyczajów panujących w danym środowisku. Jednak gdy
już go wybierzemy, konsekwentnie musimy się go trzymać,
wówczas nikt nie będzie się czuł niedoceniony, będzie klarowne,
kto jest przed kim i dlaczego.
Na zakończenie chcę dodać, że jeżeli ktoś wyższy rangą zechce
oddać nam swoje pierwszeństwo – przepuścić w drzwiach, to
należy je przyjąć i podziękować. I podobnie, jeśli ktoś jest uprzejmy
i mimo że jest w pracy honoruje zasady etykiety towarzyskiej,
29
również podziękujmy i skorzystajmy z tego gestu kurtuazji.

30. Kto ma pierwszeństwo zgodnie z etykietą

● Starszy przed młodszym
● Kobieta przed mężczyzną
● Przełożony przed podwładnym
● Wyższy stanowiskiem przed niższym stanowiskiem
● Wyższy tytułem (naukowym, zawodowym) przed
niższym tytułem
● Obecni przed wchodzącym
● Stojący przed idącym lub jadącym
● Słabszy przed silniejszym
● Osoba publiczna przed osobą niepubliczną
● Gość honorowy przed pozostałymi gośćmi
● Małżeństwo (para) przed osobą pojedynczą
30

31. Precedencja służbowa

W pracy podstawowa i obowiązująca jest precedencja służbowa:
zawsze ważniejszy jest ten kto ma wyższe stanowisko niezależnie
od płci i wieku.
Precedencja ta obowiązuje jednak tylko tam, gdzie jest zależność
służbowa.
Szef jakiegoś działu przedsiębiorstwie, który nie ma żadnych
relacji służbowych z osobami z innych działów musi odnosić się
do nich według procedencji towarzyskiej, a więc biorąc pod
uwagę ich wiek i płeć.
Obowiązują go zatem wobec nich wszystkie zasady
towarzyskiego savoir vivre, takie jak w odniesieniu do gości (gdy
pracownik z innego działu przychodzi do jego działu) i takie jak w
życiu towarzyskim.
31

32. Alternat

Zasada stosowana w stosunkach międzynarodowych, w kontaktach
dyplomatycznych oraz podczas podpisywania dwustronnych
traktatów międzynarodowych. Polega na honorowaniu kolejności
państw lub jego przedstawicieli na przemian. W egzemplarzu umowy
przeznaczonym dla jednej strony wszelkie wzmianki o niej (nazwa
państwa, tytuł głowy państwa) znajdują się na pierwszym miejscu. W
oryginale traktatu przeznaczonym dla danego państwa na pierwszym
miejscu znajduje się zawsze nazwa tego państwa lub tytuł i nazwisko
osoby upełnomocnionej do zawierania porozumień. Podpis
przedstawiciela państwa i pieczęć umieszczone są na pierwszym
miejscu w egzemplarzu przeznaczonym dla danego sygnatariusza, tj.
po lewej stronie dokumentu. Tekst umowy sporządzony w językach
obu kontrahentów, w egzemplarzu dla każdego z nich umieszczony
jest również po lewej stronie. Zasada alternatu ma zastosowanie
także w porozumieniach, które nie mają charakteru umowy
międzynarodowej tj. w dwustronnych oświadczeniach, komunikatach
i deklaracjach politycznych oraz podczas dwustronnych konferencji
międzynarodowych, kiedy przedstawiciele obu stron przemiennie
przewodniczą obradom. Stosowanie zasady alternatu umożliwia
zachowanie formalnej równości stron.
32

33. REGUŁA ALTERNATU

- zasada protokolarna, kurtuazyjny wyraz równości, mająca
zastosowanie w traktatach bilateralnych, polegająca na
wzajemnym honorowaniu przez państwa ich przedstawicieli;
- państwo wymieniane jest jako pierwsze w egzemplarzu dla niego
przeznaczonym;
- przedstawiciel państwa podpisuje egzemplarz traktatu dla niego
przeznaczony po „prawicy heraldycznej” tj. z lewej strony;
- następnie osoby asystujące zamieniają egzemplarze i każdy
delegat podpisuje egzemplarz po drugie stronie, czyli prawej; po
ponownym podpisaniu ma miejsce wymiana tekstów. W efekcie,
każdy z przedstawicieli ma tekst przeznaczony dla własnego kraju;
- jeśli umowa jest sporządzona w dwóch językach, język państwa
dla którego jest przeznaczona umowa znajduje się na pierwszym
miejscu;
- gdy umowa jest sporządzona w trzech językach –język trzeci jest
ostatni;
33

34. UMOWY WIELOSTRONNE

W przypadku traktatów wielostronnych różny
bywa tryb składania podpisów. Zazwyczaj państwa
składają podpisy zgodnie z porządkiem
alfabetycznym nazw państw w wybranym języku,
niekiedy stosuje się regułę określaną mianem „pel
mel”, która oznacza, że w dowolnym miejscu pod
umową państwa ich przedstawiciele umieszczają
swoje podpisy.
34