Бүйрек қызметі бұзылыстарының этиологиясы

1. Дәріс жоспары:

• Бүйрек қызметі бұзылыстарының этиологиясы;
• Нефрондардың біртектес бұзылыстары;
√ нефрон шумақтары қызметінің бұзылыстары;
√ нефрон өзекшелерінің бұзылыстары;
√ бүйректің несепті қоюландыру, сұйылту
қызметінің бұзылыстары;
● Несеп құрамының өзгерістері;
● Бүйрек қызметінің жеткіліксіздігі:
√ жіті жеткіліксіздігі, этиологиясы, патогенезі;
√ сүлде жеткіліксіздігі, этиологиясы, патогенезі;
● Уремия, патогенезі

2.

• Гломерулонефрит, себептері мен
патогенезі;
• Нефроздық синдром, түрлері және
патогенезі;
• Пиелонефрит, этиологиясы мен
патогенезі

3.

Бүйректің негізгі қызметтері
Несепті сыртқа
шығару
Су алмасуын
реттеу
Электролиттер
алмасуын реттеу
Артериялық
қысымды реттеу
Қышқылдық-сілтілік
үйлесімділікті реттеу
Қан өндірілуін
реттеу
Азоттық теңгерілімді
қадағалау
3

4. Бүйрек бүліністерінің жалпы этиологиясы

Туа біткен
√ поликистоз;
√ фанкони
синдромы;
√ фосфаттық
бүйректік
диабет т.б.
Жүре пайда
болған

5. Жүре пайда болған бүйрек қызметінің бұзылыстары

Пререналдық
Реналдық
Постреналдық

6. Пререналдық себепкер ықпалдар:

• Жалпы қанайналым бұзылыстары (атеросклероз,
артериалық гипертензия, сілейме, коллапс);
• Айналымдағы қан көлемінің өзгерістері (гиповолемия,
гиперволемия);
• Жұқпалы аурулар (сепсис, тырысқақ, күл, баспа,
жәншау т.б.);
• Эндокриндік аурулар (қантты және қантсыз диабет,
әлдостеронома т.б.);
• Гипоксия;
• Эритроциттердің гемолизі, миолиз.

7. Реналдық себепкер ыпалдар:

Инфекциялық
√ стрептококктар;
√ туберкулез
таяқшалары;
√ гонококктар т.б.
Бейинфекциялық
√ ауыр металдар;
√ дәрі-дәрмектер;
√ аутоантиденелер;
√ тромбоз, эмболия;
√ өспе өсуі;
√ беріштенуі.

8. Постреналдық себепкер ықпалдар:

• Несеп жолдары:
√ таспен;
√ қуықасты бездің аденомасымен;
√ үрпі өзегі тарылуынан – бітеліп
немесе қысылып қалуы.

9.

• Бүйрек қызметінің біртектес
бұзылыстары:
√ нефрон шумақтарының;
√ нефрон өзекшелерінің;
√ жиі олардың біріккен
бұзылыстарынан байқалады.

10.

Бүйрек шумағының құрылымы
Шумаққа
енетін
артериола
Шумақтан шығатын
артериола
Шумақ қапшығының
сыртқы
жапырағы
Шумақ қапшығының саңылауы
Шумақ қапшығының ішкі
жапырағы
Қан плазмасының
ультрасүзіндісі

11.

12.

Шумақ
Проксималдық
H+
өзекше
Қан плазмасының
нәзік сүзілуі
Нефронда несеп
құрылу нұсқасы
( Ю.В.Наточин)
K+
глюкоза
бикарбонат
натрий
калий
магний
кальций
фосфат
сульфат
аминқышқылдары
витаминдер
нәруыз
мочевина
Хлор
вода
холин
Na+
Н+
Na+
H+
Mg++
K+
K+
NH3+
Ca++
H2 O
Cl-
Na+
мочевина
H2 0
Na+
Cl
Н2 О
Генле ілмегі
мочевина
Дисталдық
өзекше

13.

14. Несеп сүзілу қарқыны

• - эндогендік креатининнің клиренсімен
(тазарту коэффициентімен) анықталады.
Клиренс (ағылш. clearance - тазарту) деп,
белгілі заттан бір минөт ішінде тазартылған қан плазмасының мөлшерін айтады.
С = U●Y/Р ; мұнда:
• U - заттың зәрдегі мөлшері;
• Р - заттың қандағы деңгейі;
• Ү – минөттік диурез.
• қалыпты жағдайда ол 80-120 мл/мин.

15. Бүйрек шумақтарында несептің сүзілуі:

• Пәрменді сүзілулік қысым (СК) шумақ
қылтамырларының ішіндегі:
√ гидростатикалық қан қысымына (ГҚ),
√ онкотикалық қысымның деңгейіне (ОҚ),
√ Боумен қапшығындағы алғашқы
несептің қысымына (БҚ) байланысты.
СК=ГҚ - (ОҚ+БҚ);

16. Нефрон шумақтарының бұзылыстары:

Несеп сүзілуі көбеюі
√ шумақтан шығатын
артериола жиырылуы
(адреналин, ангиотензин,
вазопрессин);
√ шумаққа енетін артериола
кеңеюі (кининдер, простагландиндер А, Е);
√ гипопротеинемия;
√ тіректік мембрананың
өткізгіштігі көтерілуі.
Несеп сүзілуі азаюы
√ шумақ қылтамырларында қан қысымы төмендеуі
(сілейме, коллапс, тромбоз т.б.);
√ боумен қапшығында қысым
көтерілуі (нефрон өзекшелері
таспен, цилиндрлермен бітелуі);
√ нефрондар азайып кетуі
(жайылмалы гломерулонефрит,
нефросклероз т.б.)

17. Нефрон өзекшелерінің бұзылыстары (тубулопатиялар):

Туа біткен
√ тұқым қуатын
фосфаттық бүйректік
диабет;
√ фанкони синдромы т.б.
кездерінде реабсорбцияға немесе секрецияға
қажетті ферменттердің
болмауынан
Жүре пайда болған

18. Жүре пайда болған тубулопатиялардың этиологиясы:

√ улардың, жұқпалардың әсерлерінен
немесе қанайналым бұзылыстарынан
эпителий жасушаларының бүліністері;
√ уыттардың, дәрілердің әсерінен реабсорбциялық ферменттердің белсенділігі төмендеуі;
√ әлдостерон мен антидиурездік гормон
өндірілуінің бұзылыстары;
√ бастапқы несепте кері сіңірілетін заттар
тым көп болуы.

19. Заттардың қан плазмасы мен несептегі арақатынасы (%%)

Қанда
Несепте
Қоюландыру дәрежесі
Зәрнәсіл
0,3
20,0
65
Зәр қышқылы
0,04
0,5
12
Креатинин
Калий
Натрий
Фосфат
Сульфат
0,01
0,2
3,2
0,09
0,02
0,75
1,5
3,5
1,5
1,8
75
7
1
16
90
Заттар

20.

• Нефрон өзекшелерінде заттардың кері сіңірілуі
және секрециясы бұзылыстарынан бүйректің
несепті қоюландыру және сұйылту қызметі
өзгереді. Оны несептің меншікті тығыздығын
өлшеу арқылы анықтайды. Ол қалыпты
жағдайда 1018-1025 аралығында толқиды.
Оның 1006-1010 аралығында тәулік бойы
сақталуын гипостенурия (бүйректің несепті
қоюландыру қабілетінің әлсіреуі), 1010-1012
аралығында өзгермей ұдайы болуын изостенурия (бүйректің несепті қоюландыру қабілетінің мүлде болмауы) дейді.

21.

Жалқау тірі болғанмен, өлгенге есеп,
Білімнің кеселі жоқ мұнан кесек.
Білімсіз, әректсіз еріншекті,
Күнәкар болмаспыз, өлі десек.
(Шәкәрім Құдайберді-ұлы)

22. Несеп құрамының өзгерістері:

Протеинурия
Гематурия
Цилиндрурия
Пиурия
Кристалурия

23. Протеинурия

Шумақтық
Түтіктік
Талғамды
Талғамсыз
Несепте
әлбумин,
трансферрин
болуы
Несепте
әлбумин,
трансферрин,
IgG болуы
Ортостатикалық

24. Цилиндрурия

• Цилиндрлер, ұйыған нәруыздардан,
ыдыраған эпителий жасушаларынан,
эритроциттерден, лейкоциттерден
т.б. тұратын, нефрон өзекшелері
саңылауларының ішкі бедерлері.

25.

Цилиндрлердің түрлері
ЦИЛИНДРЛЕР
ГИАЛИНДІ
(өзекшелердің проксималды бөлігінде
ұйыған қан нәруызы)
ТҮЙІРШІКТІ
Проксималдық өзекшелерде тіршілігін
жоя бастаған
эпителий жасушалар
БАЛАУЫЗДЫ
(дисталдық өзекше
лердің тіршілігін
жойған жасушалары)
ЭРИТРОЦИТТІ
(шоғырланған
эритроциттер)
ЛЕЙКОЦИТТІ
(шоғырланған
лейкоциттер)
МАЙЛЫ
(бүйректің майлы
дистрофиясы кезінде
өзекшелерде
жиналған липидтер)
ЭПИТЕЛИАЛДЫ
ПИГМЕНТТІ
(сыдырылған өзек
ше эпителийлері )
(тұнбаға түскен
гемоглобин)
20

26.

Цилиндрлердің түрлері
гиалинді
эритроцитті
түйіршікті
лейкоцитті
балауызды
майлы
эпителиалды
пигментті

27.

28. Эритроциттерден тұратын цилиндр

29. Эпителий жасушаларынан тұратын цилиндр

30. Бүйрек қызметі жеткіліксіздігі

Жіті
Сүлде

31. Бүйрек қызметі жеткіліксіздігінің жалпы көріністері:

несеп сүзілуінің азаюы;
олигурия, анурия дамуы;
гиперазотемия – қанда зәрнәсіл, зәр қышқылы, креатинин, индикан т.б. жиналып
қалуы;
гипостенурия және изостенурия дамуы;
гипо- немесе гиперкалиемия, гипонатриемия, гиперсульфатемия, гиперфосфатемия дамуы;
ацидоз дамуы.

32. Бүйрек қызметінің жіті жеткіліксіздігінің себептері:

• Бүйрекалдылық:
√ гиповолемия, сілейме, коллапс, гемолиз,
миолиз,
● Бүйректік:
√ бүйректің жіті аурулары, химиялық
заттармен улану, бүйрек тамырларында
шашыранды қан ұюы,
● бүйрек соңылық:
√ несеп жолдарының тез бітеліп, қысылып
қалуы

33. Бүйрек қызметі жіті жеткіліксіздігінің патогенезі

- бүйректің сыртқы қабатының уақытша ишемиясы,
-- нефрондардың тікелей бүліністері,
-- боумен қапшығында қысым көтеріліп кетуі
Пәрменді сүзілулік қысым төмендеуі
Несеп сүзілуі қатты азаюы
Олигурия, анурия
Гиперазотемия

34. Бүйрек қызметі жіті жеткіліксіздігінің сатылары:

• 1- бастапқы - жеткіліксіздікті туындатқан
дерттің көріністерімен байқалады;
• 2- олиго-анурия - тәуліктік диурез 500 млден аз, изостенурия, гиперазотемия,
уремиялық кома дамуы мүмкін;
• 3- полиурия – гипогидратация, әлсіздік,
гипорефлексия;
• 4- сауығу – диурездің көлемі, өзекше
жасушаларының қызметі біртіндеп
қалпына келуі

35. Бүйрек қызметінің сүлде жеткіліксіздігі

• Себептері:
√ сүлде гломерулонефрит, пиелонефрит,
поликистоз, несеп-тас ауруы т.б.;
√ артериалық гипертензия, атеросклероз,
қантты диабет т.б.
Патогенезі
Нефрондардың үдемелі тіршілігін жоғалтуы,
дәнекер тін өсіп-өнуі, нефрон қызметтерінің қатты азаюы, олигурия, гиперазотемия, уремия, уремиялық кома дамуы.

36. Поликистоз

37.

38. Бүйрек қызметі сүлде жеткіліксіздігінің сатылары:

• 1- жасырын – шумақтарда несеп
сүзілуі 2 есеге азайған, қанда азоттың
деңгейі қалыпты;
• 2- гиперазотемиялық - шумақтарда
несеп сүзілуі 5 есеге азайған,
гиперазотемия;
• 3- уремиялық - несеп сүзілуі 10-20
есеге төмендеген, ауыр гиперазотемия, уремия.

39. Уремия (зәрліқан)

1. Организмнің өзінің зат алмасу өнімдерімен
(аммиак, зәр қышқылы, креатинин, зәрнәсіл,
фенол, индол, скатол т.б.) уыттануы.
2. су мен электролиттер алмасуы бұзылуы:
√ сумен улану;
√ гиперкалиемия, гиперсульфатемия, гиперфосфатемия, гипокальциемия, гипонатриемия.
3. метаболизмдік ацидоз;
4. гормондар мен витаминдер алмасулары
бұзылуы;
5. эритропоэтин, простагландиндер, кининдер т.б.
заттар өндірілуі бұзылуы.

40. Уремия кезінде

• Улы азоттық өнімдер ОЖЖ оттегіні пайдалануын
азайтады;
• Гиперазотемиялық ацидоз дамытады;
• Жасуша мембраналарының өткізгіштігін көтереді;
• Су мен электролиттер алмасуын бұзып гиперкалиемия, жүрек аритмияларын туындатады;
• Зәрнәсіл тромбоциттердің агрегациясын бұзып
қанағыштыққа бейімдейді;
• Организмнің жалпы әлсіздігі, көңіл-күйдің тұнжырауы болып, ішек-қарын әрекеттері бұзылады;
• Организмнен су шығарылмауынан олигоцитемиялық гиперволемия, артериалық гипертензия, өкпе
мен мыйдың ісінуі дамиды.

41. Уремия кезіндегі жүрек бүліністері

42.

43.

44.

45.

Сауық-қызық көрем деп күнде жиын,
Жан құтқарып алуың болар қиын.
Түптіге ұмтыл, тұрақты істерді қыл,
Тәуекел деп өзіңе сүйтіп сыйын.
(Шәкәрім Құдайберді-ұлы)

46. Гломерулонефрит

• - (лат. glomerulus - шумақ) -
нефрон шумақтарының басым
бүліністерімен көрінетін екі
бүйрекке біркелкі жайылған
иммундық-қабынулық дерт.

47. Этиологиясы:

• баспа,
• бадамша бездерінің сүлде қабынулары (тонзилиттер),
• жоғары тыныс жолдарының аурулары,
• терінің іріңді қабынулары (пиодермиттер) т.с.с.

48. Нефрон шумақтары бүліністерінің патогенезі

• Бүйрек шумақтарының
бүліністері жиі инфекциялықаллергиялық немесе
бейинфекциялық-аллергиялық
жолдармен дамиды.

49.

• Әртүрлі жұқпалар
(стрептококктар, вирустар),
химиялық заттар және дәрідәрмектер - антибиотиктер)
бүйрек шумақтарының тіректік
мембраналарында
аутоантигендер құрылуына
әкеледі.

50.

Стрептококк
антигені
Стрептококқа
қарсы өндірілген
антидене
=

51.

• Қанда айналып жүрген «антигенантидене» иммундық кешендері
нефрон шумақтарының тіректік
мембраналарына, қылтамырлардың
қабырғаларына қонып, комплемент
бөлшектерін әсерлендіру және
нейтрофильдердің тамыр сыртына
шығуын арттыру арқылы нефрон
шумақтарын бүліндіреді.

52.

Қанда иммундық кешендер құрылып
нефрон шумақтарын шабуылдайды

53. Комплемент жүйесі әсерленуінен:

• Оның құрамбөлшектері:
С5а
С5b-C9
Фагоцитоз
әсерленуі
Шумақ жасушаларының
ыдыратылуы, мезангиалдық
жасушалардың белсенділігі
артуы
Прооксиданттар, қабынулық цитокиндер, простагландиндер,
өсу факторлары, NO, эндотелиндер құрылуы, протеазалар
әсерленуі

54.

подоциттердің антигендеріне
өндірілген антиденелер,
уыттар, цитокиндер
подоцит аяқшалары бүлінуі, тіректік
мембранадан үзілуі, көпіршіктенуі
Сүзгілік мембрананың нәруыздарға
өткізгіштігі көтерілуі

55.

56.

• Сонымен, бүйрек шумақтарының
тіректік мембранасына қарсы антиденелер, иммундық кешендер нейтрофильдердің, макрофагтардың,
тромбоциттердің, лимфоциттердің,
комплемент құрамбөлшектерінің,
простагландиндердің, калликреинкинин, қан ұю жүйелерінің т.б. қатысуымен нефрондардың бүліністерін
туындатады.

57.

Жіті жайылмалы гломерулонефрит кезіндегі бүйрек
микропрепараты ( W.Dörr бойынша)
Нефрон шумақтарында
шоғырланған
лейкоциттер
Ісінген тіректік
мембрана

58.

Гломерулонефрит
Нефрондар
азаюы
Бүйрекке қан
келуі азаюы
Жайылмалы
васкулит
Ренин-ангиотензин
жүйесі әсерленуі
Несеп сүзілуі
Тамыр қабырғасының
өткізгіштігі артуы
Гиперволемия
Дене ісінуі
Протеинурия, қанда онкотикалық қысым

59. Гломерулонефриттің көріністері:

• Протеинурия (тәулігіне 3 г-ға дейін);
• Гематурия (“ет жуындысы” түсті
несеп, эритроциттік цилиндрлер);
• Артериалық гипертензия;
• Ісіну (көз аймағы домбығуы);
• Шумақтарда несеп сүзілуі азаюы.

60. Нефротикалық (нефроздық) синдром

• Несеппен көп нәруыздар шығарылуымен, қанда әлбуминдердің
азаюымен, диспротеинемия,
гиперлипопротеидемия және
дененің қатты ісінуімен көрінетін
дерттік жағдайларды «нефроздық (нефротикалық) синдром»
дейді.

61.

62. Нефроздық синдром

Біріншілік
√ липоидтық нефроз;
√ мембранопатиялық
гломерулонефрит;
√ мембраналықпролиферациялық
гломерулонефрит;
√ туа біткен
отбасылық
нефроздық синдром
Салдарлық
√ жүйелі қызыл жегі;
√ құздама (ревматизм);
√ қантты диабет;
√ гепатит;
√ ауыр металдармен
уланулар;
√ сүлде гломерулонефрит;
√ қанағыш васкулит т.с.с.

63.

Нефротикалық синдромның патогенездік нұсқасы
ДЕРТТІК АНТИГЕНДІК ФАКТОР
АНТИГЕН-АНТИДЕНЕ КЕШЕНІ ҚҰРЫЛУЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТІРЕКТІК
МЕМБРАНАҒА ҚОНУЫ
ТІРЕКТІК МЕМБРАНАНЫҢ БҮЛІНУІ
ҚАБЫНУЛЫҚ СЕРПІЛІСТЕРДІҢ ӘСЕРЛЕНУІ
ЛИЗОСОМАЛЫҚ ФЕРМЕНТТЕР
БОСАП ШЫҒУЫ
ГИСТАМИН БОСАП
ШЫҒУЫ
СЕРОТОНИН БОСАП
ШЫҒУЫ
БРАДИКИНИН БОСАП
ШЫҒУЫ
ТІРЕКТІК МЕМБРАНАНЫҢ ӨТКІЗГІШТІГІ ЖӘНЕ ҚАН ҰЮЫ АРТУЫ, ШУМАҚ
ТАМЫРЛАРЫНДА ТРОМБ ҚҰРЫЛУЫ
НЕФРОН ШУМАҚТАРЫНДА МИКРОЦИРКУЛЯЦИЯ БҰЗЫЛУЫ
Нефрон қызметі бұзылуы және өзекшелердің бүліністік өзгерістері

64. Дене ісінуінің патогенезі

Тіректік мембрана мен подоциттердің өткізгіштігі көтерілуі
Қан нәруыздарының несепке көптеп сүзілуі
Ауыр протеинурия (тәулігіне 15-20 г)
Гипопротеинемия
Тамыр ішінде онкотикалық қысым
төмендеуі
Қан сұйығының тамыр сыртына сүзілуі
Дене ісінуі, қуыстарда сұйық жиналуы
АҚК азаюы, бүйрек
ишемиясы
Na+ мен су
денеде
тұтылуы
Ренин-АТәлдостерон
әсерленуі

65.

Липоидтық нефроз ( W.Dörr бойынша)
Майлық өзгерістерге
үшыраған бөліктер
31

66.

• Липоидтық нефроз кезінде қан
сарысуында, әлбуминнің деңгейі
азаюына байланысты, α2- және
β-глобулиндер, төмен тығыздықты липопротеидтер, холестерин, үшглицеридтер мен
фосфолипидтердің деңгейі
көбейеді.

67.

• Нефроздық синдром кезінде несеппен трансферин, иммуноглобулиндер, антитромбин III, қан ұю факторлары шығарылады. Сондықтан
тромбэмболия дамуына қауіп төнеді,
бактерияларға организмнің төзімділігі төмендейді, теміртапшылықты
анемия, С және Д гиповитаминоздар,
гипокальциемия байқалады.

68.

Қазақ деген халықтың баласымын,
Жағасынан алмайтын данасының.
Айтқанынан шықпайтын әкесінің,
Бір сөзін де жықпайтын анасының.
(Тұманбай Молдағалиев)

69. Пиелонефрит

• - бүйрек тінінің және бүйрек
астауы мен табақшаларының
бүліністерімен сипатталатын
бүйректің жіті немесе сүлде
жұқпалы-қабынулық ауруы.

70. Пиелонефриттің этиологиясы.

• - энтерококктар, стафилококктар,
стрептококктар, ішек таяқшалары т.б.
• Олар бүйрекке төменгі несеп
шығару жолдарынан және
қанмен, лимфамен түседі.

71.

72. Пиелонефрит дамуына:

• Цистит, уретрит;
• несеп-тас ауруы;
• жыныстық қатынастар арқылы
берілетін жұқпалар;
• дененің мұздауы т.б. қолайлы
жағдай болады.

73. Пиелонефриттің патогенезі

Үрпі түтігінде бактериялардың өсіп-өнуі
Бактериялардың қуыққа тарауы және онда өсіп-өнуі
Бактериялардың қуықтан зәрағарға лықсуы
(рефлюкс)
Бүйрек тіні, астауы мен
табақшаларының бүліністері

74. Жіті пиелонефрит кезінде:

• белде ауыру сезімі, белді қол
қырымен ұрғылағанда ауыру;
• дене қызымының қатты көтерілуі;
• жиі және ауырусынып несеп шығару;
• несепте көп лейкоциттер, бактериялар және нәруыздар болуы –
байқалады.