5. ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

1.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Magdalena Dąsal

2.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Co to jest problem?
• I grupa – problem jest sytuacją trudną lub trudnością, która powstaje w trakcie
ludzkiej działalności np. student czeka na
egzamin
• II grupa – problem jest sytuacją nową dla podmiotu, np. człowiek, który po raz
pierwszy trafił do więzienia
• III grupa – problem jest sytuacją niepewną lub sytuacją zawierającą niepewność, np.
która jest godzina – patrzę na zegarek i redukuję niepewność psychologiczną
• Bardzo ogólnie można powiedzieć, że problemy to sytuacje trudne, nowe.

3.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Czynniki powstawania problemu
fizyczne
• rozwojowe
• emocjonalne
• biograficzne
• organizacyjne
• kulturowe

4.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Bariery psychospołeczne rozwiązywania problemu
1. Bariery poznawcze:
- niezdolność przezwyciężenia raz przyjętego stanowiska
- niezdolność zobaczenia problemu w nowym świetle
- niezdolność do powstrzymania lub zmiany natychmiastowego osądu
2. Bariery emocjonalne:
- przesądy
- lęk przed niepowodzeniem, ośmieszeniem się, byciem innym
- nadmierna motywacja powstająca pod naciskiem, np. krótkich terminów, nacisków zewnętrznych
- negatywizm
- nieumiejętność postępowania zgodnie z czyimiś sugestiami

5.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
3. Bariery kulturowe:
- konformizm i zależność, zgoda na przeciętność, staranie zachowania
status quo
- dominacja władzy lub grupy – osobiste bezpieczeństwo i poddawanie
się przywódcom jest ważniejsze niż indywidualna inicjatywa
- presja społeczna na osiąganie prestiżu i korzyści majątkowych
wywołujące napięcia psychiczne

6.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Fazy rozwiązywania problemów
Wyróżniamy 4 główne fazy rozwiązywania problemów (za Dewey’em):
1. Dostrzeganie problemu – podmiot dostrzega problem, uświadamia
sobie, że zasób posiadanej przez niego wiedzy nie wystarcza do
osiągnięcia planowanych celów.
2. Analiza sytuacji problemowej – człowiek analizuje informacje zawarte
w sytuacji problemowej oraz strukturę celu, który ma osiągnąć. Bada,
jakie są rozbieżności i luki między tym, co jest dane, a tym, co jest
pożądane.

7.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
3. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania – faza produktywna, podmiot
wytwarza nowe informacje, takie jak hipotezy, metody, itp. Wszelkie
rezultaty myślenia produktywnego, będziemy nazywać pomysłami
rozwiązania. Wytwarzanie pomysłów jest kluczową fazą rozwiązywania
problemów.
4. Weryfikacja pomysłów – zwana inaczej oceną lub kontrolą pomysłów.
Jej celem jest sprawdzenie ich wartości.
Nie wszystkie fazy są niezbędne w toku rozwiązywania każdego
problemu. Pewne fazy mogą być pominięte. Fazy te są realizowane w
różnej kolejności. Relacje między fazami są różnorodne.

8.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Reguły ułatwiające odkrywanie problemów:
- Wskazówka I – wykonanie schematu sytuacji, który pomoże dostrzec
problem. Podać wyczerpującą listę braków i luk, które zawiera dana
sytuacja.
- Wskazówka II– zbadać przebieg procesu, dzięki któremu zapoznaliśmy
się z daną sytuacją. Być może przyjęte są złe założenia, które utrudniają
dostrzeżenie luk i wieloznaczności w sytuacji.
- Wskazówka III – chcąc wykryć problem trzeba wymyślić sytuację
alternatywną. Nowa sytuacja, często zupełnie nierealna, pozwala
dostrzec błędne założenia i wady aktualnej sytuacji.

9.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
W celu zdefiniowania problemu podopiecznego terapeuta powinien
zbadać naturę oraz zakres potrzeb, ustalić, jakie usługi oraz środki będą
potrzebne.
Należy uwzględnić następujące czynniki:
• fizyczne
• rozwojowe
• emocjonalne
• biograficzne
• organizacyjne
• kulturowe

10.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Rola terapeuty osoby niepełnosprawnej w rozwiązywaniu problemów jego
podopiecznych polegać ma na ich aktywizowaniu. W związku z tym
powinien rozpocząć dyskusję od właściwie zdefiniowanego problemu
podopiecznego i jego uszczegółowienia.
Można wymienić następujące aspekty uszczegółowienia problemu:
- rozbieżność poczynań
- umiejscowienie w czasie
- osoby związane z problemem
- proces kształtowania się problemu
- zróżnicowanie postrzegania problemu przez osoby znaczące

11.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Przy definiowaniu problemu możemy napotkać na przeszkody:
a) czysto intelektualne (sztywność myślenia, nadmiar informacji zbędnych)
b) o charakterze emocjonalnym (różne rodzaje lęków, brak wrażliwości na
problemy)
c) bariery społeczno-kulturowe (stereotypy)
Analiza sytuacji problemowej
Po odkryciu problemu podmiot realizuje fazę analizy jego struktury.
Analiza to aktywne badanie celu oraz danych początkowych, które są zawarte w
sytuacji problemowej.
W fazie tej zasadniczą rolę odgrywa myślenie reproduktywne (są to procesy
pamięciowe, motoryczne itp.).

12.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Faza wytwarzania pomysłów
Ma szczególne znaczenie dla rozwiązywania problemów, podmiot wytwarza nowe informacje – pomysły
rozwiązania.
Informacje te wzbogacają dotychczasowy zasób jego wiedzy i pozwalają mu osiągnąć planowany
cel.
Modele tworzenia się pomysłów
Wg Dunckera pomysły rozwiązań powstają stopniowo. Można wyróżnić 3 zasadnicze etapy rozwoju
pomysłu zwane również poziomami:
ETAP I – człowiek wybiera ogólny kierunek poszukiwań, rozwiązania, kierunek ogranicza w pewnym
sensie rejon poszukiwań i decyduje o dalszym przebiegu procesu wytwarzania pomysłów.
Kierunek poszukiwań jest wyznaczony przez reguły heurystyczne, które człowiek stosuje. Reguły
heurystyczne (heurystyki) to przeciwieństwo algorytmu. Są to reguły pozwalające na uproszczenie
problemu i jego szybkie rozwiązanie, które nie gwarantują rozwiązania danego zadania.

13.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
ETAP II – człowiek zgodnie z wybranym kierunkiem, tworzy pomysły
cząstkowe, które są zarysem rozwiązania. Pomysł cząstkowy nie jest
jeszcze w pełni określony i sprecyzowany, zawiera on luki które w
przyszłości trzeba będzie zapełnić.
ETAP III – człowiek tworzy ostateczny pomysł. Jeśli zostanie on odrzucony,
musi tworzyć następne pomysły cząstkowe i końcowe. W fazie tworzenia
pomysłów człowiek może wielokrotnie zmieniać kierunek poszukiwań.
Celem ostatniej fazy – weryfikacja pomysłów – jest dokonanie oceny
wartości wygenerowanych pomysłów rozwiązania danego problemu.

14.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
W pracy opiekuńczej proponuje się wykorzystywanie do rozwiązywania
problemów techniki kontraktu i informacji zwrotnej według
następującego schematu:
1. Pierwszy kontakt między podopiecznym a terapeutą: przedstawienie
problemu.
2. Zebranie informacji potrzebnych do ustalenia kontraktu w sprawie
interwencji.
3. Wspólne wypracowanie kontraktu w sprawie interwencji.
4. Ciągła wzajemna informacja zwrotna oceniająca skutki ustaleń
i podejmowanych działań.

15.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Kontrakt powinien formułować następujące elementy:
- zamiar – odnosi się do określenia i/lub uzasadnienia interwencji
- problem do rozwiązania – zidentyfikowane i szkodliwe warunki, które muszą ulec zmianie, aby poprawiło się
funkcjonowanie klienta
- cele – przyszłościowe stany rzeczy pożądane dla klienta.
- zadanie – zachowania potrzebne przy osiąganiu celu.
- działania – czynności osób biorących udział w kontrakcie nastawione na realizację celów
Cechy charakterystyczne kontraktu:
a) zrozumiałość
b) obopólność
c) elastyczność
d) pragmatyczność

16.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Rozwiązywanie problemu możliwe jest przede wszystkim dzięki myśleniu
produktywnemu, twórczemu.
Proces twórczego myślenia wg G. Wallasa można przedstawić jako 4 –
etapowy proces:
Etap 1 – Preparacja – sformułowanie problemu.
Etap 2 – Inkubacja – wylęganie się pomysłu.
Etap 3 – Olśnienie – odkrycie rozwiązania.
Etap 4 – Weryfikacja pomysłów.

17.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
Twórcze (kreatywne) myślenie w procesie rozwiązywania problemów
można pobudzać, wykorzystując techniki twórczego myślenia.
Oto kilka przykładowych technik twórczego myślenia:
- ZWI – Zalety, Wady i coś Interesującego – jest techniką
ukierunkowującą uwagę podczas myślenia. Należy kolejno
skupiać się wyłącznie na zaletach, wadach, a na końcu podać
coś interesującego.

18.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
- RWC – Rozważ Wszystkie Czynniki – zastosowanie tej techniki ma na celu wzięcie
pod uwagę wszystkichuwarunkowań danej sytuacji. Skłania do sporządzenia jak
najdłuższej listy uwarunkowań problemu bez ich wstępnej oceny.
- SiN – Skutki i Następstwa – ma na celu świadome rozważeniekonsekwencji
określonej decyzji czy postępowania ze względu na czas, skutki działania można
podzielić na bezpośrednie, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe
- IPW – Inny Punkt Widzenia – obmyślając jakieś działanie powinniśmy uwzględnić
wszystkich, których to dotyczy bezpośrednio lub pośrednio. Chodzi o ustalenie kto
odczuje bezpośrednio skutki naszej decyzji i co o niej myśli. Dlatego IPW stosuje się
dwuetapowo:
• I etap – sporządzenie listy osób, organizacji, instytucji, które odczują skutki
działania
• II etap „wczuwanie się” w sposób myślenia każdego z tych ludzi lub grup ludzi

19.

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI
ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW
- CiD – Cel i Dążenie – technika ta skłania do ograniczenia się do spraw najistotniejszych i stałego
uświadamiania sobie celu myślenia. Należy zadawać sobie następujące pytania:
Co chcemy osiągnąć w wyniku myślenia?
Jaki jest dokładnie cel naszego myślenia?
Na czym koncentrujemy się w tej chwili?
Czy nie odbiegliśmy od zasadniczego tematu?
Zadając sobie te pytania musimy cały czas mieć wyobrażenie idealnego rezultatu, do którego
zmierzamy.
- PP – Podstawowe Priorytety – w celu skupienia się na sprawach najistotniejszych stosuje się PP
pytając:
Co ma pierwszeństwo przed innymi?
Co jest najważniejsze?