ОТ 5.1 (каз)

1. №5-тақырып: Сарбаздың ұрыстағы іс-қимылдары. №1-сабақ: Бөлімшені басқару.  

Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрлігі
Министерство обороны
Республики Казахстан
№5-тақырып: Сарбаздың ұрыстағы
іс-қимылдары.
№1-сабақ: Бөлімшені басқару.
Военная
Военная кафедра
кафедра
Казахского
Казахского университета
университета технологии
технологии ии бизнеса
бизнеса им.
им. К.Кулажанова
К.Кулажанова

2. Оқу сұрақтары:

1.Бөлімшелерді басқарудың маңызы және
оған қойылатын талаптар.
2.Атысты басқарудың маңызы мен мақсаты.
3.Ұрыс барысында взводты басқару тәсілдері.
4.Сапты басқаруға арналған белгілер және
олар бойынша іс-қимылдар.
2

3.

Оқу құралдары мен
әдебиеттер:
1
2
1.Мотоатқыштар әскерлері сержантының
оқулығы., ҚР ҚҚ ҚӘ БК., Астана., 2001 –
201-207 беттер.
2.Жоғарғы кәсіби білім беру
ұйымдарындағы әскери дайындық- II Бөлім.
Жалпы тактика. 82-89 беттер.
3

4. 1-ші оқу сұрағы: Бөлімшелерді басқарудың маңызы және оған қойылатын талаптар.

Бөлімшелерді басқарудың мәні бөлімше командирлерінің бөлімшелердің жоғары жауынгерлік әзірлігін
қолдау, оларды ұрысқа дайындау және қойылған тапсырмаларды орындау кезінде оларды басқару, сондай-ақ
ұрысты ұйымдастыру мен жүргізуді қамтамасыз ететін іс-шараларды уақтылы жүргізу жөніндегі мақсатты ісәрекетінен тұрады.
Қазіргі жағдайда басқарудың негізгі мазмұны:
1) бөлімше жеке құрамының тұрақты жауынгерлік әзірлігін және жоғары моральдық-психологиялық
жай-күйін сақтау;
2) осы жағдайды іздестіру және зерделеу, ұрысқа шешімді уақтылы қабылдау және оны ұрыс
барысында нақтылау;
3) бағыныстыларға жауынгерлік тапсырмаларды қою, үздіксіз өзара іс-қимылды ұйымдастыру және
қолдау;
4) жауынгерлік қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыру және жүзеге асыру;
5) бөлімшелерді ұрысқа дайындауға тұрақты басшылық жасау;
6) басқаруды және байланысты ұйымдастыру;
7) бағыныстылардың қойылған тапсырмаларды орындауын тұрақты бақылау және оларға көмек
көрсету;
8) қарсылас тарапынан жаппай қырып-жою қаруының әсеріне ұшыраған бөлімшелердің
4

5. 1-ші оқу сұрағы: Бөлімшелерді басқарудың маңызы және оған қойылатын талаптар.

жауынгерлік қабілеттілігін қалпына келтіру болып табылады.
Қазіргі жалпыәскери ұрыстың жоғары мінездемесініңсипаты, жауынгерлік жағдайдың тез және
күрт өзгеруі бөлімшені басқаруды: тұрақты, үздіксіз, жедел және жасырын болуды талап етеді.
Басқарудың тұрақтылығы нақты қалыптасқан жағдайды білуден; бұзылған басқару мен
байланыс құралдарын тез қалпына келтіруден; осы жағдайды уақтылы жинаудан, шешім
қабылдаудан, оны аға командирге баяндаудан және бағыныстыларға жеткізуден;
бағыныстылармен, өзара іс-қимыл жасайтын бөлімшелермен және аға командирмен
сенімді байланыста болудан; басқару пунктін қарсылас қолданатын қарудың барлық
түрлерінен, сондай-ақ оның радиоэлектрондық құралдарының кедергілерінен сенімді
қорғаудан тұрады.
Қорғаныста бөлімше командирі хабарлау барысында жабдықталатын командалықбақылау пунктінде (КБП) немесе жаяу әскер жауынгерлік машинасында (ЖӘЖМ), сауытты
тасымалда5ышта (СТШ) өзінің бағыныстылары мен көршілерінің жергілікті жерін,
қарсыласын, іс-қимылын жақсы бақылау, сондай-ақ бөлімшені үздіксіз басқару
5

6. 1-ші оқу сұрағы: Бөлімшелерді басқарудың маңызы және оған қойылатын талаптар.

қамтамасыз етілетін жерде болады. Командирмен бірге бағынышты және бағынышты
бөлімшелерден байланыстылар болады; олар бақылаушылардың тапсырмаларін орындайды.
Қазіргі заманғы ұрыстың жоғары қарқыны, жағдайдың күрт және жиі өзгеруі, рота командирінің
командалық-бақылау пунктінің (КБП) қозғалыста ұзақ болуы командирден бөлімшелерді үздіксіз
басқаруды талап етеді.
Басқарудың үздіксіздігі бөлімшелердің тапсырмаларды сәтті орындау мүдделері үшін
командирдің ұрыс барысына үнемі әсер етуінен көрінеді.
Басқарудың үздіксіздігіне қол жеткізу үшін командалық-бақылау пунктінің орнын шебер таңдау,
оны жасырын орналастыру және уақтылы ауыстыру қажет, әсіресе түнде және қиын жерде ұрыс
жүргізу кезінде. Егер ұрыс барысында басқарма бұзылса, командир оны қалпына келтіру үшін
дереу шаралар қабылдайды.
Басқару құпиялығы қазіргі уақытта қарсыластың барлау және объектілерді әртүрлі
құралдармен ату мүмкіндіктерінің артуына байланысты өте маңызды. Мәселен, мысалы,
сіздің бөлімшелеріңіздің КБП-нің орналасқан жерін анықтай отырып, қарсылас оны тез
бұзып, сол арқылы басқаруды бұзуы мүмкін.
6

7. 2-ші оқу сұрағы: Атысты басқарудың маңызы мен мақсаты.

Атысты
басқарудың мәні-қарсыласты жеңу үшін берілген және қолдау
көрсететін бөлімшелердің барлық атыс мүмкіндіктерін барынша толық және
тиімді пайдалану мақсатында ұрысты ұйымдастыру кезінде және ұрыста
өткізілетін іс-шаралар жиынтығы.
Атысты басқару барлық командирлердің ұрыстағы бөлімшелерді басқару
жөніндегі жұмысының құрамдас және ажырамас бөлігі болып табылады.
Взвод командирлері, бөлімше командирлері үшін атысты басқару ұрыстағы
маңызды міндет болып табылады. Олар үшін өз бөлімшелерін басқару ашық
түрде атысты басқарудан тұрады, атысты басқару мазмұны қару түрлері мен
бөлімшелер құрамына байланысты ішінара өзгереді, алайда барлық
жағдайларда атысты басқарудың мақсаты қысқа мерзімде және оқ-дәрілерді аз
тұтынумен қарсыласқа барынша зақым келтіру үшін атыс құралдарын барынша
толық пайдалану болып табылады.
7

8. 3-ші оқу сұрағы: Ұрыс барысында взводты басқару тәсілдері.

Ұрыс кезінде бөлімшелерді басқару-бұл, ең алдымен, командирдің іс-қимыл барысына,
бағыныштылардың күш-жігерін белгіленген мерзімде және ең аз күш-жігермен
тапсырманы орындауға бағыттау. Ол жағдайдың барлық өзгерістеріне тұрақты және
жылдам қою және қарсыластың мақсатын ашу; егер жағдай талап етсе, бөлімшелерге
бұрын қабылданған шешім мен тапсырмаларды уақтылы нақтылау; олардың ісқимылдарын үздіксіз келісу; командирдің қолындағы күштер мен құралдардың ұрыс
барысына уақтылы әсер етуі арқылы жүзеге асырылады; өз бөлімшелерімен,
көршілерімен, жоғары тұрған командирмен сенімді байланыста болуды; бөлімшелердің
қойылған тапсырмаларды орындауын және көмек көрсетуді тұрақты бақылауды жүзеге
асыруды қамтамасыз етеді.
Ұрыс барысында взвод командирі бөлімшелерді командалық-бақылау пунктінен
басқарады, әдетте оның жауынгерлік тәртібінде болады. Взводтың командалық-бақылау
пункті жергілікті жерді, қарсыласты, өз бөлімшелері мен көршілерінің іс-қимылдарын
жақсы бақылау, сондай-ақ взводты үздіксіз басқару қамтамасыз етілетін жерде
таңдалады.Қорғаныста ол әдетте тірек пунктінің тереңдігінде, машиналармен әрекет ету
кезінде шабуылда - взводтың жауынгерлік тәртібінде, жаяу тәртіпте - взводтың тізбегінде
болады. Бөлімше командирі тікелей жауынгерлік
8

9. 3-ші оқу сұрағы: Ұрыс барысында взводты басқару тәсілдері.

тәртіппен әрекет ете отырып, бағыныстыларды басқарады.
Ұрыс кезінде командирдің бөлімшелерді басқару тәртібі әртүрлі болуы мүмкін.
Взвод командирі бөлімшелерді жеке, кейде байланыс құралы арқылы басқарады.
Егер ұрыс барысында жағдайда елеулі өзгерістер болмаса, онда командир
қабылдайтын шешімдеріжекелеген мінезді болады және дамуға жолданады, бастапқы
қабылданған шешімді нақтылауға бағытталатын болады. Ұрыс нәтижелерін бақылай
отырып, сондай-ақ қол астындағылардан жағдай туралы деректер ала отырып, командир
оны бағалайды, шешімнің жекелеген мәселелерін нақтылайды, жауынгерлік тапсырмалар
мен өзара іс-қимыл мәселелерін орындаушыларға жеткізеді. Бөлімшелерге берілген
өкімдер туралы ол рота командиріне баяндайды, ал қажет болған жағдайда көршілерін
хабардар етеді.
Ұрыс кезінде қалыптасқан жағдайды бағалау ұйымдастыру сияқты элементтер
бойынша жүргізіледі. Бірақ жағдайдың әр элементі үшін ең алдымен жаңа деректер
бағаланады, өйткені олар шешімнің мазмұнына шешуші әсер етуі мүмкін. Бұрын белгілі
болған жағдайлар ескеріледі және қажет болған жағдайда қосымша талданады.
9

10. 3-ші оқу сұрағы: Ұрыс барысында взводты басқару тәсілдері.

Қалыптасқан жағдайды үнемі біліп, талдай отырып, командир оның мүмкін болатын
өзгеруін болжайды, қарсыластың және оның бөлімшелерінің әртүрлі нұсқаларын ақылмен
қарастырады, жағдайды өзгерту кезінде қарсыластың ниетіне қарсы шаралар қабылдайды
және жеке шешімдер қабылдау үшін негіз дайындайды.
Қарсыласты бағалай отырып, командир ең алдымен анықтайды: авиация
соққыларының, артиллерия мен тікелей шабуыл құралдарының әсерінен оның құрамында
қандай өзгерістер болды, қандай нысаналар зақымданбады, жаңа нысандар (нысаналар)
қандай және қай жерде табылды, олардың маңыздылығы, взвод әрекеттеріне қандай әсер
етеді, егер олар зақымданбаған болса.
Қарсыласты осындай бағалау негізінде командир анықтайды: қандай маңызды
объектілер (нысаналар) зақымданбаған және жаңадан табылған, взводтың атыс
құралдарымен басылуы немесе жойылуы керек, ал аға командирлердің құралдарымен
атысты басуды қажет етеді. Өз бөлімшелерін бағалау кезінде командир: күштер мен
құралдардағы шығындар, бөлімшенің жауынгерлік мүмкіндіктері қалай төмендегенін
түсінеді. Осы мәселе бойынша шешімде взвод командирі анықтайды: қарсыластың
қандай нысандарын (жаңадан табылған және зақымданбаған) жою керек, ол үшін қандай
күштер мен құралдарды пайдалану керек
10

11. 3-ші оқу сұрағы: Ұрыс барысында взводты басқару тәсілдері.

күштер мен құралдардың қандай маневрін жасау керек. Осыдан кейін ол қарсыласты
бөлімшелерге атыспен зақымдау жөніндегі тапсырмаларды нақтылайды, басқа
мәселелерді шешеді.
Ұрыс барысында өзгерген жағдай алдымен қабылданған шешімді аға командирге
баяндауға мүмкіндік беретін жағдайларда взвод (бөлімше, танк) командирі оған
баяндайды, содан кейін бағыныштыларға тапсырмалар қояды. Бірақ шиеленісті ұрыс
жағдайында командир тарапынан жедел әрекет етуді талап ететін жағдайлар жиі
туындайды. Бұл жағдайда взвод (бөлімше), танк командирі қабылданған шешім негізінде
дереу бағыныстыларға қажетті өкімдерді немесе командаларды беруі (тапсырмалар қоюы)
және жағдай мүмкіндік берген кезде ғана қабылданған шешімді аға командирге баяндауы
тиіс.
Ұрыс барысында жаяу әскердің жауынгерлік машиналарында (сауытты
тасымалдағыштарда, танктерде) іс-қимыл жасау кезінде взвод командирі взводты радио,
командалар және сигналдар арқылы басқарады. Бұл ретте, радиоқұралдарда жұмыс істей
отырып, командирлер келіссөздер жүргізу ережелерін қатаң сақтауға тиіс. Взводта
(бөлімшеде, танкте) ұрыстағы барлық командалар радио арқылы ашық мәтінмен беріледі.
11

12. 3-ші оқу сұрағы: Ұрыс барысында взводты басқару тәсілдері.

Командаларды беру кезінде бөлімшелердің (танктердің) командирлері шақыру белгілерімен
шақырылады, ал жергілікті пункттер бағдарлар мен шартты атаулармен көрсетіледі. Радио
арқылы командаларды (сигналдарды) беру тәртібі байланыстың жақсы сапасында келесідей болуы
керек:
1. шақырылатын радиостанцияның шақыру белгісі бір рет аталады;
2. "мен" сөзі және радиостанциямның шақыру белгісі-бір рет;
3. команда (белгі) мазмұны - бір рет;
4. "мен" сөзі және радиостанциямның шақыру белгісі-бір рет;
5. "қабылдау" сөзі - бір рет.
Мысалы: "Қырағы-11, мен Болат-40, бағдар-4 бағытында алға, "Шірік" ағынының иілісі, мен
Болат-40, қабылдау". Қабылданған командаға (белгіге) бөлімше (танк) командирі дереу
команданың (белгінің) дәл қайталануымен немесе өзінің шақыру белгісін көрсете отырып,
"Түсіндім" деген сөзбен растау береді.
Мысалы: "Болат-40, Мен Қырағы-11, түсіндім, бағдар-4 бағытына қарай қадам шабуыл,
ағынның иілісі "Шірік", мен Қырағы-11, қабылдау". "Болат-40, мен Қырағы-11, түсіндім, 222, менҚырағы-11, қабылдау".
12

13. 3-ші оқу сұрағы: Ұрыс барысында взводты басқару тәсілдері.

Есту қабілеті нашар және қатты кедергілер болған кезде взвод командирі командаларды
(белгілерді) екі рет жібере алады. Мысалы: "Қырағы-11, мен Болат-40, қашықтықты
азайтыңыз, қашықтықты азайтыңыз, мен Болат-40, қабылдау". "Қврағы-11, мен Болат40, 333,333, мен Болат-40, қабылдау".
Жаяу әскердің барлық жауынгерлік машиналарына қатысты командаларды
(белгілерді) беруді взвод командирі циркулярлық шақыру белгісін пайдалана отырып
жүзеге асырады. Бұл жағдайда команданың (белгінің) мазмұны екі рет қайталанады.
Мысалы: "Найзағай, мен Таң-20, бағдар-5 бағытында, "дөңгелек" тоғай, жауынгерлік
сызыққа, бағыттаушы-Таң-21, ұрысқа, бағдар-5 бағытына, "дөңгелек" тоғай,
жауынгерлік сызыққа, бағыттаушы-Таң-21, ұрысқа, мен Таң-20, қабылдау". Бұл
жағдайда бөлімше (танк) командирлері командаға растау бермейді, бірақ оны бірден
орындауға кіріседі. Тұрақты байланыс кезінде қысқартылған немесе шақырусыз жұмыс
істеуге рұқсат етіледі.
13

14. 4-ші оқу сұрағы: Сапты басқаруға арналған белгілер және олар бойынша іс-қимылдар.

Р/с№
1
1.
4-Кесте.Сапты басқаруға арналған белгілер(сигналдар)
Белгі
2
Шартты белгілер
Жалаушалармен
Қолшаммен
4
5
Оң
қолмен
ақ
жалаушаны
Ақ
түсті
қолшаммен
Оң қолды жоғары көтеру
көтеру және жауап бергенге бірнеше нүктелер
және жауап бергенге
дейін ұстау керек (Назар дейін ұстау керек (Назар сал
белгісін қайталағанға дейін)
Қолмен
3
Назар сал
(назар сал, мен
сияқты жаса,
жауап беру)
сал белгісін
қайталағанға дейін)
Оң қолды жоғары көтеру Сол сияқты, оң қолға қызыл
және ақ жалаушалармен
және оны басынан
асыра айналдыру, одан
кейін қолды жылдам
түсіру керек
2.
Командирлерді
(бастықтарды)
жинау
3.
Барлығың маған Оң қолды жоғары көтеру Сол сияқты, оң қолда ақ
жалаушалармен
кел (сапқа тұр)
және оны басынан
асыра үлкен
амплитудамен
айналдыру керек.
Ақ түсті қолшаммен
жартылай шеңбер
жасай отырып,
басынан асыра оңға
және солға бұлғау
керек
Қызыл түсті
қолшаммен - бірнеше
нүктелер
14

15. 4-ші оқу сұрағы: Сапты басқаруға арналған белгілер және олар бойынша іс-қимылдар.

4.
Машиналарға
Екі қолды жоғары
көтеру және
орындалғанға дейін
ұстау керек.
Сол сияқты, оң қолында ақ, ал
сол қолда қызыл жалаушаны
ұстап тұрып
Ақ түсті қолшаммен өз
алдында иық деңгейінде
оңға және солға бұлғау
керек
5.
Орындарыңа
Екі қолды жоғары
көтеру және жаны
арқылы жылдам түсіру
керек
Сол сияқты, оң қолда ақ, ал
сол қолда қызыл жалаушаны
ұстап тұрып
Ақ түсті қолшаммен тік
жоғары және төмен бұлғау
керек
6.
От алдыр
Оң қолмен өзінің
алдында айналдыру
керек
Сол сияқты, оң қолында ақ
жалауша ұстап тұрып
Ақ түсті қолшаммен өз
алдында айналдыру керек
7.
Қозғалтқышты
өшір
Түсірілген екі қолмен
өзінің алдында бұлғау
керек
Сол сияқты, оң қолда ақ, ал
сол қолда – қызыл жалауша
ұстап тұрып
Төмен ұсталған қызыл түсті
қолшаммен жартылай
шеңберді көрсетіп өзінің
алдында бұлғау керек
15

16. 4-ші оқу сұрағы: Сапты басқаруға арналған белгілер және олар бойынша іс-қимылдар.

8.
9.
10.
Адымда (алға,
бұрынғы немесе
жаңа бағыттарда
қозғалысты
жалғастыр, жол
ашық)
Арақашықтықты
ұлғайт
Оң қолды жоғары көтеру,
қозғалыс жаққа бұрылу
және иық деңгейінде
қозғалыс бағытына қолды
түсіру керек
Сол сияқты, оң қолында
ақ жалауша ұстап тұрып
Жасыл түсті
қолшаммен тік және
төмен бұлғау керек
Сол қолды жоғары көтеру, Сол сияқты, оң қолда ақ,
ал оң қолды жанына
ал сол қолда қызыл
көлденең созу керек және жалаушы ұстап тұрып
онымен иық деңгейіне
дейін төмен және жоғары
бұлғау керек
Жасыл түсті
қолшаммен сегіздікті
көрсете отырып, тік
жазықтыққа бұлғау
керек
Тоқта (тоқтат)
Сол қолды жоғары көтеру
және орындағанға дейін
қайталап, өзінің алдында
жылдам түсіру керек
Қызыл түсті
қолшаммен тік жоғары
және төмен бұлғау
керек
Сол сияқты, сол қолында
қызыл жалаушамен
16

17. 4-ші оқу сұрағы: Сапты басқаруға арналған белгілер және олар бойынша іс-қимылдар.

1
2
3
4
5
11.
Арақашықтықты азайт
Оң қолды жоғары көтеру, ал
сол қолды жанына көлденең
созу керек және онымен иық
деңгейіне дейін төмен және
жоғары бұлғау керек
Сол сияқты, оң қолда ақ, ал
сол қолда қызыл жалауша
ұстап тұрып
Қызыл түсті қолшаммен
сегіздікті көрсете отырып,
тік жазықтықта бұлғау керек
12.
Машиналар сызығына
(жаяу жүру тәртібімен
– бөлімшелер
сызығына)
Екі қолды жанына көлденең
созу және жауап бергенге
дейін ұстау керек
Сол сияқты, оң қолда ақ, ал
сол қолда қызыл жалауша
ұстап тұрып
Жасыл түсті қолшаммен
өзінің алдында иық
деңгейінде оңға және солға
бұлғау керек
13.
Тізбекке өрістеу
Өрістеу жағына бұрылу және
қолдарын өзінің алдына иық
деңгейіне дейін көтеру керек
Сол сияқты, оң қолда ақ, ал
сол қолда қызыл жалаушаны
ұстап тұрып
Жасыл түсті қолшаммен –
бірнеше нүктелер
17

18. 4-ші оқу сұрағы: Сапты басқаруға арналған белгілер және олар бойынша іс-қимылдар.

14.
Взводтық лектер Екі қолды жоғары
сызығына
көтеру және олармен
бастан асыра
айқастыра бұлғау
керек
15.
Роталық лектер
сызығына
Сол сияқты, оң қолда ақ,
ал сол қолда қызыл
жалауша ұстап тұрып
Сол сияқты, оң қолда ақ,
Екі қолды жоғары
көтеру, оларды бастан ал сол қолда қызыл
жалауша ұстап тұрып
асыра бір-біріне
айқастыра қою және
қозғалыссыз ұстау
керек
Жасыл түсті қолшаммен
жартылай шеңберді
көрсете отырып, бастан
асыра оңға және солға
бұлғау керек
Жасыл түсті қолшаммен
жартылай шеңберді
көрсете отырып, бастан
асыра оңға бұлғау керек.
Қолшамды бастапқы
жағдайға қайтару жартылай
сөндірілген немесе
жарықты қабылдайтынға
көрсетпей жауып жүргізу
керек
18

19. 4-ші оқу сұрағы: Сапты басқаруға арналған белгілер және олар бойынша іс-қимылдар.

1
2
3
4
5
16.
Лекке
Оң қолды жоғары көтеру
және оны білекті тік
ұстай отырып түсіру
керек (жауап бергенге
дейін қайталау керек)
Сол сияқты, оң қолда ақ
жалаушамен
Жасыл түсті
қолшамды
қозғалыссыз ұстау, ал
одан кейін «Алға»
белгісін жауап
бергенге дейін
қайталау керек
17.
Барлығың артқа
бұрыл
Сол қолды жанына
көлденең созу, ал оң
қолды жоғары көтеру
және басынан асыра
айналдыру керек
Сол сияқты, оң қолда ақ,
ал сол қолда қызыл
жалауша ұстап тұрып
Жасыл түсті
қолшаммен өзінің
алдында айналдыру
керек
19

20. 4-ші оқу сұрағы: Сапты басқаруға арналған белгілер және олар бойынша іс-қимылдар.

18.
Барлығың оңға
(солға) бұрыл
Сол қолды жанына
көлденең созу, ал оң
қолды жоғары көтеру
керек, бұрылыс жағына
бұрылу және оң қолмен
иық деңгейіне дейін
жоғары және төмен
бұлғау керек
Сол сияқты, оң қолда ақ,
ал сол қолда қызыл
жалауша ұстап тұрып
Жасыл түсті
қолшаммен жоғарыдан
төмен қарай және
бұрылу жағына қарай
бұлғау керек
19.
Авария (мәжбүр
болған тоқтаулар)
Оң қолды жанына
көлденең созу, ал сол
қолды жоғары көтеру
және онымен бастан
асыра оңға және солға
бұлғау керек
Сол сияқты, оң қолда ақ,
сол қолда қызыл жалауша
ұстап тұрып.
Белгіні бергеннен кейін
қызыл жалауша машинаға
45 градустық бұрышпен
орнатылады
Жасыл түсті
қолшаммен иық
деңгейінде өзінің
алдында оңға және
солға бұлғау керек
20