ОТ 5.2 (каз)

1. №5-тақырып: Сарбаздың ұрыстағы іс-қимылдары. №2-сабақ: Бақылаушы солдат. Жауды және жер бедерін, көршелердің әрекеттерін және

Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрлігі
Министерство обороны
Республики Казахстан
№5-тақырып: Сарбаздың ұрыстағы іс-қимылдары.
№2-сабақ: Бақылаушы солдат. Жауды және жер бедерін,
көршелердің әрекеттерін және командирдің сол жерде және
қозғалыстағы сигналдарын
бақылау әдістері. Әр түрлі нысандардың
маскалық белгілері және оларды анықтау.
Бақылау журналын жүргізу, барлау нәтижелері туралы есеп беру.
Қ.Құлажанов атындағы Қазақ технология және бизнес университеті
Әскери кафедрасы

2. Оқу сұрақтары:

1.Қарсылас пен жергілікті жерді, көршілердің ісқимылдарын және командирдің орнындағы және қозғалыстағы
белгілерін бақылау тәсілдері.
2.Әртүрлі нысандардың бүркемесін ашатын белгілер
және оларды байқау.
3.Бақылау журналын жүргізу, барлау нәтижелерін баяндау.
2

3.

Оқу құралдары мен әдебиеттер:
1
Жоғары кәсіби білім беру ұйымдарындағы
әскери дайындық, 1-бөлім;
2
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің
Құрлық Әскерлерін жауынгерлік қолдану
ережесі, үшінші бөлім (взвод, бөлімше, танк).
3

4.

1. Қарсылас пен жергілікті жерді, көршілердің ісқимылдарын және командирдің орнындағы және
қозғалыстағы белгілерін бақылау тәсілдері.
Қарсыласты және жергілікті жерді барлау үшін сарбаз бақылаушы болып
тағайындалуы мүмкін, патрульдік бөлімнің құрамында машинада немесе жаяу
жүреді, ал қыста және шаңғымен, іздеуге және торуылға қатыса алады.
Барлаудағы іс-қимылға дайындық кезінде, ең алдымен, қарудың жарамдылығы,
оқ-дәрілердің, қорғаныс құралдарының болуы тексеріледі, киім-кешек пен жабдық
қозғалысқа кедергі келтірмейтіндей және шу шығармайтындай етіп қиыстырылады.
Сонымен қатар, барлық құжаттар бөлімше командиріне тапсырылады.
Барлау ұрыстың барлық түрлерінде жүргізіледі. Жердегі және әуедегі
қарсыласты, оның атыс құралдарын, инженерлік тосқауылдарды, командалық
пункттерді және басқа да объектілерді барлау үшін жүргізіледі.
Бақылаушы болып тағайындалған сарбаз қарсыластың назарынан тыс қалып,
бәрін көріп, естуі керек. Бақылауға арналған орын командирдің нұсқауы бойынша
алынады, жақсы көріністі қамтамасыз етуі, бүркемеленуді, қарсыластың атысынан
жасыруды және жақындаудың ыңғайлы тәсілдері болуын қамтамасыз етеді.
4

5.

1. Қарсылас пен жергілікті жерді, көршілердің ісқимылдарын және командирдің орнындағы және
қозғалыстағы белгілерін бақылау тәсілдері.
Бақылау жүргізу үшін ең ыңғайлы орындар ол оқпаналар, арықтар, снарядтардың жарылысынан пайда
болған ойықтар және басқада жердегі шұңқырлар. Оларда
бақылау жүргізуге арналған орында арттағы үйінділер,
төмпешіктер немесе бұталар болатындай етіп таңдалады,
сонда ғана бақылаушы аспан көкжиек аясында көрінбейді.
Бақылауға және бақыланатын жерді егжей-тегжейлі
қарап-тексеруге
ыңғайлы
болу
үшін
бақылаушыға
тағайындалған сектор үш бақылау аймағына бөлінеді:
- ең жақын, 400-500 м тереңдіктегі қарулы көзбен
бақылау үшін қол жетімді;
- орташа – 1000 м дейін;
- алыс-көріну шегіне дейін;
Аймақтардың шекаралары айқын көрінетін бағдарлар
немесе жергілікті заттар бойынша белгіленеді. Бақылауға
кірісе отырып, олар алдымен бүкіл аймақты тексереді
(шабуылда - өзінен қарсыласқа, ал қорғаныста –
қарсыластан өзіне).
5

6.

1. Қарсылас пен жергілікті жерді, көршілердің ісқимылдарын және командирдің орнындағы және
қозғалыстағы белгілерін бақылау тәсілдері.
Бақылау жақын аймақтан басталады және шартты түрде белгіленген шептер бойынша
оңнан солға қарай жергілікті жер мен жергілікті заттарды жүйелі түрде қарау арқылы
жүргізіледі. Ашық жерлер тезірек көрінеді, толығырақ жабылады. Бақылаушы байқалғанның
барлық деректерін толығымен командирге тоқтатпай баяндайды.
Баяндауда бақылаушы көрсетеді бағдарды, оның одан қандай қашықтықта (оңға, солға,
одан әрі, жақын) және не байқалатынын көрсетеді,мысалы, "Нұсқаулық екі-солға 50, 100-ге
жақын, сары бұтада қарсыластың бақылау пункті".
Күндіз нысаналарға немесе жергілікті заттарға дейінгі қашықтықты анықтау әртүрлі
тәсілдермен жүргізілуі мүмкін:
- көз өлшегіш;
- нысаналардың немесе жергілікті заттардың бұрыштық шамасы бойынша;
- оптикалық нысананың қашықтық өлшеу шкаласы бойынша;
- жергілікті жерді тікелей өлшеу.
Көзбен өлшеу әдісі-негізгі, қарапайым және жылдам. Көзбен өлшеу әдісінің дәлдігі
бақылаушының жаттығуларына байланысты және 1000 м қашықтықта 10-20% қате болуы
мүмкін.
6

7.

1. Қарсылас пен жергілікті жерді, көршілердің ісқимылдарын және командирдің орнындағы және
қозғалыстағы белгілерін бақылау тәсілдері.
Қаруланбаған көзбен көрінетін заттардың қашықтығы
Нысаналар
Жалғыз тұрған үй
Үй төбесінің моржасы
Қашықтық, км
5 км
3 км дейін
Танк
Талдардың бұтақтары, байланыс столбысыныңреттері
Жүріп келе жатқан адамның аяғы мен қолының қозғалысы
Миномет, танкіге қарсы пушка
Қол оқшашар, автомат
Үй шатырлары, бағаналардағы сым
1,2
1,0
0,7
0,5
0,2-0,3
0,2
Бет ерекшеліктері, қолдар, атыс қаруының бөлшектері
0,1-0,2
Көзбен өлшеу әдісімен қашықтықты белгілі қашықтықпен салыстыру арқылы анықтауға
болады (мысалы, нүктеге дейінгі қашықтық
алдында есте сақтап қалған кесінді
өлшемдермен 50,100, 200, 500 метр болатын).
7

8.

1. Қарсылас пен жергілікті жерді, көршілердің ісқимылдарын және командирдің орнындағы және
қозғалыстағы белгілерін бақылау тәсілдері
Әр түрлі нысаналардың белгілері, оларды анықтау барлаудың жетістігі, барлаушылардың
әртүрлі нысаналарын анықтауға, олардың сипаттамалары мен қызметін анықтауға болатын
негізгі жасырын белгілерді білуіне ықпал етеді.
Нысаналардың жасырын белгілеріне мыналар жатады:
*объектілердің өзіне тән кескіні;
*нысандардың түсі, егер ол қоршаған жердің түсінен өзгеше
болса;
*нысандардағы көлеңкелер және оларға түсетін көлеңкелер;
*объектілердің өзіне тән орналасуы;
*әйнектердің
және
боялмаған
металл
бөліктерінің
шағылыстары;
*әрекет белгілері-қозғалыс, дыбыстар, атыстың естілуі, түтін
және т. б;
*әрекет іздері-тапталған жерлер, жаңа жолдар, от іздері,
құрылыс материалдарының қалдықтары, жаңа тұрмыстық
қоқыстар және т. б.
8

9.

1. Қарсылас пен жергілікті жерді, көршілердің ісқимылдарын және командирдің орнындағы және
қозғалыстағы белгілерін бақылау тәсілдері
Барлау нәтижелерін бағалай отырып, қарсыластың әртүрлі алдау әрекеттерімен (жалған
мақсаттар, атыс құралдарын жасау) біздің барлауды адастыруға және нақты объектілердің
белгілерін жасыруға тырысатындығын ескеру қажет.
Бірнеше белгілердің жиынтығы ғана нысаналардың (объектілердің) сенімділігі туралы
дұрыс қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Бақылау пункттері әдетте биіктік беткейлерінде
және әртүрлі жергілікті заттарда орналасады. Көбінесе олар жаттығулар мен жабдықтау кезінде,
сондай-ақ бақылаушыларды ауыстыру кезінде және байланыс желісін өткізу кезінде
анықталады.
Бақылау пунктінің көрініп қалу белгілері:
*белгілі бір жерде адамдардың мерзімді қысқа мерзімді пайда болуы;
*қандай да бір жергілікті заттың аясында (немесе аспан аясында) жобаланатын
бақылаушының басы немесе бақылау аспабы;
*барлау пункітіне сәйкес келетін телефон сымдары, желіні түзейтін телефондардың
бойымен мерзімді қозғалыс;
*жаңа жергілікті заттардың пайда болуы, жергілікті заттар мен өсімдіктердің пішіні мен
түсінің өзгеруі, оларды бүркемелеуге пайдалану нәтижесінде;
*кез-келген жергілікті затта қараңғы көлденең жолақ түрінде байқалатын көру саңылауы;
9

10.

2. Әртүрлі нысандардың бүркемесін ашатын
белгілер және оларды байқау.
*ағаш жапырақтарының жалпы түсі қара дақ, жасырын бақылау алаңы, ағаш діңінде
кесілген баспалдақтар немесе қадамдар, тыныш ауа-райында ағаш шыңының тербелісі;
*перископтың немесе басқа бақылау құралының қандай да бір бүркемеленуіне
байланысты мерзімді пайда болуы;
*оптикалық құралдар әйнектерінің жылтырлығы;
*түнгі уақытта инфрақызыл сәулелену көздерінің болуы.
Оқпаналар (траншеялар) көбінесе алдыңғы беткейлерде және биіктіктерде дайындалады.
Орман, тығыз бұта өскен жерлерде және елді мекендерде оқпаналар, әдетте, шетінен (елді
мекеннің шетінен) алға шығарылады немесе орманның (бұтаның, елді мекеннің) тереңдігіне
артқа тартылады.
Жердегі бақылау пункті орлар (оқпаналар) қара түрінде, кей жерлерде жергілікті жермен
біріктірілген сызықтардыңсынған аздаған бөліктері байқалады.
Оқшашардың атыс позицияларын қарсылас жанкешті оқ атуы мүмкін немесе кең
маңдайшепті атыс болуы мүмкін жерлерде іздеу керек. Оқшашар оқпанасы көбінесе
траншеядан алға шығады. Оқ ататын оқшашарды атыс дыбыстарынан анықтауға болады.
10

11.

2. Әртүрлі нысандардың бүркемесін ашатын
белгілер және оларды байқау.
Ағаштопырақты және ұзақ уақыттылық атыс құрылысы орналасады және
оқшашарлардың ату позициясынқарсыластың маңдайшептік кең атысынан және
қапталдық атыс жүргізуге болатын жерлерден іздеуге болады. Оларды биік
беткейлерде, орманның шетінде, елді мекеннің шеткі үйлерінің жертөлелерінде,
көше қиылыстарында, траншеялар мен тосқауылдардың иілімдерінде іздеу керек.
Бұл құрылыстарды бедерде бүкір түрінде байқауға болады, кейде табиғи
биіктіктерден түсі бойынша ерекшеленеді. Мұндай түйнектердегі амбразуралар
қара дақтар түрінде байқалады. Қыста амбразураның жанындағы қар еріп, ұнтақ
түтінінен қара түске айналады. Қорғаныс құрылыстарынан ату кезінде дыбыс
саңырау болады.
Танкке қарсы құралдар танктердің ықтимал қозғалыс бағыттарында,
биіктіктердің, төбелердің етегінде немесе олардың беткейлерінде, тоғайлар мен
көшелердің шетінде, бұталарда, ауылдардың шетінде, жолдар мен бөлек
ғимараттарда орналасады.
11

12.

2. Әртүрлі нысандардың бүркемесін ашатын
белгілер және оларды байқау.
Танкке қарсы зеңбіректің атыс позициясының белгілері:
*бүркемелеу арқылы көрінетін ұңғының келбеті және қалқан қақпағының жоғарғы
бөлігінің сипаттамалары;
*ғимараттар мен қоршаулардағы бүркемеленген амбразуралар;
*өткір дыбыс.
Атылмайтын зеңбіректерді жалын мен түтін мен шаң бұлтынан табуға болады.
Танкке қарсы басқарылатын зымырандар (ПТУР) негізінен танкке қарсы зеңбіректер
орналасқан жерлерде орналасқан.
ТҚБЗ (ПТУР) позициясының байқалатын белгілері:
*бақыланатынмаскалар арқылы іске қосу қондырғылары;
*атылған кезде газ ағыны немесе трек;
*іске қосу орындарындағы шаң бұлты.
Артиллерия, әдетте, кері биіктіктегі беткейлерде, шұңқырларда, орманда (өрістерде)
немесе орманның артында, бақтарда, көкөніс бақтарында, елді мекендерде және басқа да
жасырын жабық атыс позицияларын алады.
12

13.

2. Әртүрлі нысандардың бүркемесін ашатын
белгілер және оларды байқау.
Жасырынның көлеміне байланысты атылған артиллериялық батареяларды
жарқыл немесе атыс дыбысы, атылғаннан кейін атыс позициясынан көтерілген
шаң немесе тез таралатын жартылай мөлдір бу секілді түтін немесе сақиналар
түрінде атыс позициясы үстіндегі түтін арқылы табуға болады. Түнде және
ымыртта атыс батареялары орманның, бұлттардың түсінде, ал кішкентай
баспаналар мен жарылыстардың жарқырауымен өзін-өзі жасырады.
Миномёттер әдетте кері биіктіктегі беткейлерде, жартастар мен шұңқырларда,
траншеяларда, снарядтар мен бомбалардан, қираған ғимараттардан үлкен
шұңқырларда орналасады. Күндіз атыс кезінде минометтің атыс позициясында 1015 м биіктікке бағытталған түтіннің тән ағымы байқалады, кейде ағынмен бірге
түтін сақинасы пайда болады, ол 15-20 м-ге дейін көтеріледі.түнде
баспанажотасының үстінде, әдетте атыс позициясының артында орналасқан
жергілікті заттардың түсінде аздап жарқырау немесе жарқырау байқалуы мүмкін.
Миномёттен шыққан дыбыс түтіккен және минаның жарылыс дыбысынан
әлдеқайда әлсіз.
13

14.

2. Әртүрлі нысандардың бүркемесін ашатын
белгілер және оларды байқау.
Радиолокациялық станциялар олардың сыртқы түрі, олардың өзара орналасуы бойынша
көптеген қосалқы агрегаттардың болуы, сондай-ақ радиолокациялық станциялардың атыс
құралдарымен және басқару пункттерімен бірге орналасуы бойынша анықталады.
Танктер мен өздігінен жүретін-артиллериялық қондырғылар қозғалыс кезінде
қозғалтқыштардың шуымен және шынжыр табандардың соққы дауысымен, ал құрғақ ауа
райында, бұдан басқа, шаңмен көтерілумен өзін бүркемелейді. Қорғаныста танктер арнайы
жабдықталған позицияларда орналасқан қозғалмайтын сауытты атыс нүктелері ретінде
пайдаланылуы мүмкін. Бұл позицияны траншеядан шыққан танк мұнарасынан, сондай-ақ
танкке қарсы зеңбіректерге тән жасырын белгілерден табуға болады.
Штабтар мен командалық пункттер, әдетте, жердегі бақылаудан жасырылған жерлерде
(орманда, жырада, елді мекенде және т.б.) орналастырылады.
Штабтың (командалық пункттің) орналасу белгілері:
*штаб (командалық пункт) орналасқан жерге және кері қарай арнайы және жеңіл
автомобильдердің, жеке сарбаздардың, велосипедшілердің, мотоциклистердің (байланыс,
хабаршылар) қозғалысы;
14

15.

2. Әртүрлі нысандардың бүркемесін ашатын
белгілер және оларды байқау.
*әртүрлі бағыттардан бірнеше сымды байланыс желілерінің бір орнына жақындау,
радиостанциялардың болуы;
*ауданның күшейтілген күзеті және оны зениттік артиллериямен жабылуы;
*ұшақтар мен тікұшақтарға арналған қону алаңына жақын жерде байланыстың
болуы;
*шағын елді мекендерде жергілікті тұрғындардың толық немесе дерлік болмауы;
*елді мекенге кіреберістерде шлагбаумдар мен күзеттердің болуы.
Қарсыласты шабуылға дайындау келесі белгілермен анықталуы мүмкін:
*қарсылас әскерлерінің маңдай шепке қарай күшейтілген қозғалысы;
*автокөліктің тылдан маңдайшепке қарай жүкпен, кері бағытта – көбінесе бос жүріспен
күшейтілген қозғалысы;
*қарсыластың барлау топтарының қарқынды қызметі, ұрыспен барлау, әуе барлауын
жандандыру және авиацияны маңдай шепке қарай жақындату;
*инженерлік жұмыстарды жүргізу: позицияларды және жаңа бақылау пункттерін
жабдықтау, көпірлерді жөндеу және күшейту, лектік қозғалыс жолдарды төсеу және т. б.;
15

16.

2. Әртүрлі нысандардың бүркемесін ашатын
белгілер және оларды байқау.
*байланыс желілерін төсеу;
*жаңа артиллериялық және миномёт батареяларының пайда болуы және атыс жүргізу
сипатының өзгеруі (атыс);
*мина алқаптарын қарсыластың минадан тазартуы (өту жолдарын жасау);
*танктер қозғалтқыштарының бастапқы позицияларды иеленуі кезіндегі шуы;
*оқпаналарда (траншеяларда) жандану, қарсыластың мінез-құлқының өзгеруі, барлау
топтарының пайда болуы.
Бақылаушының
бүркемеленген орны:
а-ағашта;
b- гуммирлеу астында;
с-түбір астында;
d-үлкен тас астында
16

17.

3. Бақылау журналын жүргізу, барлау
нәтижелерін баяндау.
Шағын қашықтықтарда бақылау кезінде объектілерді бастапқыда көзбен табу, зат
(нысана) оның белгілері (қозғалысы, жылтырлығы, түтіні және т.б.) табылған уақытта
немесе табылғаннан кейін ғана бақылау құралының көмегімен зерттеуге кірісу тиімдірек
болады. Нысананы тапқаннан кейін бақылаушы оның жердегі орнын және оның бақылау
орнынан нысанаға дейінгі қашықтықты анықтауға міндетті. Бақылаушы байқалғанның бәрі
туралы байқауды тоқтатпай дереу командирге баяндайды, картаға немесе схемаға
нысанақояды және байқау журналына жазба жасайды.
Бақылаушының есебі нақты және қысқа болуы керек, бірақ мақсатқа жетудің
анықтығына байланысты қысқа болуға ұмтылу болмауы керек.
Аға бастыққа баяндамада көрсетіледі: жергілікті заттың бағдары немесе шартты
атауы, бағдарға қатысты мақсаттың орны, анықталған мақсат немесе оның белгілері,
мақсаттағы жергілікті заттардың сипатты белгілері көрсетіледі. Мысалы: «Бағдар үш,
оңға жиырма, жақын - 100, бұталарда бақылаушы " бақылаушы тек көргендеріне есеп
береді және бақылау журналына жазады. Ол өз тұжырымдары мен ұсыныстарын тек
командирдің талабы бойынша баяндайды. Бақылау нәтижелерін бақылау журналына жазу
мынадай нысан бойынша жүргізіледі.
17

18.

3. Бақылау журналын жүргізу, барлау
нәтижелерін баяндау.
Бақылау нәтижелерін бақылау журналына жазу
Бақылау
уақыты
Қайда және не байқалды
4.20
Бағдар.2, солға 10, бері 200,құлаған үйден
адам көрінді, бізге қарата бақылау жүргізді.
Қашан және кімге
баяндалды
аға лейтенант Ивановқа
сағ. 4.22
Бақылау бекетінің жабдығы
18