15 лекция Личн фин безопасн

1. Лекция №15. Жеке қаржылық қауіпсіздік

Дайындаған: Құқық кафедрасынын аға
оқытушысы, э.ғ.м. Айешева Гульсим
Амангельдиевна

2. Сұрақтар:

1.Цифрлық және қаржылық технологиялар.
2.Қаржылық алаяқтықтың негізгі түрлері және
қорғау әдістері.
3.Интернеттегі қауіпсіз мінез-құлық ережелері.
Онлайн режимінде қауіпсіз жұмыс.

3.

Жеке қаржылық қауіпсіздік - бұл адам өз
қаржысын бақылауға, ағымдағы қажеттіліктерді
қанағаттандыруға, күтпеген шығындармен күресуге
және елеулі қаржылық тәуекелдерсіз тұрақты
болашақты қамтамасыз етуге қабілетті жағдай.
Қарапайым тілмен айтқанда:
Жеке қаржылық қауіпсіздік:
-сізде өмір сүруге жеткілікті ақша бар,
-сіз "жалақыдан жалақыға дейін" өмір сүрмейсіз,
-сізде қаржылық "қауіпсіздік жастығы" бар,
-сіз кенеттен шығындардан қорықпайсыз (ауру,
машинаның бұзылуы және т. б.),
-сіз болашақты жоспарлайсыз (жинақ, зейнетақы,
инвестиция).

4.

Қаржы технологиялары (финтех, ағылш.
fintech) - қаржылық қызметтерді тиімдірек,
ыңғайлы және жылдам жеткізу үшін цифрлық
және инновациялық технологияларды пайдалану.
Цифрлық
технологиялар
бұл
бағдарламалық
жасақтамаға,
Интернетке,
мобильді платформаларға, жасанды интеллектке,
блокчейнге және басқа да ат әзірлемелеріне
негізделген құралдар мен шешімдер.
Жиынтықта цифрлық және қаржылық
технологиялар банктік, төлем, сақтандыру,
инвестициялық және басқа қызметтерді ұсыну
формасын, тәсілдері мен арналарын өзгертеді.

5. Цифрлық және қаржылық технологиялардың негізгі бағыттары:

1. Мобильді және интернет-банктер
• Шотты, карталарды, несиелерді, депозиттерді қашықтан
басқаруға арналған қосымшалар.
• Онлайн-шоттар ашу және бөлімшеге бармай-ақ
қызметтерді ресімдеу.
2. Төлем технологиялары
• Apple Pay, Google Pay, Samsung Pay
• QR-коды, NFC, бесконтактные карты
• Электронные кошельки (Kaspi Pay, Qiwi, PayPal, т.д.)
3. Онлайн несиелеу және микроқаржыландыру
• Интернет немесе қосымша арқылы қарыздарды жылдам
ресімдеу
• Алгоритмдер арқылы автоматты шешім қабылдау

6.

4. Инвестициялық платформалар және робоэдвайзерлер
• Қор нарығына Онлайн қол жеткізу
• Деректер
негізінде
инвестициялауға
көмектесетін Роботтар
5. Жасанды интеллект және үлкен деректер
• Клиенттердің
мінез-құлқын
талдауЖеке
ұсыныстарАлаяқтықпен күресу (anti-fraud)
6. Сандық сақтандыру (insurtech)
• Сақтандыруды Онлайн рәсімдеу
• Сақтандыру сомаларын автоматты түрде төлеу

7.

7. Блокчейн мен криптовалюталар
• Орталықтандырылмаған
есептеулер
(Децентрализованные расчёты)
• Криптовалюталар (Bitcoin, Ethereum және т.б.)
• Smart-келісімшарттар (делдалсыз ақылды
келісімшарттар) - Smart-контракты (умные
контракты без посредников)
8. Регтех (RegTech) и суптех (SupTech)
• Заңнаманы сақтау үшін технологияны қолдану
(мысалы, Санкциялар тізімі бойынша Клиентті
автоматты түрде тексеру)

8. Финтех қаржы секторын қалай өзгертеді?

Традиционные
финансы
Очереди в банке
Долгое оформление
кредита
Финтех
Всё через приложение
Кредит за 5 минут онлайн
Бесконтактные платежи и
Платежи только в кассе
QR-коды
Электронные подписи и
Бумажные документы
цифровые сервисы
Ограниченное время
24/7 обслуживание
работы

9.

Финтехті кім пайдаланады?
- Азаматтар: тауарлар мен қызметтерге ақы
төлеу,
аударымдар,
онлайн-кредиттер,
инвестициялар.
- Бизнес: эквайринг, онлайн-кассалар, бұлттағы
бухгалтерлік есеп.
- Банктер және сақтандыру: автоматтандыру,
шығындарды оңтайландыру.
- Мемлекет: цифрлық теңге, электрондық
мемлекеттік қызметтер.
- Қаржылық реттеушілер: сандық қадағалау
және аналитика.

10.

Қазақстандағы финтехтің мысалдары
- Kaspi.kz — банкинг, дүкен, төлемдер бар
суперқолданба.
- Halyk Bank — мобильді банк, онлайн
несиелер, бонустық бағдарламалар.
- Freedom Finance — қосымша арқылы қор
нарығына қол жеткізу.
- Wooppay, PayBox, Kassa24 — төлем жүйелері.
• Aqyl.kz — цифрлық сақтандыру нарығы.

11.

Сандық қаржылық технологияның
артықшылықтары :
- Ыңғайлылық және қол жетімділік 24/7
- Қызметтер құнының төмендеуі
- Процестерді жеделдету
- Ашықтық және бақылау
- Қаржылық қолжетімділікті кеңейту (тіпті
ауылдарда)
- Жасанды интеллект арқылы жеке ұсыныстар

12.

Финтехтің тәуекелдері мен қиындықтары:
- Киберқауіптер мен алаяқтық
- Деректердің құпиялылығын жоғалту
- Тұтынушыларды қорғаудың жеткіліксіздігі
- Техникалық ақаулар
- Халықтың цифрлық сауаттылығы жеткіліксіз
- Қатаң реттеу қажеттілігі

13.

Осылайша,
цифрлық
және
қаржылық
технологиялар
қаржы
секторының болашағы болып табылады.
Олар
қызметтерді
қолжетімді,
жылдам, ашық және жекелендірілген
етеді, бірақ сонымен бірге жауапты
көзқарасты, сауатты реттеуді және
халықтың қаржылық сауаттылығын
талап етеді.

14. 2 сұрақ. Қаржылық алаяқтықтың негізгі түрлері және қорғау әдістері.

Қаржылық алаяқтық - бұл алдау,
сенімге қиянат жасау немесе құжаттарды
қолдан жасау арқылы ақшаны, мүлікті немесе
құқықтарды заңсыз алуға бағытталған
қылмыстық әрекеттер.

15. Қаржылық алаяқтықтың негізгі түрлері :

1. Банктік карта бойынша алаяқтық
- Скиммерлер арқылы карта деректерін ұрлау
(банкоматтарға орнатылған құрылғылар)
- Фишинг — жалған сайттар мен хаттар арқылы
деректерді алу
- Ұрланған деректерді сатып алулар мен аударымдар
жасау үшін пайдалану
2. Фишинг және әлеуметтік инженерия
- Банк», «қауіпсіздік қызметі», «салық қызметі» атынан
жіберілетін жалған хаттар, қоңыраулар, SMS. Онда
парольдер, CVV, SMS-тегі кодтарды сұрайды.
- Банктер мен төлем жүйелерінің жалған (фейк)
сайттарын жасау.

16.

3. Мобильді қосымшалар мен SMS арқылы алаяқтық
- Есептік жазбаларға кіру үшін телефон нөмірін ауыстыру
(SIM своп) .
- Зиянды сілтемелерді немесе қосымшаларды жіберу.
4. Жалған банктер және несиелік алаяқтар
- Құжаттарды тексерусіз несие ұсыныстары.
- Аванстарды немесе несие төлемдерін талап ету.
- Деректерді ұрлау мақсатында жалған банктік қызметтер.
5. Инвестициялық және брокерлік алаяқтық
- Пирамидалар (например, «финансовые пирамиды» или
Ponzi-схемы)
- Артық кірістер туралы уәделері бар жалған
инвестициялық жобалар.
- Жалған брокерлік платформалар.

17.

6. Интернеттегі алаяқтық
- Жоқ тауарлар мен қызметтерді сату.
- Интернет-дүкендерді қолдан жасау.
- Маркетплейс шоттарын бұзу және қаражатты
ұрлау.
7. Құжаттар мен шоттарды қолдан жасау
-Қаржылық құжаттарды, шот-фактураларды,
шарттарды бұрмалау (фальсификация)
- Жалған жеке куәліктерді пайдалану.

18.

8. Әлеуметтік төлемдер мен жәрдемақыларға
қатысты алаяқтық
- Әлеуметтік жәрдемақыларға жалған өтінімдер.
- Төлемдерді алу үшін басқа адамдардың
деректерін пайдалану.
9. Криптовалюталармен алаяқтық
•Криптаәмияларға арналған фишинг.
•Жалған ICO (Initial Coin Offering) және
криптопирамидалар.
•Алмастырғыштар мен әмияндар арқылы
жасалатын алаяқтық.

19. Қаржылық алаяқтықтан қорғау жолдары:

1. Банк деректерінің қауіпсіздігі
- SMS-тен PIN-кодтарды, құпия сөздерді, CVV және
кодтарды ешқашан айтпаңыз.
- Күрделі құпия сөздерді және екі факторлы
аутентификацияны (2FA) қолданыңыз.
- Сайттың мекен-жайын тексеріңіз (https және домен).
- SMS және хаттардың күмәнді сілтемелеріне өтпеңіз.
2. Ақпаратты тексеру
- Хабарламада не келгені бойынша емес, ресми нөмір
бойынша банкке қоңырау шалыңыз.- Дәлелсіз "тез ақша табу" немесе "сіз жеңдіңіз" деген
ұсыныстарға сенбеңіз.
- Компаниялар мен брокерлердің лицензиялары мен
пікірлерін тексеріңіз.

20.

3. Мобильді құрылғылардың қауіпсіздігі
- Тексерілмеген көздерден қолданбаларды орнатпаңыз.
- Операциялық жүйені және антивирусты үнемі жаңартып
отырыңыз.
- Телефонды құпия сөзбен, басып шығарумен немесе бетпен
құлыптаңыз.
4. Қаржыны басқару
- Күмәнді ұйымдардан несие алмаңыз.
- Микрокредиттерге жүгінбеу үшін резервтік қор құрыңыз.
- Шот бойынша қаражаттың қозғалысын қадағалаңыз.
5. Білім беру және ақпараттандыру
- Қаржылық сауаттылықты арттыру.
- Алаяқтықтың жаңа түрлері туралы біліп жүру.
- Ақпаратты жақын адамдарыңызбен, әсіресе қарттармен
бөлісіңіз.

21.

6. Техникалық құралдарды пайдалану
- Шот бойынша қозғалыс туралы
хабарландыруларды іске қосыңыз
- Банктердің ресми қосымшаларын қолданыңыз.
- Күдіктенген кезде мобильді қосымша арқылы
карталарды бұғаттаңыз.
7. Алаяқтыққа жылдам реакция
-Алаяқтыққа күдік болса, дереу банкке
хабарлаңыз.
- Картаны құлыптап, құпия сөздерді өзгертіңіз.
- Құқық қорғау органдарына хабарласыңыз.

22.

Алаяқтық психологиясы
-Алаяқтар көбінесе қорқыныш, асығыс және
ашкөздікті пайдаланады.
- Ең бастысы-эмоционалды қысымға берілмеу.
- Әрқашан фактілер мен ақпаратты тексеріңіз.

23.

Финансовое мошенничество — серьёзная
угроза
для
каждого,
но
с
помощью
внимательности, знаний и современных
инструментов защиты можно минимизировать
риски и сохранить свои деньги в безопасности.

24. 3.Правила безопасного поведения в сети Интернет. Безопасная работа в онлайн режиме.

Почему важна безопасность в интернете?
Интернет — мощный инструмент, но он
таит множество рисков: мошенничество, кража
личных данных, вирусы, фишинг и т.д.
Безопасное поведение помогает защитить
личную информацию, финансы и репутацию.

25. Интернеттегі қауіпсіз мінез-құлықтың негізгі ережелері

1. Жеке деректерді қорғау
- Ешқашан құпия сөздерді, төлқұжат деректерін, телефон
нөмірін және банк деректемелерін бөліспеңіз.
-Әлеуметтік желілерде жариялайтын ақпаратқа абай болыңыз.
- Профильдердің құпиялылығын реттеңіз (жеке деректерді бөгде
адамдардан жабыңыз).
2. Күшті құпия сөздерді пайдалану
- Құпия сөздер күрделі болуы керек: әріптер (бас және кіші
әріп), сандар мен таңбалардың тіркесімі.
- Әртүрлі қызметтер үшін әртүрлі құпия сөздерді
пайдаланыңыз.
- Құпия сөздерді үнемі өзгертіңіз.
- Екі факторлы аутентификацияны қолданыңыз (2FA).

26.

3. Күдікті хабарламалар мен сілтемелерден сақ
болыңыз
- Белгісіз жіберушілердің хаттары мен тіркемелерін
ашпаңыз.
- Егер сіз дереккөзге сенімді болмасаңыз, SMS,
мессенджерлер
немесе
электрондық
пошта
сілтемелеріне өтпеңіз.
- Күдікті хабарламаларға жауап бермеңіз және жеке
ақпаратты бермеңіз.
4. Бағдарламаларды қауіпсіз жүктеу және жаңарту
- Қолданбалар мен бағдарламаларды тек ресми сайттардан
немесе дүкендерден жүктеп алыңыз(Google Play, App
Store).
- Амалдық жүйені және қолданбаларды үнемі жаңартып
отырыңыз-бұл осалдықтарды жабуға көмектеседі.
- Антивирустық бағдарламаларды қолданыңыз және
құрылғыны үнемі тексеріп отырыңыз.

27.

5. Қоғамдық Wi-Fi желілерін қауіпсіз пайдалану
- Ашық Wi-Fi арқылы маңызды қызметтермен (банкинг, пошта) жұмыс
істеуден аулақ болыңыз.
- Қоғамдық желілердегі деректерді қорғау үшін VPN қызметтерін
пайдаланыңыз.
- Бейтаныс желілерге автоматты түрде қосылуды өшіріңіз.
6. Кэш пен шолғыш тарихын тазалау
- Бақылау мен бұзуды болдырмау үшін шолғыш тарихын, кукилерді және
шолғыш кэшін үнемі тазалаңыз.
7. Сайттардың қауіпсіздігін тексеру
- Сайтта қорғалған HTTPS протоколы (мекенжай жолағындағы құлып)
қолданылғанына көз жеткізіңіз.
-Сайттардың шолулары мен рейтингтерін тексеріңіз, әсіресе онлайн сатып
алу кезінде.
8. Алаяқтық сайттар мен фишингтен аулақ болу
- Сайтқа кіріп, деректерді енгізуді сұрайтын күдікті хаттардан сақ
болыңыз.
- Оңай ақша табудың қауіп-қатері мен уәделері бар хаттарға сенбеңіз.

28. Онлайн режимінде қауіпсіз жұмыс

1. Жұмыс орнын ұйымдастыру
-Жеке немесе корпоративті қорғалған құрылғыда
жұмыс жасаңыз.
- Компьютерге кіруді құпия сөзбен немесе
биометриямен жабыңыз.
- Қауіпсіз желілер мен VPN желілерін
пайдаланыңыз.
2. Қол жеткізуді басқару - Управление доступом
- Жұмыс жүйелеріне кіруді шектеңіз.
- Логиндер мен парольдерді басқа адамдарға
бермеңіз.
- Құпия сөз менеджерлерін қолданыңыз.

29.

3. Құпия ақпаратпен жұмыс
- Маңызды файлдар мен деректерді шифрлаңыз.
- Құжаттарды қорғалған бұлттық қызметтерде сақтаңыз.
- Маңызды ақпаратты қорғалмаған арналар арқылы
жібермеңіз.
4. Вирустар мен зиянды бағдарламалардан қорғау
-Антивирусты орнатыңыз және үнемі жаңартыңыз.
- Белгісіз файлдар мен бағдарламаларды іске қоспаңыз.
- Брандмауэрді қолданыңыз (фаервол).
5. Байланыс қауіпсіздігі
- Корпоративті қорғалған мессенджерлерді қолданыңыз.
- Қоғамдық чаттарда маңызды тақырыптарды
талқыламаңыз.
- Хаттардағы тіркемелер мен сілтемелерден сақ болыңыз.

30.

Цифрлық сауаттылықты арттыру
- Киберқауіпсіздік мәселелерін үнемі үйреніп
отырыңыз.
- Тренингтер мен вебинарларға қатысыңыз.
- Мамандар мен мемлекеттік органдардың
жаңалықтары мен ұсынымдарын қадағалаңыз.

31.

Жалпы пайдаланушы қателері
- Қарапайым және бірдей құпия сөздерді қолдану.
- Жүйе жаңартуларын елемеу.
-Күдікті сілтемелерді басу және күмәнді
файлдарды жүктеу.
- Жеке ақпаратты жария ету.
- Қорғалмаған желілер арқылы маңызды
деректермен жұмыс істеу.

32.

Интернеттегі қауіпсіздік - бұл әр
пайдаланушының жауапкершілігі. Қарапайым
ережелерді сақтау және саналы мінез-құлық
алаяқтардан қорғануға, жеке деректерді сақтауға
және онлайн ортада қауіпсіз жұмыс істеуге
көмектеседі.

33. Үй тапсырмасы:

1. Емтихан сұрақтарын жаттау. Емтиханға дайындалып
келу