11-2-8 кгб х (3)

1.

КӨМІРСУТЕКТЕРДІҢ АРАСЫНДАҒЫ
ГЕНЕТИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫС

2.

2
1
1
1
2
2
1
2
2
1

3.

• Өткенді қайталау.
• «миға шабуыл» әдісі
• Қос байланысты құрылымға ие органикалық қосылыс класын
ата?
Алкендерге тән сапалық реакция?
Алкандар қосылу реакциясына қатысама?
Спирттердің алдыңғы 5 гомологтық қатарын ата?
Алкандардың галогендену реакциясының 2 сатысын ата?
Альдегидтердің гидрлену өнімін ата?
Гидратация реакциясына анықтама бер?
Пропанондағы сигма мен пи байланысының санын ата?
Генетикалық қатар дегеніміз не?
Генетикалық байланыс дегеніміз не?

4.

Сендерге белгілі көмірсутектер кластарының
арасындағы өзара айналуды мынадай сызбанұсқамен
көрсетуге болады:
Алкандар
Алкендер, алкиндер
Циклоалкандар
Ароматты көмірсутектер

5.

1. Рет сандармен (1-6) берілген көмірсутектердің түрлерінің
тұстарына әріптермен белгіленген сәйкес жалпы
формулаларын жазыңдар:
1)алкандар;
2)циклоалкандар;
3)алкендер;
4)алкадиендер;
5)алкиндер;
6)арендер
а) CnH2n
ә) CnH2n-6
б) CnH2n+2
в) CnH2n-2

6.

Тапсырма
Топтық жұмыс:
Оқушыларды 3 топқа бөліп, әр топқа әртүрлі органикалық заттардың
формулалары жазылған карточкалар ұсынылады. Берілген заттардың
функционалдық топқа жіктей отырып генетикалық қатар құрастырып
осы өзгерістерді жүзеге асыратын химиялық реакция теңдеулерін
жазады.
CH4 , CH3Cl, CH3-C//O – CH3 , CH3-C//O – H ,
C2H5OH, CH2=CH2, CH2Br-CH2Br, CO2
Әр топ реакция теңдеулерін өзара алмастыра отырып өзара бірін-бірі бағалау алып барады.

7. 2.Келтірілген көмірсутектердің формулаларының тұстарына атауларын, формулаларын жазып кестені толтырыңдар:

Формуласы
Атауы
CH3 – CH2 – CH3
.............
………
пентан
CH3 – CH(CH3) – CH2 – CH3
.............
……….
2,3-диметилпентан
CH2 = CH – CI
.............
.………
2-метилбутадиен-1,3
H2C = CH – CH2 – CH3
.............
………
(– CH2 – CH2 –)n
1,3-диметилбензол
……….

8. 3. Көмірсутектердің әр түрлі кластарының көміртек атомдары арасындағы байланыстардың түрлері туралы білімдеріңді жинақтап,

оларды салыстырып берілген кестені толтырыңдар:
Байланыс түрі
Гибридтену түрі
С – С атомдарының
ядроаралық
қашықтығы
Валенттік бұрышы
Кеңістікте
орналасуы
дара
қос
үш
ароматты

9.

Байланыс түрі
дара
қос
үш
ароматты
Гибридтену түрі
sp3
sp2
sp
sp2
С–С
атомдарының
ядроаралық
қашықтығы
154нм
134нм
120нм
140нм
Валенттік
бұрышы
109,28
120
180
120
Кеңістікте
орналасуы
тетраэдр
тәрізді
жазық
сызықты
жазық
алтыбұрыш

10.

4. Сұрақтар:
1.Изомерлер деп қандай заттарды айтады, арендерге
изомерленудің қандай түрлері тән?
2.Көмірсутектердің қандай гомологтық қатарларының жалпы
формулалары бірдей болатынына және қайсылары өзара
класаралық изомер болатынына мысалдар келтіріңдер.
3.Көміртек атомдарының саны бірдей болғанда алкандар,
алкендер және алкиндердің изомерлерінің саны бірдей ме?
Мысалдар келтіріп, дәлелді жауап беріңдер.
4.Көмірсутектерге байланысты изомерленудің түрлері туралы
білімдерінді жүйелеп, төменде келтірілген кестедегі
изомерленудің әр түріне мысалдар келтіріп, кестенің сәйкес
бағандарындағы орындарға «+» немесе «-» таңбаларын
қойыңдар.

11.

Көмірсуте
ктер
Изомерлену
Құрылымдық
Орынға байланысты
изомерлер
Кеңістіктік
Көміртек қаң
Гомологтық Геометрия
қасының
қатарлар
лық (цис-,
(тізбектің
арасындағы транс- )
изомерленуі)
еселі (қос, үш орынбасар изомерлер
изомерлер
) байланыс
лар
изомерлері
Алкандар
Цикло
алкандар
Алкендер
Диендер
Алкиндер

12.

Көмірсутек
тер
Изомерлену
Құрылымдық
Көміртек
қаңқасының
(тізбектің
изомерленуі)
Орынға байланысты
изомерия
Еселі (қос,
үш)
байланыс
изомерлері
Орынбасар
лар
Кеңістіктік
Гомологтық
қатарлар
арасындағы
изомерлер
Геомертия
лық (цис- ,
транс- )
изомерлер
Алкандар
+
+
Цикло
алкандар
+
+
+
+
Алкендер
+
+
+
+
+
Диендер
+
+
+
+
+
Алкиндер
+
+
+
+

13. 5. Төменде бірілген заттарға мүмкін болатын изомерлерін жазып, жүйелі номенклатурамен атаңдар

1 топ C6H12 (гексен-1)
2 топ C6H10 (гексадиен-1,3)
3 топ C6H10 (гексин-1)

14.

6. Берілген заттардың ішінде қайсылары бір-бірімен әрекеттесетінін
тауып, реакция теңдеулерін жазып, түзілетін өнімдерді және
реакцияларды атаңыз.
а) CH4, CH3CI, CI2, C2H6, C2H2, HBr, C2H4, H2.
CH4 → Х → C2H6 → Y
ә) C2H6, HCI, H2O, Br2, C2H4, C4H6, H2, C2H5OH.
C2H6 → X → C2H5OH → Y
б) C2H4, CI2, C2H2, Na, C6H6, H2, CH4, C6H5Br.
CH4 → X → C6H6 → Y

15. 7. Көмірсутектерді химиялық қасиеттері бойынша салыстырып, кестені толтырыңдар:

Жалпы
формуласы
Алкандар
CnH2n+2
Алкендер
CnH2n
Алкиндер
CnH2n-2
Циклоалкандар
CnH2n
Арендер
CnH2n-6
1
2
3
4
5
6
Өздеріне тән
химиялық
қасиеттері
KMnO4
ерітіндісіне
әсері
Галогендермен
әрекеттесуі
Каталитикалық
гидрлеу

16.

Жалпы
формуласы
Алкандар
CnH2n+2
Алкендер
CnH2n
Алкиндер
CnH2n-2
Циклоалкан
дар
CnH2n
Арендер CnH2n-6
1
2
3
4
5
6
Өздеріне тән
химиялық
қасиеттері
Радикалды
орынбасу
Қосыпалу,
Қосыпалу,
орынбасу,
С-H
полимерлену қышқылдық
қасиеті
Циклдәің
размеріне
байланысты
қосыпалу,
орынбасу
Электрофильді
орынбасу
KMnO4
ерітіндісіне
әсері
Әрекеттес
пейді
Түссіздендір
еді
Түссіздендір Әрекеттес
еді
пейді
Циклдегі
орынбасар
дың тотығуы
Галогендер
мен
әрекеттесуі
Радикалды
орынбасу
Қосыпалу
Қосыпалу
Қосыпалу
немесе
орынбасу
Электрофильді
(сақина) немесе
радикалды (бүйір
дегі
орынбасарларда)
орынбасу
Каталитика
лық гидрлеу
Реакция
жүрмейді
Рекция
жүреді
Рекция
жүреді
Рекция
жүреді
Рекция жүреді

17.

8. Зертханалық жұмыс.
1.
Көмірсутектердің құрамдарындағы: а) қос байланысты; ә) үш
байланысты қалай анықтауға болады? Мысалдар келтіріп
түсіндіріп, тиісті химиялық рекаиц теңдеулерін жазыңдар.
2.
Жеке ыдыстарда гексан, гексен-1, гексин-1, бензол берілген. Қай
заттың екенінқалай анықтауға болады? Жұмыс жоспарын құрып,
сәйкес реакция теңдеулерін жазыңдар.
3.
Метан, этилен, ацетилен және бензолды жаққанда жалын
түстерінде өзгешеліктер бола ма? Дәлелді жауап беріңдер.

18. 9. Топтар арасында жарыс. Көп нүктенің орынында болатын қажетті сөздерді табу.

1) Органикалық қосылыстарды көміртек ............. валенттілік көрсетеді.
2) Құрамында екі қос байланысы бар көмірсутектер ............... деп
аталады.
3) Қанықпаған көмірсутектерге ................... реакциясы тән.
4) Барлық органикалық қосылыстарға .................. реакциясы тән.
5) Табиғи каучукті ................. ағашынан алады.
6) Синтетикалық каучуктің мономері .................... болып табылады.
7) Бензолды 1825 жылы .................... ашты.
8) Ароматты көмірсутектердің ең негізгі өкілі ..................
9) Бутанда ....................... изомер болады.
10) Галогенсутектердің бөлінуі ......................реакциясы деп аталады.
11)Ацетиленге судың қосылуынан .................... алады.
12)Этиннің техникалық атауы .....................
13)Бутен-1-ге бутен-2 ..................... болады.
14)Бензолға толуол ....................... болады.
15)Судың бөліну реакциясы ........................ деп аталды.

19.

1. Төрт
2. Алкадиендер
3. Қосыпалу реакциясы
4. Жану реакциясы
5. Гевея
6. Бутадиен-1,3
7. Майкл Фарадей
8. Бензол
9. Екі
10. Дегидрогалогендеу
11. Ацетальдегид
12. Ацетилен
13. Изомер
14. Гомолог
15. Дегидраттау

20.

10. Тест тапсырмалары. Мұнда жауаптар бірінші әріптерімен ғана беріледі
1 нұсқа
1. Изобутанға изомер болатын қосылыс:
А)Б
В)Ц
С)Г
D)Д
2. Бутанда неше изомер болады?
А)Ү
В)Т
С)Е
D)Б
3. Қай қосылыс деканға кіші тізбекті гомолог бола алады:
А)М
В)Э
С)Н
D)Г

21.

4.Ацетиленнен бензолда алу кімнің реакциясы?
А)К
В)В
С)Л
D)З
5. Егер екі радикал қатар орналасса (1,2-изомер) онда қандай изомер болады?
А)О
В)М
С)П
D)Д
6.Этанолдан бутадиенді алу қай ғалымның реакциясы?
А)В
В)З
С)Л
D)К

22.

2 нұсқа
1. Алкандардың бірінші өкілі
А)М
В)Э
С)Б
D)П
2. Алкадиендерде неше қос байланыс болады?
А)Б
В)Ү
С)Т
D)Е
3. Бензолдың жақын гомологі:
А)К
В)С
С)А
D)Т

23.

4. Арендерде қандай байланыс болады?
А)Қ
В)Ү
С)А
D)Д
5. Нонанның радикалы:
А)Б
В)П
С)А
D)Н

24.

1 нұсқа
БЕНЗОЛ
2 нұсқа
МЕТАН

25.

К
Ө
М
І
Р
С
У
Т
Е
К
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Бензолдың құрылымдық формуласын ұсынған ғалым.
Алкендердің балқу және қайнау t – ры алкандармен салыстырғанда қандай болады?
Алкандардың бірінші өкілі.
Каучуктен қандай зат алынады?
Практикалық маңызды алкадиен.
Алкандардағы байланыстың түрі.
Бензолдың гомологі.
Судың қосылу рекциясы.
Сутектің бөліну реакциясы.
Алкендерді өндірісте қандай процесс арқылы алады?

26. Үйге тапсырма

Төмендегі сызбанұсқада келтірілген өзгерістерді орындауға мүмкіндік
беретін реакция теңдеулерін жазыңыздар
1
алкан
5
циклоалкан
бензол
2
4
3
алкен
алкин