238 бап, әдейі банкроттық. СИБ-23-5, Жарылқап Бексұлтан

1.

ҚР ҚК 238-БАП.
ӘДЕЙІ БАНКРОТТЫҚ

2.

ӘДЕЙІ БАНКРОТТЫҚТЫҢ
ЗАҢДЫҚ АНЫҚТАМАСЫ
Әдейі банкроттық – бұл заңды тұлға немесе жеке кәсіпкер банкрот деп танылудан үш
жыл бұрын мүлікті жасыру, иеліктен шығару, бөтен тұлғаларға беру, арзан бағаға өткізу
сияқты әрекеттер арқылы кредиторлардан жалтару мақсатында төлем қабілетсіздігін
қолдан жасау.
Бұл жерде екі негізгі белгі бар:
1. Ниет – жалтару, зиян келтіру мақсатында
2. Әрекет – мүлікті жасыру, беру, өткізу
3.Нәтиже – ірі залал келтіру, төлем қабілетсіздігі

3.

ОБЪЕКТИВТІК ЖАҒЫ
(ҚҰРАМ ЭЛЕМЕНТТЕРІ)
Қылмыстың объективтік жағы мыналар арқылы көрінеді:
• активтерді жасыру (басқа фирмаларға тікелей беру, туыстарға жазу)
• активтерді төмен бағамен сату
• жалған келісім-шарттар жасау
• шығындарды қолдан көбейту
• бухгалтерлік құжаттарды бұрмалау
• заңсыз трансферттер
• мүлікті "жоғалып кетті", "ұрланды" деп көрсету
Маңызды шарт:
Бұл әрекеттер мүліктің азаюына, ал соңында төлем қабілетсіздікке әкелуі керек.

4.

СУБЪЕКТИВТІК
ЖАҒЫ
Бұл қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады.
Яғни, тұлға өзінің әрекеті нәтижесінде кәсіпорын төлем қабілетсіз болатынын біліп,
соны қалайды.
Мақсат:
• кредиторлар алдындағы қарыздарын төлемеу
• компания активтерін жеке мақсаттарға қолдану
• басқа компанияны байыту
• заңсыз пайда табу

5.

ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК
СУБЪЕКТІСІ
238-бапқа сәйкес:
• ұйымның құрылтайшысы
• қатысушысы
• директор
• басқару органының кез келген мүшесі
• жеке кәсіпкер
• компанияны факті бойынша басқаратын тұлға ("көлеңкелі басшы")
2-бөлік – арнайы субъектілер:
• банктер, сақтандыру, қаржы ұйымдары басшылары
• директорлар кеңесі мүшелері
• ірі акционер
• бас бухгалтер
Бұл тұлғалардың жауапкершілігі ауыр, себебі олардың әрекеті бүкіл қаржы жүйесіне қауіп төндіреді.

6.

ӘДЕЙІ БАНКРОТТЫҚТЫҢ
БЕЛГІЛЕРІ
Заң жүзінде іс-әрекеттің әдейі екенін дәлелдеу үшін келесі белгілерге назар аударылады:
1. Экономикалық логикаға қайшы мәмілелер
— Активтерді нарықтан 5–10 есе арзанға сату
— Мүлде қажетсіз келісімдер жасау
2. Байланысты тұлғаларға активтерді беру
— Туыстарға рәсімдеу
— "Қалта" компанияларға беру
3. Ірі қаражаттарды қолма-қол шығару
4. Құжаттарды жою, бұрмалау
5. Жалған кредиторлық берешек жасақтау
6. Төлемдерден әдейі жалтару

7.

ҚЫЛМЫСТЫҢ
САЛДАРЫ
Әдейі банкроттық нәтижесінде:
• кредиторлар ірі шығынға ұшырайды
• салықтар төленбей қалады
• жұмысшылар еңбек ақысын ала алмайды
• нарықта адал бәсекелестік бұзылады
• экономикалық тұрақсыздық туындайды
Көбінесе әдейі банкроттықтың артында:
• заңсыз капиталды шығару
• активтерді "тазалау"
• компанияны рейдерлік басып алу
• тұрған жағдайлар кездеседі.

8.

1-БӨЛІК БОЙЫНША
ЖАЗА (КЕҢЕЙТІЛГЕН
ТҮСІНІКТЕМЕ)
3 000 АЕК-ке дейін айыппұл
АЕК жыл сайын өсетіндіктен, бұл — миллиондаған теңге.
Түзеу жұмыстары
Кінәлі табысының белгілі бөлігін мемлекетке аударып отырады.
Қоғамдық жұмыстар — 800 сағатқа дейін
3 жылға дейін бас бостандығын шектеу
3 жылға дейін бас бостандығынан айыру
Қосымша жаза:
Белгілі қызметпен айналысу құқығынан 3 жылға айыру

9.

2-БӨЛІК БОЙЫНША ЖАЗА (ҚАРЖЫ
СЕКТОРЫНА ҚАТЫСТЫ)
Егер қылмыс банкке, сақтандыру немесе қаржы ұйымына ірі зиян келтірсе,
жауапкершілік күшейтіледі:
• Сол жаза түрлері (айыппұл, қоғамдық жұмыс, бостандығынан айыру — 3 жылға
дейін)
• Бірақ қосымша жаза өте қатаң:
❗ Қаржы ұйымдарында лауазым атқаруға өмір бойына тыйым салу мүмкін
Бұл – Қазақстандағы ең қатаң кәсіби тыйымдардың бірі.
❗ Басқа лауазымдарды атқару құқығынан 5 жылға айыру

10.

2-БӨЛІК БОЙЫНША ЖАЗА (ҚАРЖЫ
СЕКТОРЫНА ҚАТЫСТЫ)
Түсінік
Әдейі банкроттық
Жалған банкроттық
Мақсат
Кредитордан жалтару
Кредиторларды алдау
Әрекет
Мүлікті әдейі азайту
Төлем қабілетті бола тұра
"банкрот" болып көріну
Нәтиже
Төлем кабілетсіздік
Жалған төлем
қабілетсіздік

11.

ПРАКТИКАЛЫҚ МЫСАЛДАР
1) Компания өз активтерінің 60%-ын директордың туысына арзан
бағамен сатады, содан кейін банкрот болады.
2) Жеке кәсіпкер мүлкін досына рәсімдеп, кредиторларға “менде
ештеңе жоқ” дейді.
3) Банк басшысы активтерді тәуекелді жобаларға әдейі
инвестициялайды, нәтижесінде банк шығынға батады.

12.

САРАПТАМАЛЫҚ БАҒАЛАУ ЖӘНЕ
ТЕРГЕУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Тергеу кезінде:
• бухгалтерлік сараптама
• қаржылық аудит
• мәмілелердің нарықтық құнын анықтау
• байланысты тұлғаларды зерттеу
• коммерциялық хаттамалар
• мәмілелер тізбегі талданады
Экономикалық экспертиза міндетті.

13.

ҚЫЛМЫСТЫҢ АЛДЫН АЛУ
Компаниялар үшін:
• Ішкі аудит
• Транзакцияларды бақылау
• Қаржы ағындарын қадағалау
• Лауазымды тұлғалардың жауапкершілігін күшейту
• Тәуекелді мәмілелердің рұқсат жүйесі
Мемлекет үшін:
• Жалған кәсіпкерлікті тоқтату шаралары
• Қаржы мониторингі
• Бухгалтерлік есептің ашықтығы

14.

ҚОРЫТЫНДЫ
ҚР ҚК 238-бабы — экономикалық қауіпсіздікті қорғайтын маңызды
норма.
Әдейі банкроттық — жай қателік немесе бизнес шығыны емес,
қасақана жасалған қылмыс, оның салдары:
• кредиторларға миллиардтаған шығын
• қаржы нарығының бұзылуы
• адал кәсіпкерлердің бәсекелестік мүмкіндігінің төмендеуі.