Ғылым философиясы 2

1. "Ғылым философиясы" пәні мен құрылым: эпистемология және ғылым философиясы

"Ғылым философиясы" пәні мен құрылым:
эпистемология және ғылым
философиясы
Дайындаған: Жексен Зулфина
7M04103 - Экономика

2. Ғылым философиясы - ғылымның іргелі негіздерін, ұғымдарын, әдістерін және құрылымын философиялық тұрғыдан зерттейтін сала. Ол

ғылым қалай дамиды, ғылыми
білімнің табиғаты қандай, ғылым мен ақиқаттың арақатынасы қандай деген сұрақтарға
жауап іздейді.
Ғылым философиясының басты сұрақтары:
Ғылыми білім дегеніміз не?
Ғылыми теория қалай қалыптасады және дамиды?
Ғылыми ақиқат пен гипотезаның айырмашылығы қандай?
Ғылыми әдіс қалай жұмыс істейді?

3. Ғылым философиясы - ғылымның табиғатын, құрылымын, әдісін және дамуын зерттейтін философия саласы. Ол XVII–XVIII ғасырларда,

ғылымның қарқынды дамуына байланысты Еуропада пайда болды.
1
Антик дәуір
Ежелгі грек философтары (Платон, Аристотель) білім мен таным туралы сұрақтар қойды. Бірақ бұл кезде нақты
"ғылым философиясы" болмаған.
2
XVII–XVIII ғғ. (Жаңа заман)
Галилей, Ньютон сияқты ғалымдар тәжірибеге сүйеніп, ғылымды жаңаша дамытты. Сол кезде философтар ғылымды
зерттей бастады.
3
XIX ғ.
О. Конт -позитивизм бағытын ұсынды. Бұл -ғылым философиясының жеке сала болып қалыптасуының бастауы.
4
XX ғ.
Неопозитивизм, Поппердің фальсификационизмі, Кунның парадигма теориясы сияқты негізгі мектептер қалыптасты.

4.

Ғылым философиясы: пәні мен құрылымы
Тақырып
Түсінігі
Пәні
Ғылым философиясының пәні - ғылымның табиғаты, оның танымдық әдістері, даму
заңдылықтары, құрылымы және ғылымның қоғамдағы орны мен рөлі.
Құрылымы
Ғылым философиясы бірнеше негізгі бөлімнен тұрады:
1. Ғылымның табиғаты мен мәні - ғылым деген не, оның ерекшеліктері қандай?
2. Ғылыми таным әдістері - тәжірибе, бақылау, гипотеза, теория және олардың рөлі.
3. Ғылымның құрылымы - ғылыми теориялар, заңдар, гипотезалар, парадигмалар.
4. Ғылымның дамуы - ғылыми революциялар, парадигма ауысулары, ғылымның
тарихи өзгерістері.
5. Ғылым мен қоғам - ғылымның мәдениетке, этикаға, технологияға және әлеуметтік
өмірге әсері.
6. Ғылым философиясының негізгі мектептері мен бағыттары - позитивизм,
фальсификационизм, постпозитивизм және т.б.

5. Ғылым философиясының құрылымы:

6. Эпистемология дегеніміз не?

Эпистемология –
философияның білім
туралы ілімі, яғни «біз нені
білеміз?», «білім қалай
қалыптасады?», «шын
білім мен жалған білімді
қалай ажыратамыз?»
деген сұрақтарға жауап
іздейтін сала.
Ғылым философиясында
эпистемиология
ғылымдағы білімнің
негізін, шекарасын,
сенімділігін зерттейді.

7. Эпистемологияның басты сұрақтары

•Білім қайдан пайда
болады?
Білім дегеніміз не?
Классикалық анықтама:
«Білім – ақиқат,
негізделген сенім».
Бірақ ғылымда бастысы
– тексерілетіндігі мен
жалғандығын
дәлелдеуге
болатындығы (К.
Поппер).
•Эмпиризм
(тәжірибеден шығады)
– Ф. Бэкон, Дж. Локк.
•Рационализм (ақыл
арқылы) – Р. Декарт, Г.
Лейбниц.
•Синтез (тәжірибе мен
ақылды біріктіру) – И.
Кант.
•Ғылыми білімнің шекарасы
қайда?
•Ғылым әлемді түсіндіреді,
бірақ «абсолютті ақиқатқа»
жету қиын.
•Теориялар уақыт өте өзгереді
(мысалы: Ньютон → Эйнштейн
→ кванттық механика).

8. Эпистемологияның Негізгі бағыттар мен ойшылдар

Карл Поппер – ғылым
тек фальсификация
арқылы дамиды (әр
теорияны жоққа
шығаруға болу керек).
Томас Кун – ғылымның
дамуы
парадигмалардың
ауысуы арқылы жүреді
(мысалы,
геоцентризмнен
гелиоцентризмге көшу).
Имре Лакатос – ғылым
бір теория емес, зерттеу
бағдарламаларының
бәсекесі арқылы
дамиды.

9. Кесте: Әртүрлі тәсілдерді салыстыру

Бағыт
Эмпиризм
Негізгі идеясы
Мысал
Білім тәжірибеден
шығады
Галилей тәжірибелері
Рационализм
Ақыл тәжірибеден жоғары Декарттың математикасы
Фальсификация (Поппер)
Теория тек жалғандығы
дәлелденгенше жарамды
Психоанализ мысалы
Ғылым идеялық
төңкерістер арқылы
дамиды
Ньютон → Эйнштейн
Парадигма (Кун)

10. Ғылым философиясының негізгі мектептері:

Мектеп (бағыт)
Негізгі
идеясы
Өкіл
ғалымдар
Позитивиз
м
Ғылым тек тәжірибелік (эмпирикалық) деректерге сүйенуі керек.
Метафизиканы жоққа шығарады.
О. Конт, Э. Мах, Р.
Карнап
Неопозитивиз
м
Ғылыми білім верификация (дәлелденуі) арқылы тексерілуі тиіс. Тілдің
Вена кружогы: Р. Карнап, М.
логикалық талдауы маңызды.
Шлик, О. Нейрат
Фальсификациониз
м
Ғылыми теориялар жоққа шығарылуы мүмкін (фальсификация
К. Поппер
Ғылыми революциялар
теориясы
Ғылым біртіндеп емес, парадигмалардың ауысуы арқылы дамиды.
Ғылыми зерттеу
бағдарламалары
Ғылым зерттеу бағдарламалары ретінде дамиды, теориялар ядросы
Фейерабендтің
анархизмі
"Ғылымда бәрі де жарайды". Ғылыми әдіс деген бірыңғай нәрсе жоқ,
Постпозитивиз
м
Позитивизмнің шектеулерін мойындайды. Ғылым -әлеуметтік, тарихи
К. Поппер, Т. Кун, И. Лакатош, П.
контекстке тәуелді құбылыс.
Фейерабенд
принципі). Ғылым дәлелдеумен емес, теріске шығарумен дамиды.
Т. Кун
Нормалды ғылым -дағдарыс -революция -жаңа парадигма.
И. Лакатош
мен қорғаушы белдеулерден тұрады.
П. Фейерабенд
әртүрлі тәсілдер болуы мүмкін.

11. Ғылым философиясы Қазақстанға қашан келді?

Кеңес дәуірі
арқылы:
Ғылым философиясы Қазақстанға ХХ ғасырдың
Қазақстандағы философтар:
ортасында, негізінен Кеңес Одағы арқылы келді.
1950–1970 жылдары Қазақстанда философия
Филосо
ф
Қысқаша сипаттама
ғылымы дами бастады.
Ж. Әбділдин
Логика мен таным теориясын
зерттеген.
Бұл кезеңде Кеңестік маркстік философия
басым болды, бірақ ғылыми таным, логика,
Ә. Нысанбаев
методология туралы еңбектер де шықты.
Ғылым мен өркениет, философия
тарихын зерттеген.
С. Қ. Чанышев, Т.
Ғылым философиясы, мәдениет
Ғабитов, т.б.
философиясы бағытында еңбек еткен.

12.

Ғылым философиясы - ғылымның табиғатын, мәнін, құрылымы мен дамуын
зерттейтін философия саласы. Ол ғылымның негізгі принциптері мен әдістерін, ғылым
мен қоғам арасындағы байланысты анықтап, ғылыми танымның заңдылықтарын ашады.
Ғылым философиясы ғылымның сенімділігі мен шектеулерін түсінуге көмектеседі,
ғылыми әдістердің дұрыстығын талдайды, ғылымның тарихи дамуын зерттейді.
Сонымен қатар, ғылым философиясы ғылым мен технологияның қоғамға, мәдениет пен
этикаға ықпалын қарастырады.
Бұл сала ғалымдар мен студенттерге ғылыми зерттеулерді жүйелі және саналы түрде
жүргізуге, ғылыми білімнің сапасын арттыруға бағытталған маңызды бағыт болып
табылады.

13. Назарларыңызға рахмет !!!