Касб касалликларига чалинишни олдини олиш умуман меҳнат мухофазаси масалаларига катта эътибор қаратмоқда

1.

Ҳозирги кунда бутун
дунё ҳамжамияти иш
жойларида содир
бўлаётган оқибати
енгил, оғир ва ўлим
билан тугаган бахтсиз
ходисаларни, касб
касалликларига
чалинишни олдини
олиш умуман меҳнат
мухофазаси
масалаларига катта
эътибор қаратмоқда.

2. Асосий тушунчалар

Объект — юридик ёки жисмоний шахснинг мулкий комплекси (ёки
унинг бир қисми), шу жумладан, улар учун ёнғин хавфсизлиги
талаблари белгиланган бинолар, иншоотлар, транспорт воситалари,
технологик қурилмалар, асбоб-ускуна, агрегатлар, буюмлар ва
бошқа мол-мулк;
технологик жараён — модда ва маҳсулотларнинг хусусиятини ва
(ёки) ҳолатини ўзгартиришга қаратилган ҳаракатлар билан боғлиқ
бўлган ишлаб чиқариш жараёнининг бир қисми;
одамлар оммавий бўладиган объект — бир вақтнинг ўзида 50
нафардан кўп одамлар бўлиши кўзда тутилган хона, бино, иншоот
(турар жойлар бундан мустасно);
ёнғинга қарши техник ҳимоя воситалари — ёнғинни автоматик
тарзда аниқлаш ва ўчириш, тутунни чиқариш, хабар бериш, ёнғинга
қарши сув таъминоти тизимлари, шунингдек, одамларни ва моддий
бойликларни ёнғиндан ҳимоя қилиш учун мўлжалланган бошқа
техник воситалар.

3.

Ёнғин содир бўлганда ҳаракат қилиш тартиби
Ҳар бир фуқаро ёнғинни сезганда қуйидагиларни бажариши мажбур:
а) зудлик билан «101» телефон рақами орқали Фавқулодда
вазиятлар вазирлигининг (кейинги ўринларда — ФВВ) ёнғин-қутқарув
бўлинмасига хабар бериш (хабарда воқеа содир бўлган манзил,
ёнғин чиққан жой ва ўзининг фамилиясини айтиш);
б) одамларга хабар бериш ва уларни эвакуация қилиш чораларини
кўриш;
в) имкон қадар мавжуд ёнғинни ўчиришнинг бирламчи воситалари
билан ёнғинни ўчириш чораларини кўриш.
Ёнғин жойига етиб келган ташкилот раҳбари (мансабдор шахс):
а) одамлар ҳаётига хавф туғилган тақдирда, уларни мавжуд куч ва
воситалар ёрдамида қутқариш чораларини кўришга;
б) зарур бўлганда электр энергиясини (ёнғинга қарши ҳимоя
тизимидан ташқари) ўчириш, юкларни ташишга мўлжалланган
мосламалар, агрегатлар, аппаратларнинг иш фаолиятини тўхтатиш,
хом ашё, газ, буғ ва сув коммуникацияларини ёпиб қўйиш, авария рўй
берган ва унга туташ хоналарнинг шамоллатиш тизими ишини
тўхтатиш, хоналар тутун билан қопланиши ва ёнғин тарқалишининг
олдини олишга имкон берадиган бошқа чораларни кўришга;
в) ёнғинни ўчиришга қаратилган ишлардан ташқари бинодаги барча
ишларни тўхтатишга (агар ишлаб чиқаришнинг технологик жараёни
бўйича мумкин бўлса);

4.

в) ёнғинни ўчиришга қаратилган ишлардан ташқари бинодаги барча
ишларни тўхтатишга (агар ишлаб чиқаришнинг технологик жараёни
бўйича мумкин бўлса);
г) ёнғинни ўчиришга жалб этилган ходимлардан ташқари барча
ходимларни хавфли ҳудуд ташқарисига чиқаришга;
д) ёнғин-қутқарув бўлинмалари етиб келгунга қадар (объектнинг ўзига
хослигини ҳисобга олган ҳолда) ёнғинни ўчиришда умумий раҳбарлик
қилишга;
е) ёнғинни ўчиришда иштирок этаётган ходимлар хавфсизлик
талабларига риоя қилишларини таъминлашга;
ж) ёнғин ўчириш билан бир вақтда одамларни эвакуация қилиш ва
моддий бойликларни ҳимоя қилишни ташкил этишга;
з) ёнғин-қутқарув бўлинмаларини кутиб олишни ва ёнғин содир бўлган
жойга қисқа йўл билан олиб боришни ташкил этишга мажбур.
и) ёнғинни ўчириш раҳбари томонидан берилган вазифалар
бажарилишида объект ходимларининг ҳаракатларини
мувофиқлаштиришга мажбур.

5.

ЁНҒИН СИНФЛАРИ ВА ЎТ ЎЧИРГИЧ ТУРЛАРИ ВА УЛАРДАН
ҚАНДАЙ ФОЙДАЛАНИШ КЕРАК?
Ёнғин содир бўлганда, аввало унинг турини аниқлаб олиш лозим.
Ёнғинлар қуйидаги тарзда классификация қилинади:
A класс
Органик табиатдаги қаттиқ материаллар — ёғоч, қоғоз, тамаки
ва бошқалар орасида юзага келган ёнғинлар, улар содир бўлганида,
қизғиш қатрон ҳосил бўлади. Бундай ёнғинга қарши курашнинг энг
самарали воситаси сувдир.
B класс
Бензин маҳсулотлари, бўёқ, эритувчилар, ёғ ва мой каби суюқ ёки
суюлтирилган қаттиқ моддалар ёнадиган ёнғинлар. Бу вазиятда
кукунли, кўпикли ва карбонат ангидридли (CO2) ўт ўчиргичлардан
фойдаланиш керак. Бундай ўт ўчиргичларини генератор хоналарида,
қозонхоналарда, гаражларда, лабораторияларда, ошхоналарда, осон
ёнувчан суюқликлар омборларида топиш мумкин.

6.

C класс
Газ ёнғини. Ушбу турдаги ёнғинни ўчириш учун ўт ўчиргичлардан
фойдаланилмайди. Бундай ёнғинни ўчиришни бошламаслик тавсия
этилади. Газ таъминоти манбаси ёпилмагунча ёнғинни назорат қилиш
керак.
D класс
Магний, алюминий, натрий каби металлар ёнган пайтдаги ёнғин. Ушбу
металларга одатда сув яхши таъсир қилмайди, шунинг учун кукунли
воситалардан фойдаланиш керак.
E класс
Юқори кучланиш остидаги электр воситалари куйиши оқибатида
келиб чиқадиган ёнғинлар. Бундай ёнғинга қарши карбонат
ангидридли ва кукунли, шунингдек, галоидланган углеводородли
аэрозолли ўт ўчиргичлар самарали бўлади.
Ўт ўчиргичлар қувват массаси ва ҳажми бўйича ҳам фарқланади.
Маиший фойдаланиш ва транспорт воситалари учун оғирлиги 20 кг
гача ва ҳажми 10 литргача бўлган ихчам моделлар мос келади.

7.

Ўт ўчиргичлар турлари ва уларнинг таркиби
Ўт ўчиргичлар сувли, кўпикли, кукунли, карбонат
ангидридли ва аэрозолли бўлади. Қайси ўт
ўчиргич қандай турдаги ёнғинни ўчира олишини
ўт ўчирувчи моддасига қараб аниқлаш мумкин.
Кўпикли-ҳаволи ўт ўчиргичлар қаттиқ
материалларни ва ёнувчан суюқликларни
ўчириш учун ишлатилади. Улар ёнғиннинг
дастлабки босқичларида самаралироқ
ҳисобланади. Ишқорий металларни, тармоққа
уланган электр жиҳозларини ва ёниш учун
кислородга муҳтож бўлмаган материалларни
бундай аралашмалар билан ўчириш
тақиқланади.
Агар бўёқ маҳсулотлари, ёғоч, ёғ ва қоғоз
ёнаётган бўлса (A ва B ёнғин класслари),
кўпикли-ҳаволи ўт ўчиргичлардан фойдаланиш
мумкин.
Кўпикли-ҳаволи ўт ўчиргичлар йилига бир марта
текширилиши ва қайта зарядланиши керак.

8.

Ишлаш принципи кўпикли эритма ишчи газнинг (ҳаво, азот, карбонат
ангидрид) ортиқча босими билан силжишига асосланган. Ўчириш
мосламасини ишга туширилганда, ишлайдиган газ Кўпикли восита
сифон трубкаси орқали газ босими билан пуркагичга йўналтирилади.
Пуркагичда кўпикли ишқор ҳаво билан аралаштирилади, натижада
кўпик ҳосил бўлади.
Фойдаланиш қоидалари, хавфсизлик чоралари.
Ёнғин ўчиргични фаоллаштириш учун қуйидагилар керак:
Ёнғин ўчиргични олинг;
* уни оловга яқин келтиринг;
* хавфсизлик ҳалқасини ечиб олинг (чекани тортиб олинг);
* кўпик генераторини ёнғин манбаъсига йўналтиринг;
* ишлатиш тугмасини босинг.
Агар кўпикли еритма очиқ терига тушса, кўп миқдорда сув билан ювиб
ташланг.

9.

Кукунли (порошокли) ўт ўчиргичлар
ОП-2, ОП-5, ОП-8, ОП-50, ОП-100 (кукунли)
ёнғин қаттиқ ёнувчи моддалар (А синф),
ёнувчан суюқликлар ёки ерийдиган қаттиқ
моддалар (Б синф), газсимон моддалар (C
синф), шунингдек, 1000 в дан ортиқ
бўлмаган кучланиш остида електр
қурилмаларини ёнғин бартараф етиш учун
мўлжалланган, -40° дан +50°С ҳарорат
оралиғи фойдаланиш учун мўлжалланган.
Ҳаво бўлмаган ҳолда ҳам мумкин бўлган,
ишқорлар ва ишқорий ер металлар ва бошқа
материалларни ўчириш мумкин емас,
Ишлаш принципи ёнғинни ўчириш кукунини
ёнғин ўчириш мосламасидан юқори босим
билан чиқаришга асосланган; сиқилган газ
ёрдамида кукун тўғридан-тўғри шланг ёки
пуркагич орқали тўғридан-тўғри оловга
йўналтирилади. Ёнаётган жойга тушган
кукун уни ҳаво кислородидан ажратиб
туради

10.

Фойдаланиш қоидалари, ва
хавфсизлик чоралари.
- тўлдириладиган (босим кўрсаткичи
билан)–ўт ўчиргични илгичд уни олов
манбасига келтиринг (минимал
масофа 3 м) муҳрни узинг, чекани
тортинг шлангини оловга
йўналтиринг ва дастакни босинг.

11.

Фавқулодда вазият тугмаси - уни
фақат ишда хавфли фавқулодда
вазиятни яратишга олиб келиши
мумкин бўлган барча
ҳаракатларни ўчириб қўйиш учун
фойдаланишга рухсат берилади.
Ёнғин сигнализация тизимларининг
асосий техник воситаларига
ёнғинни қабул қилиш ва бошқариш
мосламалари, ёнғин детекторлари,
ёнғинни бошқариш мосламалари,
хабар бериш ва евакуация
қилишнинг техник воситалари,
автоматик ёнғин ўчириш
тизимлари, тутун чиқариш ва
бошқалар киради.

12.

Тутун детекторлари (одатда тутун
детекторлари деб аталади) тутун ёки
ёнғинни аниқлаш ва бу ҳақда ўз
вақтида хабар бериш учун зарурдир.
Ушбу қурилмалар нафақат ёнғин
хавфсизлиги қоидаларига мувофиқ,
балки оддий ақлга асосланган ҳолда
ҳам ўрнатилиши керак. Агар одамлар
ёнғин ҳақида ўз вақтида хабардор
қилинса, ўлим еҳтимоли жуда камаяди.
Буни бутун дунёдаги қайғули
статистика исботлайди. Тутун
детекторларининг ўзи тўлиқ
хавфсизликни таъминлай олмайди,
аммо улар ёнғиндан ҳимоя қилиш
тизимининг муҳим қисмидир.

13.

Термал ёнғин детектори (ИПТ) - бу
ҳаво ҳароратининг белгиланган
даражаси ва/ёки унинг ўсиш суръати
ошиб кетганда қабул қилиш ва
бошқариш панелига signal
сигналини юборадиган автоматик
қурилма.
умуман олганда, бундай оловли
адёл ўз майдонидан кичикроқ бўлган
ҳар қандай ўчоқни ўчиради.
Асосийси, олов унинг остига тўлиқ
мос келади. Маҳсулотнинг яна бир
мақсади ёнғин пайтида инсон
танасини ҳимоя қилишдир.

14.

15.

Технологик жараёнларда ёнғин хавфсизлигини таъминлашда
куйидаги умумий тадбирлар амалга оширилади:
хавфли технологик усулларни хавфсиз турига алмаштириш;
корхона биноларидаги қўлланадиган ёнувчи ва портлашга хавфли
моддаларнинг миқдорини камайтириш;
ускуна, хаво алмаштириш тизимида ёнувчи моддаларнинг
портлашга хавфли коицентрацияси хосил бўлишига йўл қўймаслик;
енгил алангаланадиган моддаларни сақлашда, улар билан
ишлашда инерт мухитини яратиш;
ишлаб чикаришни автоматлаштириш, механизациялаш,
узлуксизлигини таьминлаш;
технологик ускуна ва коммуникацияларнинг герметиклигини
таъминлаш ва жараёнда вакуум қўллаш:

16.

Електр токи уриши тўрт даражага бўлиб қаралади:
I - мускуллар кескин қисқарилиши натижасида одам ток таъсиридан
чиқиб кетади ва ҳушини йўқотмайди;
II - мускуллар кескин қисқариши натижасида одам ҳушини йўқотади,
аммо юрак ва нафас олиш фаолияти ишлаб туради;
III - мускуллар кескин қисқариши натижасида одам ҳушини йўқотиб,
нафас олиш тизими ёки юрак уриши тўхтаб қолади;
IV - клиник ўлим ҳолати, бунда инсонда ҳеч қандай ҳаёт аломатлари
кўринмай қолади.
Клиник ўлим ҳолати - бу ҳаёт билан ўлим орасидаги маълум оралиқ
бўлиб, маълум вақтгача инсон ички имкониятлар ҳисобига яшаб
туради. Бу вақтда унда ҳаёт белгилари: яъни, нафас олиш, қон
айланиш бўлмайди, ташқи таъсирларга фарқсиз бўлади, оғриқ
сезмайди, кўз қорачиғи кенгайган ва ёруғликни сезмайди. Клиник
ўлим ҳолати 6-8 дақиқа давом етади.
Биологик ўлим - қайтариб бўлмайдиган жараён бўлиб, организмдаги
биологик жараёнлар бутунлай тўхташи билан боғлиқ, шунингдек
организмдаги оқсил структуралари парчаланади.

17.

Инсон танаси орқали ток йўналиши