БАРЫСАЎ У ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЕ

1. БАРЫСАЎ У ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЕ

2.

22
Ч Э Р ВЕ Н Я
Сёння павінен быў быць звычайны
дзень. З дакладам аб падрыхтоўцы
да ўборкі ўраджаю і нарыхтовак
сельска гаспадарчых прадуктаў
павінен быў выступіць першы
сакратар райкома І.А.Яраш.
Але на гэту тэму гаварыць не
давялося…

3. Пачатак вайны

ПАЧАТАК ВАЙНЫ
ПАЎСТАЛА АДНО-АДЗІНАЕ ПЫТАННЕ: АБ АРГАНІЗАЦЫІ ЎСІХ СІЛ І СРОДКАЎ НА АДПОР ВОРАГУ.
У ПЕРШЫ ТЫДЗЕНЬ ВАЙНЫ ВЫРАШАЛІСЯ ТАКІЯ ПЫТАННІ, ЯК МАБІЛІЗАЫЯ НАСЕЛЬНІЦТВА НА СТВАРЭННЕ ЛІНІІ
АБАРОНЫ, НА ВЫВАЗ З МТС ТЭХНІКІ І ГРАМАДСКАГА СТАТКА, АДПРАЎКА НА ЎСХОД МАБІЛІЗАВАНЫХ І РАНЕНЫХ,
ПРАВОДЗІЛАСЬ ЭВАКУАЦЫЯ ЖЫХАРОЎ, ДАКУМЕНТАЎ І Г.Д.
Адначасова ставараліся абарончыя ўмацаванні. Рубеж на Бярэзіне будаваўся з разлікам на баі з
варожымі танкамі. За трое сутак гараджанне і жыхары навакольных вёсак выкапалі сямікіламетровы
роў, абсталявалі акопы, агнявыя пункты. На прадпрыемствах рабочыя напаўнялі бензінам тысячы
бутэлек. На дарогах рабілі лясныя завалы.

4.

Навошта гітлераўцам Барысаў?
ПРАЗ БАРЫСАЎ ПРАХОДЗЯЦЬ ВАЖНЕЙШЫЯ
СТРАТЭГІЧНЫЯ КАМУНІКАЦЫІ -- ЧЫГУНКА І
АЎТАМАГІСТРАЛЬ БРЭСТ-МАСКВА, А ТАКСАМА
ШАШЭЙНЫЯ ДАРОГІ, ЯКІЯ ЗВЯЗВАЮЦЬ БАРЫСАЎ З
ІНШЫМІ ГАРАДАМІ БЕЛАРУСІ. ЗНАЧНУЮ РОЛЮ Ў
ЯКАСЦІ ТРАНСПАРТНАЙ АРТЭРЫІ АДЫГРЫВАЛА І РАКА.
ТАМУ ГІТЛЕРАЎЦЫ НАДАВАЛІ ВЯЛІКАЕ ЗНАЧЭННЕ
ЗАХОПУ ГОРАДА, СЦЯГВАЛІ ДА ЯГО ВЯЛІЗНЫЯ
ВАЙСКОВЫЯ ФАРМІРАВАННІ.

5. Абарона горада

АБАРОНА ГОРАДА
Іван Захаравіч Сусайкоў
На той момант ў Барысаве войск не было,
акрамя танкавага вучылішча. Усе астатнія
баявыя часці выехалі на летнія кватэры. 24
чэрвеня вучылішча вывелі ў лес па
распараджэнню Сусайкова.
26-27 чэрвеня курсанты займалі абарону па лініі
Стахава-Пруток-Стаі-Ельніца.
Баі з перадавымі часцямі праціўніка, які меў
вялікую перавагу ў жывой сіле і асабліва ў
тэхніцы, былі ўпартыя і крывавыя.
29 чэрвеня курсанты вымушаны былі адысці
на заднія ўскраіны Нова-Барысава,
сканцэнтраваўшы асноўныя намаганні
чыгуначнага і шашэйнага мастоў цераз Бярэзіну
і стварэнні лініі абароны на ўсходнім беразе.
У гэтых баях супраць танкаў выкарыстоўвалісяь
бутэлькі з гаручай сумесю. Толькі за дзень 28
чэрвеня было падпалена каля 50 танкаў.
Курсанты і байцы зводных часцей
неаднаразова адбівалі атакі танкаў і
мотапяхоты.

6. Ўспамінае г.п.белавусаў

ЎСПАМІНАЕ Г.П.БЕЛАВУСАЎ
“Ад світання і да поўнай цемнаты над мастом цераз
Бярэзіну і над нашымі пазіцыямі віселі варожыя
самалёты. Адна за адной цэлымі серыямі падалі бомбы,
узнімаючы вадзяныя слупы, выварочваючы з карэннямі
дрэвы. Кіпела вада ў Бярэзіне, неба змешвалася з зямлёй,
а людзі стаялі на сваіх месцах абараняючы мост цераз
раку”.

7. Пачатак ліпеня

ПАЧАТАК ЛІПЕНЯ
1 ліпеня гітлераўцы занялі правабярэжную частку горада і раёна
2 ліпеня ўвечары ворагу ўдалося перакінуць частку падраздзяленняў на ўсходні бераг па
чыгуначным мосце.
Маскоўская дывізія заняла новы рубеж Пчэльнік-Стайкі-Вялікая Ухалода
Асноўны удар наносіў 12-ы танкавы полк. Бой быў неверагодна цяжкі.
Мост пераходзіў некалькі разоў з рук у рукі. Апошні загад “узарваць
мост” не было каму выконваць – сапёры загінулі ў баі.
2 ліпеня горад быў акупіраваны цалкам.

8. Фронт у тыле ворага

9. Першыя дні акупацыі

ПЕРШЫЯ ДНІ АКУПАЦЫІ
Барацьба з ворагам разгарнулася з першых дзён акупацыі. У ліпені была сфарміравана група для
арганізацыі падпольнага і партызанскага руху ў Барысаве пад нумарам 28. Узначаліў яе І. А. Яраш, таксама ў
яе ўваходзілі: К. І. Акуліч (старшыня райвыканкама), А. Г. Хадаркевіч (пракурор раёна), Р.В.Кучынскі (работнік
гарсавета), Ласкін (дырэктар дома адпачынку), А. М. Сляпцоў (сакратар райкома камсамола); Гарадзецкі,
Ханін, Маханоўскі (віцебскія камсамольца-добраахвотнікі).
8 ліпеня яны былі ўжо ў Барысаве.
Іван Лявонавіч Ермаковіч – дапамагу атраду правіянтам
Дзмітрый Ціханавіч Канашэвіч – першы пайшоў на разведку у Барысаў на разведку і для связіў патрыётамі.
Дзякуючы яму была ўстаноўлена сувязь з іншымі патрыётамі. Атрад праводзіў сходы дзе планаваў сваі
дзеянні.

10. Дзейнасць групы

ДЗЕЙНАСЦЬ ГРУПЫ
Спачатку, як прапанаваў Яраш, яны ўладкоўваліся на працу да фашыстаў. Ад іх падпольшчыкі і партызаны
атрымлівалі бланкі пашпартоў і прапускоў. У якіх яны змянялі ўзрост, прыпісвалі колькасць дзяцей і г.д. Перадавалі
інфармацыю аб размяшчэнні варожых часцей, аблавах.
Далей пачалі ўтвараць падпольныя групы, некаторыя групы ствараліся самастойна. Да пачатку кастрычніка 1941 г. у
горадзе ўжо дзейнічала 18 такіх груп.
А. М. Сляпцоў пачаў рабіць маладзёжныя падпольныя групы, але хутка загінуў, яго справу прадоўжыў вучань 8 школы
Барыс Качан, які сабраў атрад з сваіх былых аднакласнікаў, у ліку якіх была Люся Чалоўская. З сяброў і сваякоў,
дырэктар школы, настаўнікі, студэнты педагагічнага вучылішча. Суязь з атрадам Яраша мелі праз сувязную
Жукоўскую.
Маладыя падпольшчыкі ўдзельнічалі ў агітацыйнай рабоце, слухалі радыё, запісвалі зводкі і потым распаўсюджвал
сярод жыхароў, сабралі 265 гранат, дзесяткі вінтовак, пісталетаў, кулямётных стужак.
У Барысаве таксама было многа ваеннаслужачых, якія пасля няўдалых спроб выйсці з акружэння засталіся ў горадзе.
Прыёмны сын Арлова, удзельніка адной з груп, Віктар Пашкевіч арганізаваў падпольную групу піянераў, у якую
ўваходзілі яго школьныя сябры. Яны шмат чаго зрабілі дапамагаючы дарослам, яны маглі прайсці там, дзе дарослым
хадзіць было небяспечна.
Было шмат такіх груп, якія праводзілі діверсіі на чыгунцы, вадакачках, тэлеграфных калонках, рабілі вугальныя міны,
передавалі медыкаменты, палілі піламатэрыялы якія адпраўляліся ў Германію,

11. На працягу 1942 года барацьба з акупантамі набывала ўсё большы размах

НА ПРАЦЯГУ 1942 ГОДА БАРАЦЬБА З АКУПАНТАМІ
НАБЫВАЛА ЎСЁ БОЛЬШЫ РАЗМАХ
Усё больш і праводзіліся дыверсіі. Яны набывалі большы размах. Пры дапамозе Вольгі
Васілеўны Карнюшка да выясны 1942 г. з лагераў было выведзена і адпраўлена ў партызаны
больш 200 чалавек.
Піянеры-падпольшчыкі сабралі для партызан 263 вінтоўкі, 25 аўтаматаў, 21 кулямёт, шмат
патронаў, удзельнічалі ў дыверсіях, вялі разведку, распаўсюджвалі лістоўкі, ажыццяўлялі
сувязь паміж падполлем і партызанамі.
Некаторыя людзі здавалі месцазнаходжанне партызан. Пасля чаго фашысты лавілі гэтых
партызан і убівалі.

12. Трагедыя барысаўскага падполля

ТРАГЕДЫЯ БАРЫСАЎСКАГА ПАДПОЛЛЯ
22 лютага 1942 года атрад Яраша быў разбіты. Падпольны райком перастаў існаваць.
Шмат каго кінулі ў засценкі гестапа, шмат хто быў павешаны і растраляны.
Адных з самых выдатных падпольшчыкаў злавілі і растралялі. На тарговай плошчы былі павешаны
Кіма Кламбоцкая, І. Папоў, М. Мядзель…
Вельмі многа груп знішчана. Пётр Токараў і яго дачка Надзея, узарваўшыя 2 паравозы, тры платформы з
запчасткамі танкаў, 16 гітлераўцаў, базу, выявіўшы агентаў гестапа былі растраляны.
Для падполля насталі цяжкія дні.
Частка людзей зноў улілася ў падполле, некаторыя пайшлі яшчэ глыбей.
У жніўні 1942 г. ў паўночнай частцы раёна сфарміраваліся дзве партызанскія брыгады.
11 жніўня быў зацверджаны Барысаўскі міжраёны партыйны цэнтр.
Летам у Барысаве дзейнічала 16 добра ўзброенных атрадаў – 1500 байцоў. Да восені іх было ўжо 22
атрада – 2300 байцоў. Задачай партызан былі дыверсіі

13. Дзейнасць новых атрадаў і брыгад

ДЗЕЙНАСЦЬ НОВЫХ АТРАДАЎ І БРЫГАД
У 1942г. у раёне здзейснена больш за 300 нападаў з засад, спалена і ўзарвана 185 мастоў, неаднаразова
пашкоджвалась чыгунка.
Склаліся зоны партызанскага дзеяння. Барысаўска-Бягомльская зона займала плошчу каля 6 тыс. кв.
кіламетраў. Партызанскія зоны расшыряліся, колькасць байцоў расла. Да восені 1942 года партызаны
адваявалі амаль што 80 працэнтаў тэрыторыі раёна. Партызаны наносілі агромныя шкоды гітлераўцам.
Па сутнасці каля Барысава было 2 партызанскія зоны і некалькі пунктаў з аднаўлённая савецкай уладай.
Асабліва моцная барацьбя вялася ў жніўні-верасін 1943г. З красавіка 1943г. Дзейнічала тэлефонная сувязь
у радыўсе 30км. Значную дапамогу партызанам аказвалі падпольшчыкію. Дыверсіі ўвайшлі на новы
ўзровень. Транспарт спыняўся на дні і больш. Чыгунка знішчалась на кіламетры. Дзясяткамі знішчаліся
эшалоны.

14. Вызваленне

15. Аперацыя баграціён

АПЕРАЦЫЯ БАГРАЦІЁН
23 чэрвеня 1944 года пачалася наступальная аперацыя Чырвонай Арміі. Фашысты знялі блакаду. За 37
дзён гераічнага змаганя партызаны знішчылі 6300 гітлераўцаў і 5000 ранілі. Падбілі і спалілі 27 танкаў і
бронетранспарцёраў, 6 гармат, 9 мінамётаў і 125 аўтамашын. Шмат партызан, падпольшчыкаў і іншых
жыхароў згінулі ў гэтых баях.
28 чэрвеня сваімі перадавымі часткамі войскі 3-га Беларускага фронту выйшлі да ракі Бярэзіны.
Асноўны цяжар у вызваленчых баях лёг на 11-ю гвардзейскую армію, 5-ю і 31-ю арміі. Наперадзе гэтых
войск ішлі 5-я гвардзейская танкавая , 2-і гвардзейскі Тацынскі танкавы корпус і конна-механізаваная
група. З паветра іх прыкрывала 1-я павтраная армія. (Усяго: 3-танкавыя корпусы, 1 механізаваны, 1
кавалерыйскі і 9 стралковых карпусоў.

16. Экіпаж Паўла рака

ЭКІПАЖ ПАЎЛА РАКА
У 23 гадзіны 29 чэрвеня, у горад уварваўся на хуткасці танк пад камандаваннем Паўла Рака, адзіны які
перайшоў і выжыў пасля перахода маста, знішчэў зенітгую ўстаноўку і ахову маста. Які мог застацца
чакаць саюзнікаўі пайсці ў бой разам з імі. 17 гадзін вёў баі з фашыстамі пасля чаго быў падпалены
немцамі. Увесь экіпаж быў удастоены звання Героя Савецкага Саюза.

17. 30 чэрвення-1 ліпеня

30 ЧЭРВЕННЯ-1 ЛІПЕНЯ
Увесь дзень 30 чэрвення вяліся гарачыя і ўпартыя баі. Вораг некалькі разоў пераходзіў у контр атакі, але
безпаспяхова. К зыходу 30 чэрвення дывізіённая артылерыя і гвардзейцы авалодалі безыменнай
вышынёй і Стара-Барысавам.
1 ліпеня ў небе над барысаўскай зямлёй лётчыкі 1-га гвардзейскага знішчальнага корпуса правялі
чатыры баі. Праціўнік з усіх сіл імкнуўся ўтрымаць Барысаў, аднак наступленне савецкіх войск ужо нічым
нельга было спыніць.
У ноч 1 ліпеня часці 5-й і 83-й гвардзейскіх стралковых дывізій уварваліся ў горад і пасля жорсткіх
вулічных баёў, якія працягваліся 4 гадзіны, поўнасцю вызвалілі Барысаў!
Герои Советского Союза, удостоенные
этого звания за оборону/освобождение г.
Борисова и Борисовского района от
немецко-фашистских захватчиков

18.

УСЕ ЗВЕСТКІ ЎЗЯТЫ З КНІГІ “ПАМЯЦЬ. БАРЫСАЎ. БАРЫСАЎСКІ РАЁН.” 1997 Г.