Орта ғасырдағы қазақстан тарихы VІ-ХVІІ ғғ. Ерте орта ғасыр

1.

ОРТА ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ
VІ-ХVІІ ғғ.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

2.

ОРТА ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ
VІ-ХVІІ ғғ.
Ерте орта
ғасыр
VІ-ІХ ғғ.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
Дамыған орта
ғасыр
Хғ-ХІІІ ғ.басы
Кейінгі орта ғасыр
ХІІІғ. І жартысы- ХVІІ ғ.

3.

Ерте орта ғасыр (VІ-ІХ ғғ.)
Дамыған орта ғасыр (Хғ-ХІІІ ғ.басы)
Түрік қағанаты 552-603 жж.
Батыс Түрік қағанаты 603-704 жж.
Шығыс Түрік қағанаты 682-744 жж.
Түргеш қағанаты 704-756 жж.
Қарлұқ қағанаты 756-940 жж.
Оғыз мемлекеті ІХғ.-ХІғ.ортасы
Қимақ қағанаты ІХғ.соңы-ХІғ.басы
Қарахан мемлекеті 942-1212 жж.
Найман, керей, жалайыр ХІІ-ХІІІ ғ.басы
Қарақытай мемлекеті 1128-1212 жж.
Қыпшақ хандығы ХІ-ХІІІғ. басы
Түркі кезеңі
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

4.

Кейінгі орта ғасыр (ХІІІғ. І жартысы- ХVІІ ғ.)
Моңғол шапқыншылығы кезеңі
(ХІІІғ. І жартысы-ХVғ.ортасы)
Моңғол шапқыншылығы ХІІІғ. басы
Алтын Орда ХІІІғ.ортасы -ХVғ. ортасы
Шағатай мемлекеті 1269ж.-ХІVғ.ортасы
Ақ Орда ХІІІ ғ. ортасы-ХVғ.басы
Моғолстан мемлекеті ХІVғ.орт-ХVІ ғ.басы
Ноғай Ордасы ХVғ.І жарт-ХVІ ғ.ортасы
Сібір хандығы ХVғ.ІІ жарт- ХVІ ғ.соңы
Әбілқайыр хандығы 1428-1468 жж.
Қазақ мемлекетінің қалыптасып,даму
кезеңі (ХV-ХVІІғғ.)
Керей хан 1458/65-1472 жж.
Жәнібек хан 1472-1474 жж.
Бұрындық хан 1474 (1480)-1511 жж.
Қасым хан 1511-1518/23 жж.
Хақназар хан 1538-1580 жж.
Шығай хан 1580-1582 жж.
Тәуекел хан 1583-1598 жж.
Есім хан 1598-1628 жж.
Жәңгір хан 1629-1652 жж.
Тәуке хан 1680-1715/18 жж.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

5.

Ғұн империясы ыдырағаннан кейін Орталық Азия аумағында ғұндардың
мұрагерлері- түркі тайпаларының мұрагерлігі басталды. Олардың І
мыңжылдықтың ортасында шоғырлануы Ұлы Далада көшпелілер
империяларының- Түрік қағанаттарының пайда болуына әкелді:
Бірінші Түрік қағандығы (552-603жж.);
Батыс Түрік қағандығы (603-704 жж.);
Шығыс Түрік (екінші Түрік) қағандығы (682-744 жж.).
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

6.

Түркі қағандықтары
бірыңғай әскериәкімшілік жүйемен
басқарылды. Түркі қоғамы
аумақтарды басып алу
және әскери олжа түсіру
идеологиясымен
жұмылдырылды. Онда
рулық ақсүйектер
артықшылық жағдайға ие
болды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

7.

Түркілер Еуразия халықтарының этникалық
құрамына да ықпалын тигізді. Болгар (бұлғар),
венгр т.б. халықтар ұлт ретінде түркілердің
араласуымен қалыптасты.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

8.

Түрік мемлекеттері көшпелілер мемлекетінің
классикалық үлгілерін жасай отырып, сақтар,
қаңлылар, үйсіндер мен ғұндар бастаған
көшпелілер мемлекеттілігінің дәстүрлерін
Instagram: zhuldyz.tarih
жалғастырды.
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

9.

Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

10.

ТҮРІК ҚАҒАНАТЫ (552-603жж.)
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

11.

Қытай деректері бойынша түріктер алғашында Қытай шекарасының батысында, Алтай
тауларының етегінде өмір сүрген.
Кейін түрік тайпаларының көсемі Бумынның басшылығымен иеліктерін Хуанхэ жағалауларына
дейін кеңейтті.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

12.

552 жылға дейін Түріктер Жужандарға (авар) бағынышты болып салықты темір
түрінде төлеген
Vғ. түріктер кен қорыту ісімен таныс болып,
жужандарға салықты темір түрінде
төлеген. «Түріктердің жалпы тарих
сахнасына алып шыққан мамандығы темір
өндіру ісі болатын. Олардың аңызға
айналған арғы атасы Ашин теріскейге
қашып келіп, «оларға темір өндіреді». 546
жылы Жужан қағаны Анахуан (Анағұй)
түріктер көсемін «Менің темір қорытатын
тұтқыным» деп, түріктердің басты кәсібін
айрықша атайды».
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

13.

Түркілердің бірігуі Ашина руының және Ұлы жағбу атағын иеленген
Бумынның (олардың көсемі) басшылығымен жүрді.
Түркілер Алтайдан Хуанхэ жағалауларына жеткен кезде Бумын ордасына
545 жылы Қытай елшілігі келеді. Осы сәттен бастаптүркілер сол заманғы
ірі мемлекеттердің бірі ретінде танылып, тарих сахнасына шықты.
Бумын қаған
552 жылы Бумын жужандар әскерін талқандайды.
Бумын түркі елінің қағаны болып жарияланады.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

14.

«Түрік қолбасшысы Бумын Жужан қағаны Анағұйға қалай тиісудің жолын іздейді. Ол
үшін Анағұй қағанға маған қызын әйелдікке берсін деп елші жібереді. Мұны естіген
Анағұй қаған ашуланып, менің есігімдегі темір балқытушы құлым қызымды сұрауға
қалай ғана дәті барды деп Бумын қағанды кемсітеді. Түрік қолбасшысының да күткен
жауабы осындай болса керек. Ол жәбірленуші ретінде, енді Жужан қағанымен
ешбір келісімге келуге болмайды деп шешіп, онымен шайқасудың сәтін күтеді».
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

15. Түрiк қағанатының негiзiн қалаушы Бумын қайтыс болғаннан кейін билiкке келген Мұқан қаған жужандарды талқандауды аяқтайды.

Мұқан қаған
(553-572 жж.)
Бұл кезде екі бөлікке бөлініп отырған
Қытай елінің билеушілері Мұқан қағанға
қымбат бағалы сый-сияпат жасап, өз
жақтарына тартуға әрекет жасайды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

16.

VI ғасырдың 60-жылдары Түрiк қағанаты сол кездегi iрi
мемлекеттер – Византия, Иран, Қытаймен өзара қарымқатынас жасады.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

17.

Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

18.

Иштеми (Iстеми) қаған

19.

Иштеми қаған Қытай деректерiнiң бiрiнде 100 мың
адамдық әскері бар «он тайпа қағаны» аталды.
Иштеми (Iстеми) қаған қазiргi Қазақстан, Орталық Азия
аумағын бағындырып, Едiл мен Солтүстiк Кавказға
шықты.
Иштеми (Iстеми) қаған
Түркілердiң батысқа жылжуы тек жаулап алушылық қана емес, түркi тайпаларының iрi көшiқонына ұласты. Жергiлiктi тайпалар түркілерден құралған мемлекетке қосылды немесе
Шығыс Еуропаға қарай жылжыды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

20.

Орта Азияны басып алудағы басты қарсыласы эфталиттер болды. Эфталиттер (хионитақғұндар)- Каспий теңізінен Солтүстік Үндістан мен Шығыс Түркістанға дейінгі жерді жаулап
алған отырықшы тайпалар.
VІ ғ. 80-жылдардың соңында Істеми қаған
Парсы елімен одақтасты. Оңтүстік Қазақстан
мен Орта Азиядағы қуатты эфталиттер
мемлекетін талқандады.
Түркілер Орта Азияны жаулап алғаннан кейін
Қытайдан Жерорта теңізі елдеріне баратын
Ұлы Жібек жолының едәуір бөлігіне ие болды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

21.

Істеми Солтүстік Кавказды жаулап алып, Византияға баратын Ұлы Жібек жолының «солтүстік
тармағын» ашып, Византиямен сауда және дипломатиялық байланыстар орнатты.
Дереккөздерде Византия елшiлiгiнің түркілерге бірнеше рет
барғаны жайында айтылады. Византиямен тұрақты сауда және
дипломатиялық байланыстар орнағандығын VI ғасырдағы
византиялық теңгелер растайды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

22.

Византия тарихшысы Менандр еңбектері
558-582 жылдардағы түркі халықтарының
тарихын қамтиды.«Маниах императорға
қағанның «скиф жазуымен» жазылған хатын
алып келген».
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

23.

568 жылы соғды көпесі Маниах бастаған түрік елшілігі Константинопольге Византия
императоры Юстин ІІ-мен сауда және Иранға қарсы әскери одақ құру шартын жасасты.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

24.

568-569 жылы Істеми қағанға Византия елшісі
Земарх келеді. Менандр жазбасында Дизавул
(Іштеми)
қаған
ордасы
Талас
бойында
орналасқан .
Земарх елшілігі Византия мен Батыс Түрік қағанаты
арасында тікелей сауда орнатуды көздейді.
Елшілік мақсаты парсыларға қарсы Түріктермен
одақ құру.
Елшілерді екі оттың арасынан өткізіп, тазалану
рәсімін болғандығын жазады.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

25.

VІ ғасырдағы түркілердің Қытай және басқа мемлекеттерден басымдығы
Саяси бірлік
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
Жетілдірілген
қару-жарақ
Көшпелі ұйым,
жылдам қимылдау
Қарсыластарының әлсіздігі
және бытыраңқылығы

26.

Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

27.

Қағанаттың ыдырауы
VI ғасырдың 60–90-жылдарында Түрiк қағанаты iштей қуатты және көршiлер үшiн
қаһарлы еді. Түркілер Қытайды өздерiнiң кiрiс көзi деп бiлді. Қытайлар мұнымен
келісе алмады. Түркілерге қарсы күрес олардың басты мiндетiне айналды.
VІ ғ. соңы- VІІ ғ. басында Қытайдың күшеюі билік басындағы түркі әулетінің өз ішінде
қырқыстың басталуымен және даладағы сұрапыл жұтпен тұспа-тұс келді. Қағанат
дағдарысқа ұшырады. Түркілердің қарсылығын әскери күшпен жеңе алмаған Қытай 603
жылы дипломатиялық жолмен қағанаттың ыдырауына қол жеткізді.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

28.

603 жылы Түрік қағанаты екіге бөлінді:
Батыс Түрік
«он оқ елі»
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
Шығыс Түрік
«көк түріктер»

29.

Ябғу, шад, елтебер
қаған руынан шыққандар.
Әскери және азаматтық
билікті басқарушылар.
«Ер»
соғыста ерлік көрсеткен қатардағы
жауынгерге немесе ақсүйекке
берілген атақ.
Қаған
Мемлекетті басқарды, жоғарғы сот, абыз, бас қолбасшы.
Ұлы қаған ордасы Алтайда орналасты. Қаған
«Ашина» руынан шықты.
Қоғамдық
құрылымы
«Будун»
Қарапайым халық.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
«Бектер»
Бектің жағдайы оған
бағынышты жауынгерлер
санымен ерекшеленді.

30.

Түркi рулары мен тайпаларын түркiлердiң шығу тегінің ортақтығымен барлық түркілердiң
бiрлiгi идеясы байланыстырды. Ол ру жерiнiң ортақтығымен және әскери олжа мен
салықтардан үлес алу құқығымен нығайтылды. Барлық ерлер, оның iшiнде бектер мен
патшалар да жауынгерлер болып есептелді.
Қауым iшiндегi бiрлiк таптық қарама-қайшылықтарды болдырмады. Ғалымдар
түркілер тарихын зерттей келе, қатардағы бұдундардың қаған билiгiне қарсы
көтерiлген бiрде-бiр оқиғасын кездестiре алмаған.
Түрік қоғамында құл еңбегі, көбінесе күң еңбегі пайдаланылды.
Түрік қағанатында егiншiлiк пен қолөнер дамыды, түрлі дiндер бiр-бiрiмен үйлесiм тапты.
Қытайдан Византияға апарылатын жiбектiң бiр бөлiгi қалаларда қалдырылды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

31.

Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

32.

33.

БАТЫС ТҮРІК ҚАҒАНАТЫ
(603-704 жж)

34.

Қытайдың күшеюі, түркілердің билеуші топтары арасындағы шайқас 603
жылы Батыс Түрік қағандығының (Он оқ бұдын) бөлініп шығуына әкелді.
Батыс түркілердің өз мемлекетін құруының саяси себебі-қаған әулеттерінің дербес
билікке ұмтылуында еді. Ал экономикалық себебі әр өлкенің шаруашылық
ерекшелігінен туындады.
Жер аумағы
Қағанаттың негізі(он тайпа) Қаратаудан Жоңғарияға дейінгі ежелгі
үйсін жері.
Аумақтық өзегі Жетісуда қаланды.
Күшейген кезде қазіргі Батыс Қытайдан бастап Қара теңізге дейінгі дейінгі
жерлер: Жоңғария, Жетісу,Шығыс Түркістан, Мәуереннахр, Қазақстан
далалары, Еділ алқабы, Батыс Сібір далалары, Солтүстік Кавказ енді.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

35.

Шығыс Түркістан, Жетісу
аумағы мен Сырдария мен
Аралға дейінгі бүкіл далалық
аймағын қамтыды.
Еділ бойын, Жайық маңын,
Орта Азияның бір бөлігін
жаулап алды және Иранға екі
рет жорық жасады.
Қысқы орда –Суяб қаласы
(Шу өзені бойында);
Жазғы
ордасы-Испиджаб
маңындағы
Мыңбұлақ
қаласы (Түркістан қаласына
жақын).

36.

Халқы
Дулу және нушеби қағанаттың үстем тайпалары болды.
Он оқ будун- он оқ тайпа одағы. Батыс
Түрік қағаны 10 тайпаның билеушісіне
мемлекеттік биліктің белгісі ретінде алтын
садақ оғын берген. Сондықтан «Он оқ елі»
деп те атаған. 10 тайпа екі қанатқа
бөлінген.
Шығыс «бес оқ»- 5 тайпа Дулу. Шу
өзенінен
шығысқа
қарай
орналасқан.Қытай деректерінде дулулар
дулаттар
атауымен
аталады.
Мемлекеттің
негізін
Дулулар
одағы
қалады. Шығыс Түркістан мен Жетісу
жерлерін алып жатты.
Батыс «бес оқ»-5 тайпа Нушеби (Нүшбе).
Шу өзенінен батысқа қарай орналасқан.
Оларды Іле, Шу өзендері бөліп тұрды. Әр
оқтың өз әскери жалауы болды.

37.

Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

38.

БАТЫС ТҮРІК ҚАҒАНАТЫ
(603-704 жж)

39.

САЯСИ ТАРИХЫ
Алғашқы қағаны. Тардуш қаған кезінде Батыс Түрік қағанаты
күшейді.
Л.Гумилев «Иштеми қаған өлгеннен кейін билікке баласы
Тардуш келді. Оның тұсында Батыс Түрік қағанаты түпкілікті
жеке мемлекетке айналды» деп жазды.
Тардуш (Дато)
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

40.

Батыс Түрік қағанаты VII ғасырдың бірінші
жартысында, Шегу мен Тон-ябғу қағандар
тұсында өркендеді.
Тон-ябғу қаған Орта Азиядағы басқару жүйесін қайта құрды, қағанаттың қатаң билігі
орнықты. Оның қол астындағы барлық иеліктерге қағанның өкілдері- тұдундар жіберілді.
Тон ябғу өлімінен кейін дулу мен нушебидің арасында өзара соғыс болып, ол
қағандықтың ыдырауына әкелді.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

41.

Елтерістің әкімшілік реформасы
634-659 жылдары билік құрды. Нушеби тайпасының
қолдауымен билікке келді.
«Он оқ Будун» жүйесін енгізіп, ел басқаруды қайта
құрды.Елтерістің
әкімшілік
реформасы
бойынша
тайпалық
көсемдерді
қағанға
ғана
тәуелді,
тағайындалатын
басшыға
айналдыруға
шешім
қабылданды.
Ешбар Елтеріс
Жиырма жылдық өзара соғыс қытайлардың баса-көктеп кіруімен аяқталды. «Он оқ»
жасағы жеңіліске ұшырады.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

42.

Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

43. Батыс түрік қағанатының әлеуметтік және әкімшілік құрылымы

Түркі қағанатының билеушісі аталды: Қаған
Бақылауды жүзеге асыру үшін әр оққа қаған әулетінен
өкіл ретінде жіберілді: Шад, жабғу, елтебер.
Ру-тайпа басқарушылары: Бектер
Сот қызметін атқарушылар: Тархандар мен бұйрықтар
Әскери және азаматтық қызметтерді басқаратын
шенеуіктер аппараты құрылды: Ябғу мен шадтардан
Ерікті малшылар қауымы: Қара бұдындар.
Отырықшы бағынышты халық: Тат деп аталды
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

44.

Қаған
ұлы әмiршi, билеушi, әскери қолбасшы және
барлық жердiң иесi саналды.
Сот істерін атқарушылар
Тархан-қала әкімі.
Бұйрықтар-сот қызметшісі.
ҚОҒАМДЫҚ
ҚҰРЫЛЫМЫ
Тұдындар
Елден мемлекет қазынасына
салық жинаушылар, қағанның
өкілдері.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
Қара бұдын
Қарапайым
халық.
Жоғары лауазымды
ақсүйектер
Қаған руынан шыққандар:
Ябғу-қаған мұрагері.
Шад-тайпа көсемі (таңбасы
алтын жебе).
Елтебер-ру басы.
Бек
Ру-тайпа басқарушысы.
Жергілікті жердегі қағанның
негізгі тірегі.
Түменбасы
Әскер басы. Әр түменде
10 мың қол болды.
Тат
Түркілер отырықшы бағынышты халықты тат, яғни тәуелдi алымсалық төлеушiлер деп атады. Түрік қоғамында «Бассыз бөрік
болмас, татсыз түрік болмас» деген сөз тіркесі болған.

45.

Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

46.

ЕКІНШІ ШЫҒЫС ТҮРІК
ҚАҒАНАТЫ (682-744 жж)
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

47.

Теленің шығыс тайпалары тоғыз-оғыз
(ұйғырлар) саяси одағына бірікті және
646 жылы Бірінші Ұйғыр
қағандығын құрды.
682 жылы Ашина тайпасының көсемі
Құтлық Қытайға қарсы жаңа көтерілісті
бастады. Қытаймен жүргізген азаттық
соғыстың нәтижесінде Моңғолияда
мемлекетін құрды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

48.

САЯСИ ТАРИХЫ
Екінші Шығыс Түрік қағанатының негізін қалаушы,
алғашқы қағаны. Ашина тайпасынан шыққан.
Құтылық – оның шын есімі, ал «Елтеріс Білге»- елінің
басын қосқан білгір данышпан деген лауазымға ие
болады.
Оның рухани қолдаушысы данышпан Тоныкөк болды.
Бөлініп кеткен түркілерді біріктіру үшін өзінің ордасын
түркілердің байырғы отаны Өтікенге көшірді.
Құтлық Елтеріс Білге
(682-693 жж.)
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

49.

Тоныкөк ескерткішінде: «Бөд (тақ) киесі қалмады. Орман, тау
арасында қалғаны жиылып жеті жүз болды. Екі бөлігі атты адам еді.
Бір бөлігі жаяу еді....Біріктірушісі мен едім. Одан соң көктегі Тәңірі білік
бергендіктен, өзім құдіретті қағанмен ұғыстым»- деп баяндалады.
Білге (Мойынчор) қағанның ескерткішінде: «...Тәңірі күш бергені
үшін әкем-қағанның (Елтеріс қаған) әскері бөрі сияқты еді.
Жаулары қой сияқты еді.....Жорыққа аттанды. Жиырма рет
соғысты.Тәңірі жарылқағаны үшін елді елсіретпеді, қағандықты
қағансыратпады.Жауын баз қылды. Тізелі бүктірді, бастыны
жүгіндірді.Әкем-қаған елін, (төрін) орнатып, ұша барды»- деп
жазылған.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

50.

«Күлтегін» жазбасы бойынша сыртқы жауға қарсы 47 жорық
жасап, ірі-ірі 20 шайқаста түркілер қолын бастап жеңіске жеткен.
Құтлық қаған 691 жылы (кей деректерде 693 ж) қайтыс болады.
Балалары Мойынчор мен Күлтегін жас болғандықтан, інісі
Қапаған таққа отырады.
«Құтлық Елтеріс қағанға төрт құбыласымен бірдей шайқасуға тура келді. Табғаш
шежірелеріндегі «бүлікші» деп бағалауының себебі де түсінікті де. Құтлық
көшпелілердің соғыс тәсілін пайдаланып, қаша жүріп соғысып, күш-қуатын
молайтты.... Ордос түбегінен Шығысқа қарай созылған Ұлы Қытай қорғанын
бойлай шабуылға шығып, оның бойындағы барлық бекіністердің быт-шытын
шығарды.....Ел-жұрты қырып-жоюға аттанған қалың әскердің алдынан шыққан
Елтеріс қаған Синьчжоу деген жерде шайқасқа түседі. Өлім мен өмірдің тағдыры
шешілетін қанды қырғында Елтеріс қағанның ер жүрек жасағы Қытай әскерін
жеңеді». Оқиғаның мерзімі: VІІ ғасыр
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

51.

Құтлық қағанның інісі. Қағанаттың қуатын арттырып, әскерін
күшейтті. Оның әскерінің саны 400 мың адамға жеткен.
693-706 жылдары Қапаған әскері Хуанхе өзенінен алты рет
өтіп Солтүстік Қытай аумағына дендей енді.
Қапаған
(691-716 жж.)
Болашақ Білге қаған мен оның інісі Күлтегін бастаған шығыс түркілер шегінген Сұлу
бастаған түргеш әскерлерін қуа отырып, Соғдыға дейін жетті. Бұл жерде олар арабтармен
болған шайқастарға қатысты. Бірақ жеңіліске ұшырап Өтікенге қайтып оралды.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv

52.

Құтлық қағанның баласы.Құтылық қағанның кенже баласы Күлтегін
ағасы Мойынчорды таққа отырғызады. Мойынчор Білге қаған деген
ат иеленді.
Білге(Мойынчор)
(716-734 жж.)
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv
723 жылы Білге қаған мен Күлтегін Қытаймен
соғыста жеңіске жеткізді. Қытаймен тиімді
шарттарға қол жеткізді.Сауда кеңейтіліп, Қытай
императоры Түрік ордасына үлкен көлемде
жібек жібереді.Бұл Қытайдың солтүстік
шекарадағы бейбіт өмір үшін төлемі еді.
Білге қаған мұрагерлері оның саяси бағытын өзгертті. Сондықтан
ашина руының аймақтардағы билеушілері биліктен тәуелсіз бола
бастады.

53.

Моңғолиядағы Орхон өзені
маңында Білге мен Күлтегінге
арналып құлыптастар орнатылды.
Бұл құлыптастар Түрік қағанаты
тарихының жылнамасы болып
табылады.
Instagram: zhuldyz.tarih
TikTok: zhuldyz.kosherbaikyzv