29.24M

Category:

history

Қазақстан тарихы XIV-XV ғасырлардағы мәдениет

1.

Қазақстан тарихы
XIV-XV ғасырлардағы мәдениет

2.

Сабақтың мазмұны:
1
3
Әкімшілік құрлысы
Экономикалық жағдай
2
4
Сәулет өнері
Тарихшы еңбектері

3.

XIII–XV ғасырлардағы
Қазақстан аумағындағы
хандықтардың
мемлекеттік-әкімшілік
құрлысы

Әлеуметтік құрылысы
• Әлеуметтік құрылымы феодалдық қатынастарға
негізделді:
• 1-қатарда – Шыңғысхан ұрпақтары
• 2-қатарда – ру-тайпалардың көсемдері
• Құрылтай – хандық өкіметтің ең жоғарғы органы,
жылына бір рет жаз айында шақырылды.

6.

Лауазымдар
Хандар, сұлтан – хандық биліктің жоғарғы
өкілдері. Хан тұқымдарына берілетін
лауазым.
Әмір – Ақ Орда, Моғолстан, Әбілқайыр
хандығындағы түрік тайпаларының басшылары
Мырза – Ноғай Ордасындағы түрік
тайпаларының басшылары
Бек – хандық биліктің басқару аппаратын
атқарушы
Би – әділ үкім шығарушы, сот.
Ноян – моңғол бай-шонжарлары. Шыңғысханның
жақын адамдарына берілді.
Баһадур – хас батыр
Қараша – қарапайым халық
Тархан – ақсүйектер жеріне ешкім қол сұға
алмайтын ерекше құқық беретін лауазым

7.

Жер иелену түрлері
• Мемлекеттік – тікелей хандардың
қарамағындағы жерлер.
Інжулік – Шыңғыс тұқымдарына сыйға берілген
жер.
Вақфтық – дін иелерінің жерлері.
Мүліктік – шаруалардың егіншілік жерлері.
Сойырғал, иқта –әскери, мемлекеттік басқару
ісінде ханға адал қызмет істегендерге сый
берілген жерлер. Иқталық жерлерге мұрагерлік
жол жүрмейді.

8.

Жерге меншіктік қатынастар
• Інжулік жерлер- Шыңғыс хан тұқымдарының
жасау ретінде алған жерлері:
Алтын Орда хандарының інжулік жерлері: Еділ
бойы.
Шағатай мемлекетінің інжулік жері: Шу, Іле,
Талас алқаптары.

9.

Салық түрлері
Үшір - еңбекке жарамды адамдар табысынан
алынатын салық
Тағар- әскерлерді азық-түлікпен қамтамасыз
ету үшін жиналатын салық
Қалам-жер көлеміне байланысты салық
Құшыр-жан басына және мал басына салынатын
салық (1/10)
Құшыр(2)- мал өсірушілерден жиналатын салық
Зекет- мал салығы(1/40)
Харадж- егіншілерден алынатын салық
Баж- саудагерларден алынатын салық
Соғым, Сыбаға, Сауын- көшпелі аудандардағы
малға байланысты төлем.

10.

Ханның құқығы мен міндеттері
1. Ханның елдің барлық жеріне билік ету құқығы;
Басты мінеті елді сыртқа жаулардан қорғау
2. Ханға соғыс жариялау және бітім құқығы
берілді, ол – әскердің жоғарғы қолбасшысы
3. Ханға шет мемлекттермен келісім жасау және
мемлекеттің сыртқа саяси бағытын анықтау құқығы
берілді.
4. Ханға өз қол астындағы адамды өлім жазасына
кесу не тірі қалдыру құқығы берілді, жоғары сот
міндетін атқарды.
5. Ханның қоғамның барлық мүшелеріне міндетті
заңдар, бұйрықтар шығару құқығы беріліп, ол
қоғамдық құрлым мен тәртіпті сақта

11.

Қоғамдық және әкімшілік құрылысы
Ханды сайлау- ақсүйектердің, бектердің,
әмірлердің қолында болды
Атабектер- хан баласының тәрбиешісі
Көкілташтар- мұрагердің «тел бауыры»
Наиб- жастай сайланған хандарға ақыл беретін
кеңесшісі
Жасауылдар- жиын-той, мерекелерде тәртіп,
салт-дәстүрді қадағалап отыратын қызметкер
Ішік ағабасы- сарай қызметінің басшылары
Инақтар- хан кеңесшілері
Миршикар-ханның аңшылық ісін басқаратындар
Даруғалар- алым-салық жинау мен тәртіпті
қадағалайтындар

12.

Жазба деректер
• Рашид-ад-дин: «Ханның шешімі мен
жарлығын өзгерту дәстүрде болған жоқ,
мұндай әрекет жасаған адам қылмыскер
болып табылады».
• Плано Карпини: Моңғол ханының билігіне
былай сипаттама береді: «Бұл татар
императорының барлығының үстінен
қарайтын ғажайып билігі бар. Егер де
император рұқсат бермесе, ешкім қандай
да бір елде тұра алмайды. Оның өзі
көсемдердің қайда болу керектігін
көрсетеді, көсемдер болса мыңдықтарға,
мыңдықтар-жүздіктерге, жүздіктерондықтарға әсір етеді. Бұдан басқа
әміршінің соғысқа немесе бейбіт өмірге
қатысты бұйрықтарының барлығына дерлік
олар еш қарсылықсыз бағынады...»

13.

XIV–XV ҒАСЫРЛАРДАҒЫ
ҚАЗАҚСТАННЫҢ
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

14.

Қоғамдық жұмыстар атауы
• Мардикар – қоғамдық жұмыс.
• Жылу – табиғат құбылысынан экономикалық қиын
жағдайда қалғанда көмек сұрау құқығы.
• Сауын – бай малын кедейлерге бағуға беруі
арқылы сүтін сауып , тамақ етуі.
• Асар – жақын не таныстардың жұмысына кезінде
көмекке келуі.
• Ат тергеу – дәстүр бойынша жаңа түскен келін
қайың жұрт туыстарының есімін атамауға
бағытталады. Атаған жағдайда әдепсіздік ретінде
қабылданатын болғасы, балама есіммен шақыратын
болды.

15.

Күнтізбе
12 жылдан тұрды. Мүшел жас аталды
• «Жұлдызды әуе картасы» астрономиялық денелер
бағдарлауыштарды жақсы білді.
• «Темірқазық» – түндегі жүріс бағытын
анықтайтын жұлдыз.
• «Жетіқарақшы» – астрономиялық сағат.
• «Кіші Шолпан» – Меркурийды атады.

16.

Шаруашылықтың негізгі түрлері
1. Оңтүстік Қазақстанда – отырықшы жер
шаруашылығы. Қыстау маңында, қалалар жанында
дамыған.
2. Оңтүстік-Шығысында (Жетісу) – жартылай
отырықшы мал шаруашылығы. Көшіп-қону бағыты
100-150 шақырымдай болды
3. Батыс және Солтүстік Қазақстан – жартылай
көшпелі мал шаруашылығы дамыған.
XIII ғасырдың аяғында ауыл шаруашылығы мен
отырықшылық қалалық өмірі қайта жанданды.
Хандықтар шаруашылығының басты саласы: Мал
шаруашылығы

17.

Көшпелі мал шаруашылығы
• Шығыс Дешті Қыпшақ (Орталық және Солтүстік
Қазақстан), Батыс Қазақстан жерлерінде
көшпелі мал шаруашылығы дамыды.:
• Көшу бағыттарының қашықтығы: 800-1000 км
• Жұт – көшпелілер үшін қауіпіті болды. Жемшөптің таусылып, қар қалың, мұз басудан
болады.
• XVI–XVII ғасырларда Қызылқұм шөлі түйе,қойешкілер үшін қыстық жайылым.
• Мал аурулары: ешкі – кебенек, қой –
топалаң, сиыр – қарасан, жылқы – жамандат,
түйе – ақшелек.
• «Қыстаулардың жанында зираттар орналасады.
Менің ата-бабамның сүйегі жатқан жер, менің
қыстауым.

18.

Көшпелі мал шаруашылығы
• Көктеуде мал төлдетеді, жүн қырқылады.
Қойдан – жүн, ешкіден – түбіт, жылқыдан –
қыл, түйеден – шуда алынады.
• Қыстау мен көктеу арасы 20-25 км аралықты
қамтыды.
• Жайлау мен көктеу арасы оңтүстікте 100-150
км, солтүстік және батыста 500-1000 км
жеткен.
• Қозы көш – жас төлдердің енткітірмей күніне
8-10 км аралықта көшу.
• Көген – малшылар төлдерді түнге қарай бөліп
ұстау.
• «Тоғыту» – маусым айының аяғында тоқтыларды
терең судан айдап өткізу.
• «Қозы күзем» – қозылардың жүнін қырқатын
мезгіл.

19.

Егіншілік
• ХІІІ ғасырдың ІІ жартысы егіншілік жандана
бастады.
• Сырдария бойындағы Йасы, Сауран, Отырар,
Сайрам, Созақ т.б. қалалар дамыды.
• Ақ Орданың орталығы Сығанақ қаласы маңында
Төменарық,
Бозғыларық
деген
каналдар
болғандығы суармалы егіншілік дамыған.
• Егін
Қаратаудың
күнгей
және
теріскей
жағынан
шығатын
өзендер
мен
бұлақ
бойларында егілген.
• Йасы
қаласы
аймағы
егін
шаруашылығының
негізгі орталығы болды. Арпа, бидай, баубақша өсірілген.
• Тараз маңы суармалы егіншіліктің орталығы
болған.
• Талхир қаласындағы егіншілік Талғар өзенінің
суымен суарылған.

20.

Егіншілік
• Жер суғаратын құралдар: атпа, шығыр.
• Егін егетін жерді атпен, өгізбен, түйемен
жыртты.
• Ұн тарту үшін ағаш келіні, қол диірмендерді
пайдаланды.
• Қазақтар дәнді қолмен септі.
• Піскен астықты қол орақпен орды.
• Қырманды атпен, өгізбен бастырды.
• Астықты сақтау үшін жерден ұра қазып, ішінде
ылғал болмау үшін отпен күйдірген.
• Қыстау төңірегіндегі тұрғындар егін салумен
айналысты.

21.

Егіншілік
• Сырдария, Арыс, Шу, Талас, Іле өзені
аймақтарында суармалы егіншілік дамыды.
• Егіншілік
үшін
Арыстантан
Саңғыларық,
Сырдариядан Төменарық, Шудан Қалмақарық
тартылды.
• Қаратау, Ұлытау етегінде, Ертіс өзені
бойында, Зайсан көлінің айналасында да
егіншілік дамыды.
• Бидай, арпа, тары, сұлы, Оңтүстікте күріш,
жүгері екті.
• Тары – көшпелі халықтың қысы-жазы жейтін,
ұзақ сақталынатын тағамы.

22.

Қалалар
• 1269 жылы Талас жағасындағы құрылтайда
отырықшы халық пен қала тұрғындарынан артық
көлемде салық салмау жөнінде заң қабылданды.
Ұлы хан Мөңке ортақ жан басы салығын енгізді.
Ірі қалаларда алтын динарлар, күміс дирхемдер
және мыс фельстер шығарылды.
Моңғол шапқыншылығы қалалық мәдениеттің
дамуына кері әсерін тигізді.
ХІІІ ғасыр аяғы XIV ғасыр басы Іле
алқабындағы қалалық мәдениет құрып біткен.

23.

Қалалық өмірдің өсуі
Армян патшасы І Гетум орта ғасырларда
оңтүстік өңірде қалалық өмірдің дами
бастағанын Монғолияға сапарындағы
күнделігінде жазған.
Ақ Ордада Ерзен ханның кезінде Сығанақта
және оның аймағындағы қалаларда мешіт,
медреселер салынып, қоғамдық құрылыстар
көбейді.

24.

Қолөнер
XIII ғасырдың аяғында әйнек жасау кәсібі қайта
жанданды.
XIII ғасырдың ІІ жартысында Сырдария бойындағы
қалаларда кірпіш күйдіру өркендей бастады.
Отырар қаласының оңтүстік-батысынан екі жерден
кірпіш күйдіретін шеберхананың орны табылған.
Кейінгі
ортағасырлық Отырардан Қыпшақтардың сұрау
белгісі бар күміс сырғалар табылды.
Отырар, Түркістан, Күлтөбе, Раң қалаларында
ыдыс жасайтын шеберханалар табылды. Отырардағы
шеберханалардың аумағы 2 гектар.
Кейінгі орта ғасырда яғни XIV ғасырда қыштан
ыдыс-аяқ жасау кәсібі дамыды.
Кейінгі орта ғасырда Қаратаудың солтүстігіндегі
Раң қаласынан ыдыс жасайтын шеберханалар
табылған.
Отырар қаласында (ХIII‒ХІV ғасырлар)жасалаған
керсендерде құстар мен хайуанаттардың
суреттері салынған.
Отырар, Тараз қалаларында (Х‒ХІ ғасырлар) әйнек
жасау ісі айналыса бастады.

25.

XIV–XV ғасырлардағы Қазақстан
мәдениеті

26.

Терминдер
Рухани мәдениет –халықтың дәстүрлері мен
құндылықтарының жиынтығы (әдет-ғұрпы, салтсанасы, ауыз әдебиеті, діни наным жатады).
Фольклор – XIV‒XV ғасырлардағы ру-тайпалардың
ауызша әдебиет туындыларының ғылыми атауы.
XIV-XV ғасырларда Қазақстан жерінде мекендеген,
әр түрлі мемлекеттердін құрамында болған рутайпалар бірыңғай түрік тілінде сөйледі.

27.

Ауыз әдебиеті
Түрік дәуірінде дамыған.
Күн мен Айдың және жұлдыздардың қайдан шыққандығы
туралы жазылған аңыз:
«Күннің баяны»
«Темірқазық пен Жетіқарақшы»

28.

Ертегілер
Ауыз әдебиетіндегі кең тараған жанрлар
XIV‒XV ғасырлардағы батырлық, өнегелік мазмұндағы
ертегілер: «Жерден шыққан Желім батыр»,
«Құламерген», «Жоямерген», «Ертөстік», «Керқұла
атты Кендебай»

29.

Эпостық жырлар
VI‒VIII ғасырлардағы батырлық жырлар, XIV‒XV
ғасырларда эпостық жырға айнала бастады.
«Қобыланды батыр» ‒ XIV-XV ғасырларда
қыпшақтар мен қияттардың қызылбастар
мен қалмақтарға қарсы соғысы суреттелген эпостық
жыр.
Алтын Орда ыдыраған кезде пайда болған тарихи
батырлық жырлар: «Орақ-Мамай», «Ер Қосай», «Ер
Тарғын»

30.

Ақын-жыраулар
XIII-XV ғасырлардағы ауызша поэзияның өкілдері:
Асан Қайғы, Кетбұға, ҚоданТайшы, Сыпыра жырау.
Шыңғысханға жыр арқылы Жошының өлімін
хабарлаған: Кетбұға.
«Көшпелілер философы» атанған: Асан Қайғы.
Қодан Тайшы белгілі жырау, ақын. Ол Керей мен
Жәнібек сұлтандарды белсенді түрде қолдаған.

31.

Муызка өнері
XIII‒XV ғасырларда қазақ халқының өмірінде
музыканың орыны туралы жазғандар: Якуб,
Рузбихан, Карпини, Рубрук, Марко Поло.
XIV‒XV ғасырлардағы күйлер: «Ескендір», «Шора
батыр», «Қамбар батыр».
Алтын Орда дәуіріндегі күй-аңыздар: «Ақсақ
құлан», «Ел айырылған» (Асан Қайғы), «Жошы
ханның жортуы», «Сағыныш» (Қазтуған)

32.

Жазбаша әдебиет
• XIII-XIV ғасырларда жазбаша әдебиет қыпшақ
тілінде дамыды.
XIV-XV ғасырларда «Оғызнама», «Кодекс Куманикус»
қыпшақ тілінде жазылды.
XIV-XV ғасырларда халықаралық қарым-қатынастарда
сөздік ретінде пайдаланылған еңбек: «Кодекс
куманикус». Сөздік екі бөлімнен тұрады. Бірінші
бөлімде латын, парсы, қыпшақ тіліндегі сөз
тіркестерді, екінші бөлім діни уағыздарды
қамтиды. Кодекс куманикустағы қазақ тіліне ұқсас
сөздер: азамат, аяз, айна, айран, айып, ашу, ат,
ата т.б. Парсы сөздері де келтірілген: сауап,
халал, харам.

33.

Жазбаша әдебиет
• XIІІ‒XV ғасырларда ғылым дамыды. Жамал
Қаршидың араб тілінде жазылған еңбектерінде
өз заманыдағы қалалар, жергілікті әулеттер,
билеушілер, белгілі ғалымдар туралы құнды
деректер бар.
XIV‒XV ғасырларда Кутбтың : «Хұсрау мен
Шырын». Әзербайжан ақыны Низамидің поэмасын
Құтыб қыпшақ тіліне аударған.
Сүйіспеншілік, әділеттілікке
негізделген Дурбектің: «Жүсіп-Зылиха».
XIV‒XV ғасырлардағы өзбек ақыны Хорезмидің :
«Мухаббатнама».
«Қисса сул-әнбия» шығармасы ‒ қыпшақ тілінде
жазылып, қазақтар арсында кеңінен таралған.
Мұнда пайғамбарлар туралы аңыздар мен
әңгімелер, мифтер, өлең-жырлар бар.

34.

Діни наным–сенімдер

35.

Ислам діні
• XIV ғасырда исламның таралуына қатты көңіл
бөлген хандар: Өзбек хан, Тоғылық-Темір хан.
XIV ғасырда ислам дінін ұстанып, басына шалма
тақпағандарға қатаң жаза қолданған хан:
Тоғылық-Темір хан.
Қазақстанда ислам дінінің тез тарау себебі
исламдық суфизм тармағы тез таралды. Өйткені
суфизм әдет-ғұрыптары шаманизмге жақын әрі
ұқсас болған.
XVI‒XVII ғасырларда қазақтар ресми түрде ислам
дінін ұстанды.
XIV‒XV ғасырларда Қазақстанда ислам діні мен
шаманизмның наным-сенімдері қатар өмір сүрді.

36.

Шамандық ырымдар
• Тасаттық - қуаңшылық жылдары көктен жаңбыр
сұрау ырымы.
• Бұлақ басына ақ құйды және құрбандыө шалу
түрлері болды.
Бойтұмар - тіл-көз тиюге қарсы киелі аңқұстың тісі мен тырнағынан жасалып,
мойынға тағылған зат.
Көк тәңірі - Байырғы тұрғындардың
түсінігіндегі аспан әлемінің мағынасы.
Тәңіршілдіктен шыққан.
«Аластау» - Отпен тазарту ырымы. Отқа
табынушылықтан шыққан ырым.

37.

Деректер
• Ш.Уалиханов: «Ислам діні» мақаласында: «Ислам
діні
Қазақстанда
VIII
ғасырда
тарай
бастағанымен, халықтың жүрек түкпіріне ХІХ
ғасырдың аяғына дейін толық жете қоймады» деп жазды.
• Жетісу үйсіндерінің Ұмай анаға табынатындығын
жазып кетті.
• Өтеміс қажы өзінің «Шыңғыснама» еңбегінде:
«Дешті уалаяты Берке ханға бағынған кезде
дінсіздердің көп бөлігін ол ислам дініне
кіргізді»-, деп жазды.

38.

Қазақстанның XIV–XV
ғасырлардағы сәулет өнері

39.

Қолданбалы өнер
• Қожа Ахмет Иассауи кесенесі, Көккесене,
Алаша хан кесенелерінде қолданбалы өнердің
үлгілері қолданылды.
• Орта ғасырларда құрылыс материалдарының
сапасы жоғары болды.
• ХІІІ ғасырда моңғол шапқыншылығы сәулет
өнерінің дамуына кедергі келтірді.
• XIV‒XV ғасырларда ірі архитектуралық
құрылыс жүйелері салына бастады.
• XIV‒XV ғасырларда ғимаратты күмбез шатырмен
жабу жаңа үлгілері қалыптасқан.

40.

Дәуітбек кесенесі,Тектұрмас.
• XIV-XV ғасырлардағы сәулет өнерінің тамаша
үлгісін көрсеткен кесене

41.

Арыстан баб кесенесі
• Көне Отырар қаласының батыс жағында 3 км
жерде, Сырдария өзеніне жақын орналасқан
кесене: .
• Ел аузындағы аңыз бойынша Арыстан баб өмір
сүрген уақыт: VII-VIII ғасырларда.
• Құлап қалған Арыстан баб күмбезін XIV
ғасырда қайта салғызған: Әмір Темір.
• Арыстан баб кесенесіндегі бөлмелер саны: 2.

42.

Қожа Ахмет Йасауи кесенесі
• 1397 жылы кесенені салуға Әмір Темір бұйрық
берген
• 1399 жылы кесенеде залдың ортасында тұрған
үлкен тайқазан жасалған
• Ең негізгі бөлме: Кітапхана.
• Басты бөлме: көрхана.Ахмет Йасауи мүрдесі
қойылған.
• Кесененің биіктігі: 37,5 м.
• Үлкенді-кішілі бөлмелер саны: 35

43.

Рабиға Сұлтан Бегім кесенесі
• Әмір Темірдің ұлы Ұлықбектің қызы,
Әбілқайырдың әйелі 1485 жылы қаза болған
• XV ғасырдың ІІ жартысында салынып, жартылай
сақталды.
• Түркістанда Қожа Ахмет Йасауи кесенесінің
шығысында 60 м жерде орналасқан.
• 5 негізгі бөлмеден тұрады.
• Рабиға Бегімнің құлпы тасы Ахмет Иассауи
күмбезінен табылды.

44.

Алаша хан кесенесі
• Жезқазған жеріндегі
Ұлытау ауданындағы Қаракеңгір өзенінің сол
жақ аңғарында орналасқан.
• Алаша хан ордасы Жезқазғандағы Жаңғабыл
өзені бойында орналасты.
• XIV‒XV ғасырлардағы далалық сәулет өнерінің
үлгісі.
• Қабырға сыртында қазақтың ою-өрнегі (таңдай,
жүрекше) қолданылған.
• Қабырғалары сыртқы жағынан кереге көзді
кілемге ұқсас болып келет

45.

Көккесене
• Ақ Орданың орталығы Сығанақ қаласының
маңында, Төменарық кентінің солтүстікбатысында 8 км жерде орналасқан
• Қабырғаларының сырты Алаша хан күмбезі
секілді қыштан, кілем өрнегі үлгісіне
ұқсатып қаланған
• Көккесенеде Әбілқайыр хан жерленген

46.

Жошы хан кесенесі
• Шыңғыс ханның үлкен ұлына соғылған кесене
• Жезқазған қаласынан солтүстік-шығысқа қарай
50 км жерде, Қаракеңгір өзенінің жағасында
орналасқан.
• 1228 жылдары тұрғызылған

47.

Тарихшылар
мен еңбектері

48.

Мұхаммед Хайдар
Дулати
1499–1551 жылдары

49.

Мұхаммед Хайдар Дулати
1499–1551 жылдары
• Моғолстан ханы Әбу ар-Рашид сұлтанның тәрбиешісі.
• 1541–1546 жылдары жазған құнды шығармасы: «Тарихи
Рашиди». Парсы тілінде Кашмирде жазылды.
«Шығарма моғолдардың хан сарайында сақталған
тарихи құжаттар, аңыз-әңгімелер, оқиға куәгерлері
мен автордың өзі байқаған жайттары негізінде
жазылған. Онда орта ғасырлардағы қазақтар тарихы,
Моғолстанның құлауы, сыртқы жауға қарсы
қазақтардың өзбектермен және қырғыздармен достық
одағының қалыптасуы туралы көптеген мағлұматтар
берілді»..

50.

Мұхаммед Хайдар Дулати
1499–1551 жылдары
• «Бабырнама» еңбегінде: «Көркем жазуға, сурет
салуға, жебе дайындап, садақтың адырнасын
тартуға, барлығына қолы икемді болды»,-деп
Дулатиді сипаттады.
Шығармада Керей мен Жәнібек сұлтандардың Өзбек
хандығынан бөлінуінің себептері айтылған.
XV–XVI ғасырлардағы Оңтүстік және Шығыс Қазақстан
жайлы деректер кездеседі.
Жамал Қаршидің, Рашид ад-Диннің, Жувейнидің,
Әбдіразақ Самарқанидің т.б. еңбектерін тарихи
шығармаларына арқау етті.

51.

Мұхаммед Хайдар Дулати
1499–1551 жылдары
• XVI–XVIІ ғасырларда белгілі автор Ахмад Рази:
«Одан Мұхаммед Хайдардан дүниеге игі істер
тарады, ол ерекше қабілетті еді. Оның жазу
емлесі таза, стилі айқын, өлеңі нақышты еді.
Сирек кездесетін батылдықтың адамы және шебер
әскербасы болды. Ол Қашғардан Тибетке өтті.
Кашмирге келіп, ел басқарды. Кашмирде қайтыс
болды. Оның Қашғар билеушісі Рашид ханға арнап
жазған «Тарих-и Рашидиі» бүкіл жұртшылыққа
белгілі» – деп жазды.

52.

Мұхаммед Хайдар Дулати
1499–1551 жылдары
«Олар өзбек-қазақтар деп атала бастады. Қазақ
сұлтандарының билігі сегіз жүз жетпісінші
жылдан басталады».
Ахмед Рази: «Оған Мұхаммед Хайдардан дүниеге
игі істер тарады, ол ерекше қабілетті еді.
Оның жазу емлесі таза, стилі айқын, өлеңі
нақышты еді. Сирек кездесетін батылдықтың адам
және шебер әскербасы болды. Ол Қашғардан
Тибетке өтті. Кашмирге келіп, ел басқарды.
Кашмирде қайтыс болды. Оның Қашғар билеушісі
Рашид ханға арнап жазған «Тарихи-и-Рашидиі»
бүкіл жұртшылыққа белігі».

53.

Бабыр
1483–1530 жылдары өмір сүрген Ұлы Моғолдар
патшалығының негізін қалаушы.
«Бабырнама» еңбегінің авторы. Жәнібек, Әдік,
Қасым хан туралы жазды.

54.

Қадырғали Жалайыри
1530-1605 жылдары
• «Шежірелер жинағы» (Жами ат-тауарих)
кітаптарының авторы.
Орда сарайында хан кеңесшісі мен ханзадалар
тәрбиешісі болған.
1588 жылы Ораз-Мұхаммед сұлтанмен орыс
әскерлері Мәскеуге тұтқынға алып кетеді.
Тұтқында «Шежірелер жинағын» патша Борис
Годуновқа сыйға тартып, кейін босап шығады.
1854 жылы «Жылнамалар жинағы» Қазан қаласында
баспадан шықты.

55.

Өтеміс қажы
(ХVІ ғасырдың ІІ жартысы)
«Шыңғыснама» еңбегінің авторы . ХVІ ғасырдың
ортасында жазылған.
Қыпшақ даласын билеген Жошы хан әулетінің
тарихи баяндалады.
Шығарма қазір Ташкентте сақтаулы тұр.

56.

Әбілғазы Баһадур 1603-1664
жылдары
• 1645–63 жылдары Хиуа ханы, тарихшы.
• 1661 жылы «Түрікмен шежіресі», 1665 жылы «Түрік
шежіресі» еңбектерін жазады. «Түрік шежіресін» бітіре
алмай қаза болғаннан кейін баласы аяқтайды.
«Шежре-и түрк» («Түрік шежіресі») – Түркі дәуірінен
бастап, Шыңғыс ұрпақтарының тарихын баяндайды.
Еңбекте үш түрлі өнерді жақсы меңгергендігін жазады.
Біріншісі – әскери өнер. Екіншісі – ақындық өнер; үшіншісі
– тарихшы ретінде Арабстан, Иран, Тұран, Моңғолия
сияқты елдердің тарихын меңгерген.
Билікке таласта қашып, Маңғыстау түрікмендерінің, одан
кейін қазақ хандары Есім мен Тұрсын қол астында екі
жылдай тұрған.