Қазақстан тарихы Қазақтардың 1860-1870 жылдардағы Азаттық күресі

1.

Қазақстан тарихы
Қазақтардың 1860-1870 жылдардағы
Азаттық күресі
Таунар Ұлан

2.

Сабақтың мазмұны:
1
Орал, Торғай көтерілісі
2
Маңғыстаудағы
көтеріліс

3.

Орал, Торғай облыстарындағы
көтерілістер

4.

1868 жылы желтоқсан –1869 жылы Қазан көтеріліс
отаршылдыққа қарсы және антифеодалдық
сипатта болды.
Орал, Торғай. облыстарында қазақ шаруаларының
көтерілісі болды.

5.

Көтеріліс шығу себептері
1867-1868 жылдардағы реформалар отаршылдық
езгіні тереңдетті.
Жер патша үкіметінің мемлекеттік меншігі деп
жарияланды.
Жаңа бекіністер салуда шаруалардың жері
тартып алынды.
XIX ғасырдың 60 жылдарында «Уақытша Ереже»
бойынша шаңырақ салығының мөлшері 1 сомнан
3 сомға дейін өсірілді. Земство салығын
қосқанда 3 сом 50 тиынға өсті.

6.

Басшылары
• Оралда Сейіл Түркібайұлы басшылық етті.
• Торғайда Беркін Оспанұлы басшылық етті.
• Сұлтан: Ханғали Арсланұлы жеке құрамаларға
басшылық жасады.
• Билер: Дәуіт Асауұлы, Мұңайтпасұлы бірге
қатысты.
• Молдалар: Рысқұлұлы, Досұлы қатысты.
• Жеңілдіктерінен айырылған рубасылар
қатысты.

7.

Көтерілісшілер талаптары
Еркін көшіп-қонуды сақтау;
Жер сатуды тоқтату;
Уезд бастықтарын бекіту шарттарын жою;
Салықты жою;

8.

Көтеріліс барысы
1869 жылы 6 мамыр Жамансай көлі маңында фон
Штемпель басқарған 200 атты және бір рота жаяу
әскеріне көтерілісшілердің 20 мың қолы шабуыл
жасады. 7 күн қоршап, жазалаушылар жемшөбі мен
азық-түлігі таусылып шайқаспай әскери шепке
қайтып кетті.
1869 жылы наурыз, маусым көтерілісшілердің
феодалдық топтарға қарсы жасаған
шабуылдарының саны: 41.
феодалдық топтарға қарсы шабуылға қатысқан
көтерілісшілер саны: 3 мың.
1869 жылы күз Орал облысындағы азаттық күресті
генерал-губернатор Н.А.Веревкин, подполковник
Рукин жаншыды.

9.

Жеңілу себептері
Қарудың аздығы
Ақсүйектер опаздығы
Шаруалардың түпкі мафқсаттарын жете түсінбеуі

10.

Маңғыстаудағы көтеріліс

11.

1870 жыл Маңғыстауда көтеріліс болды.
Көтеріліс себебі
1867-1868 жылдардағы «Уақытша Ереже»
бойынша 40 мың шаңырақтан тұратын адай
руының екі жыл ішінде салық мөлшері 160 мың
сом ( контрибуция) төлеуге тиіс болды.
Көтеріліске түрткі болған
оқиға
• 1870 жылғы Маңғыстаудағы патша
жазалаушыларының адайлықтар көшіп-қонып
жүрген аймақтарға жақындауы.
• Досан Тәжіұлы
• Иса Тіленбайұлы

12.

Көтеріліс барысы
1870 жыл 16 наурыз Маңғыстау приставы
подполковник Рукин «Ережелерге» қарсылық
білдіріп Хиуаға көшіп бара жатқан
адайлықтарды күшпен тоқтатуға тырысты.
Бозащы түбегінде болған жазалаушылар мен
200 көтерілісшілер арасындағы шайқастың
нәтижесінде жазалаушылар талқандалып,
Рукин атылып өлді.
Бұл қазақ шаруаларының рухын көтерген оқиға
болды.

13.

1870 жылы 5 сәуір қозғалыс бүкіл Маңғыстауға
таралып, Николаевск станицасы мен Александровск
фортының балық аулау кәсіпшіліктеріндегі
жұмысшылар қосылып, көтерілісшілер 10 мыңға
жетті.
Қазақшаруалары мен жалдамалы жұмысшылар тобы
Александровск фортына шабуыл жасады.

14.

1870 жыл мамырда Маңғыстаудағы көтерілісті басу
үшін Кавказдан қосымша әскери құрама әкелінді
Әскери министр Милютин Маңғыстаудағы
көтерілісті басу кезінде көтерілісшілер жайында
«бұларды келістіріп жазалау керек» деп нұсқау
берген.
Орынбор генерал-губернаторы Н.А.Крыжановский
көтерілісшілерді 3 ай бойы қудалады

15.

• 1870 жылы желтоқсан көтерілісінің жеңілуіне
байланысты И.Тіленбайұлы, Д.Тәжіұлы, И.Көлұлы
бастаған 3 000-ға жуық шаңырақ Хиуа хандығына
өтіп кетті.
Кавказ әкімшілігінің талабымен Маңғыстау
қазақтарынан 57 901 сом қосымша салық жиналды.
Адайлықтар соғыс шығыны ретінде өкіметке 90 мың
қой өткізді.

16.

Көтерілістің ерекшелігі
Тұңғыш рет қазақ жалдама жұмысшыларының
қатысуы.
Антифеодалдық сипатының әлсіз
болу себебі: Адайлықтардың арасында рулықпатриархалдық құбылыстар сақталып қалды.

17.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!
Сабақ аяқталды,
Келесі жүздескенше!