Моғол шап. Алтын және Ақ орда

1.

ХІІІ-ХV ғ бірінші жартысындағы Қазақстан
Моңғол шапқыншылығы.
Алтын Орда. Ақ Орда

2.

• 1219-1224ж Қазақстан мен Орта Азияны моңғолдар толық жаулап
алды.
• Шыңғысхан (Темүжін) 1155 (1162) 1227ж өмір сүрген.
• 1206ж Онон мен Керулен өзенінің жағасында өткізілген құрылтайда
Темүжінді хан етіп сайлады моңғол шонжарлары.
• Моңғол империясы 95 түмен әкімшілікке бөлінді.
• Әр түменде 10 мың адам болды.
• Моңғолия аумағы үш әскери әкімшілік аймаққа бөлінді
• Сол қанат (Жоңғар), Орталық қанат (Кул), Оң қанат (Барунгар)
• Моңғол мемлекетінің басты заңы «Жасақ» (Яса)
• Ханның жеке басын қорғайтын жасауылды «Кешіктен» деп атаған
• Өкімет билігінің жоғарғы органы Құрылтай болды

3.

• Шыңғыс хан Моңғол жеріндегі Керейіт, Найман, Жалайыр
тайпаларын жаулаған соң көрші мемлекеттерге шабуылдады.
• 1207-1208ж үлкен баласы Жошы Енисей қырғыздары мен Сібір
халықтарын жаулады.
• 1207-1209ж Шыңғысхан Таңғұттардың мемлекетін, Тұрфан
кінәздігі мен Ұйғырларды бағындырды.
• 1211-1215ж Қытай жерін басып алды.
• 1217ж Күшліктің Жетісудағы иеліктерін басып алуға Жебе ноян
бастап барды.
• «Отырар опаты» 1218ж Шыңғысханның жіберген 450 адамы
бар 500 түйелік сауда керуенді Отырар әмірі Ғайыр ханның
қырып тастауы.

4.

• 1219ж Шыңғысхан 150 мың қолмен Ертістен Сырдария
беттеген.
• Шағатай мен Үгедей Отырарды қоршауға алған.
• Жошы Сырдарияның төменгі ағысындағы қалаларға аттанды.
• Үшінші бөлік Сырдың жоғарғы ағысындағы қалаларға аттанса
• Кіші баласы Төле Бұхараға аттанған.
• Ашнас 15 күн берілмеген, Сығанақ 3 ай берілмеген, Отырар 6
ай бойы берілмеген. Ең жуас қала Баласағұн қаласы.
• Жаулап алудың зардаптары: Қалалар қирап бос қалған,
отырықшы мәдениет тоқырады. Этникалық құрамы өзгерді.
• Қазақ халқының қалыптасуының аяқталуы ұзақ жылға
кешеуілдеді.

5.

• Шыңғысхан жаулап алған жерлерін 4 баласына бөліп берді.
• Қазақстан жері үш баласына бөліп берілді. Бөліп берілген жерлер Ұлыс
деп атаған.
• Жошы ұлысы. Үлкен баласы. Шығысында Ертістен бастап
батысында Еуропаға дейінгі аумақ. Бүкіл Дешті қыпшақ жері, Арал,
Сырдарияның төменгі ағысы.
• Шағатай ұлысы. Екінші баласы. Оңтүстік және Оңтүстік-шығыс
Қазақстан (Жетісу) мен Орта Азия жерлері берілген. Ұлыстың
орталығы-Алмалық қаласы.
• Үгедей ұлысы. Үшінші баласы. Батыс Моңғолия мен Алтай,
Тарбағатай, Ертістің жоғарғы ағысы. Ұлы хан болғасын
Қарақорымда тұрған.
• Кіші баласы Төле Моңғолия жерін билеген.

6.

• Алтын Орда (ХІІІ ғ ортасы-ХV ғ ортасы) Жошы ұлысы
• Аумағы: Шығысында Ертіс пен Алтайдан батысында Дунай
өзеніне дейінгі аумақ
• Орталығы: алғашында Еділ бойындағы Сарай-Батуда болған,
кейін Сарай Беркеге көшірілді.
• Негізін қалаған Жошының екінші ұлы Батый хан. 12271255ж
• Батыйдың Шығыс Еуропаға жорығы 1236-1242ж
• Батый хан Алтын Орданың экономикалық қуатын арттырып,
қалалық өмірдің жандануына ерекше көңіл бөлген.
• Берке хан (1257-1266) кезіне Алтын Орда мен Египет сұлтаны
Бейбарыс арасындағы байланыс күшейе түсті. 1262ж

7.

8.

• 1259ж Мөңке хан қаза болғаннан кейін Алтын Орда өз алдына тәуелсіз
мемлекет болған.
• Меңгу-Темір (1266-1280) 1271ж Византияға қарсы жорыққа шыққан.
• Тоқты хан (1290-1312ж) Иран, Кавказ елдерімен сауда байланысын
жандандырды. Египет мәмлүктері мен тығыз қарым-қатынаста болған.
• Алтын Орданың ерекше күшейген гүлденген кезі
• Өзбек хан (1312-1342) Жәнібек хан (1342-1357) билік еткен жылдары
болды.
• Өзбек хан тұсында мұсылман діні мемлекеттік дін болды.
• Алтын Орданың әлсіреуі
• 1357-1380ж 20 астам хан болып, тақ үшін таласта бірін-бірі өлтірген.
• 1380ж Куликово шайқасында Мамай хан Дмитрий Донской бастаған
орыс әскерінен жеңілді

9.

• 1382ж Тоқтамыс хан Мәскеуге басып кіріп, қаланы өртеген.
• Алтын Орда XV ғ ортасында Ақ Орда, Ноғай Ордасы, Сібір, Қазан,
Қырым, Астрахан хандықтары болып бөлініп кетеді.
• Қоғамдық құрылысы
• Іс қағаздарын жазушыларды «білікшілер», «хатшылар» деп атаған.
• Азаматтық басқару билігі түрік әулеттерінен шыққан «Мәлік» деп
аталған жергілікті әкімдер арқылы жүзеге асырылған.
• Даруғалар алым-салықтың жиналуын қадағалаған және халық санағы,
әскер жинау, байланыс қатынастарын ұйымдастырған.
• Беклер бек әскери істерді, азаматтық билік уәзірлердің қолында болған.
• Басқақтар жергілікті халыққа әскери бақылау жүргізді.

10.

• Ақ Орда (ХІV-ХV ғ басы) Жошы ұлысы. Орда Ежен әулеті.
• Аумағы: Шығыс Дешті Қыпшақ жері. Жайық өзенінен Батыс
Сібір ойпатына дейінгі, Сырдарияның орта және төменгі
ағысы арылығын алып жатты.
• Орталығы Сығанақ қаласы.
• Халқы: қыпшақтар, қоңырат, арғын, алшын, қаңлы, керей,
үйсін, найман
• Қазақ халқының қалыптасып, мемлекетінің құрылуына
Ақ Орда зор тарихи рөл атқарды.
• Моңғол шапқыншылығынан кейін Қазақстан жерінде
тұңғыш құрылған мемлекет.

11.

12.

• ХІV ғ екінші жартысында Алтын Ордадан біржола бөліне
бастайды.
• Ерзен мен Мүбәрак хандар тұсында, әсіресе Ұрыс хан тұсында
Алтын Ордадан мүлдем бөлінді.
• Мүбәрак хан 1327-1328ж өз атынан Сығанақта теңге соқтырған.
• 1368-1369ж Ұрыс хан өз атынан Сығанақта теңге соқтырған.
• Ұрыс хан тұсында Ақ Орданың күш-қуатының нығайған кезеңі
болды.
• Ұрыс хан 1374-1375ж Еділ бойына жорық жасап, Алтын Орда
астанасы Сарайды, Қажы-тарханды, Қама бұлғарларын
бағындырды.
• Әмір Темір Жошы ұрпағы Тоқтамысты пайдаланып Ақ Орда
мен Алтын Орданы басып алуға итермеледі.

13.

• Тоқтамыс Ұрыс ханның балалары Тоқтақия мен Темір-Мәліктен
жеңіліп Ақ Орданы жаулап ала алмады басында.
• 1379ж Тоқтамыс Темір-Мәлікті жеңіп, Сығанақты басып алды.
• 1380ж Тоқтамыс Алтын Орданы басып алды.
• Ақ Орданың ханы Ұрыс хан ұрпағы Барақ Сырдария
бойындағы қалаларды қайтару үшін әрекет жасаған. Темірдің
немесресі Ұлықбекті жеңеді.
• 1428ж Шығыс Дешті қыпшақты Жошының Шайбани әулетінің
ұрпағы Әбілқайыр хан жаулап алып өз хандығын құрды. (Өзбек
хандығы)

14.

• 1)С
• 2)Е
• 3)Д
• 4)С
• 5)А
• 6)Д
• 7)Д
• 8)С
• 9)А
• 10)С
11)Д
12)А
13)Д
14)С
15)Е
16)Д
17)А
18)В
19)Д
20)С
21)Д
22)В
23)С
24)А
25)В
26)А
27)А
28)С
29)С
30)Е