География 2-сабақ 2024-25

1.

Ауа райы және ауа райы
элементтері
7.3.2.3. «Ауа райы» ұғымын түсіндіру.
7.3.2.4. Жекелеген метеорологиялық элементтерді
сипаттау және зерттеу маңыздылығын түсіндіру
(қысым, бұлттылық, температура, жел, жауыншашын, ылғалдылық)

2.

3.

Ауа райы дегеніміз не?
• Атмосфераның жер бетіне таяу қабатытропосфераның белгілі бір жердегі белгілі бір қысқа
мерзімдік (тәулік, апта, ай) жай-күйін ауа райы дейді.
• Видео: https://www.youtube.com/watch?v=OfTg_As7BZ4&index=2&list=PLxEc5jrRERahppkmDmik05octlJxrvnr

4.

Ауа райын құраушы элементтер
1. АТМОСФЕРА ҚЫСЫМЫ,
2. ТЕМПЕРАТУРА,
3. ЫЛҒАЛДЫЛЫҚ,
4. ЖАУЫН-ШАШЫН
5. ЖЕЛ

5.

Ауа райы элементтеріне арналған кестені толтыр
Ауа райы
элементтері
ТЕМПЕРАТУРА
ЫЛҒАЛДЫЛЫҚ
(влажность)
ЖАУЫНШАШЫН
(осадки)
ЖЕЛ
(ветер)
ҚЫСЫМ
Атм. Давление)
Анықтамасы
Өлшейтін құрал
Өлшем бірлігі

6.

АУА ТЕМПЕРАТУРАСЫ
• Ауа температурасы – атмосферасының
жылулық күйін сипаттайтын метеорологиялық
өлшемдердің бірі.
• Жер бетінен әрбір 100 м. көтерілген сайын ауа
температурасы -0,6°С-қа төмендейді.
Термометр

7.

ЫЛҒАЛДЫЛЫҚ
• Ауаның ылғалдылығы атмосферадағы су буы,
топырақтағы, өсімдіктегі және жалпы судың
булануынан пайда болады.
• Ылғалдылықтың екі түрі бар
1. Абсолют ылғалдылығы (г/м3)
2. Салыстырмалы ылғалдылығы (%)
• Ылғалдылықты өлшейтін құрал – шаш
гигрометрі

8.

Атмосфералық
жауын-шашын
Жер бетіне бұлттан жауатын немесе
ауадан бөлініп шығатын қатты
немесе сұйық күйіндегі су.
Атмосфералық жауын-шашынды
жауын-шашын өлшегіш (осадкомер)
деген құралмен өлшейді
Жауын-шашын өлшегіш

9.

ЖЕЛ
Ауаның ендік бағыттағы
қозғалыстарын жел деп аталады.
Флюгер
Жел жылдамдығы м/с-пен белгіленеді, оны
өлшейтін құралды анемометр деп атайды.
Желдің бағытын өлшейтін құралды - флюгер
деп атайды
Анемометр

10.

Атмосфералық қысым
Мәтінді және бейнероликті мұқият қарап, мына сұрақтарға жауап
іздеңдер
1. Атм. қысым дегеніміз не?
2. Атм. қысымды алғаш зерттеген ғалым кім?
3. Ол ауада атм. қысыммың бар екендігін қалай дәлелдеді?
4. Атм. қысымды өлшейтін құралды атаңыз
5. Қалыпты атм. Қысым қанша (сынап бағанасымен)?
6. 1 см² қанша атм. қысымнан келеді?
7. Атмосфералық қысым адамға қалай әсер етеді?
видео: https://www.youtube.com/watch?v=pCJ-jLDIt4E

11.

Атмосфералық
қысым
Атмосфералық қысым —
атмосфераның жер бетіне және
ондағы заттарға түсіретін қысымы.
Ол барометрмен, яғни сынап
бағанасының биіктігімен (мм сын.
бағанасы.), ал метеорология
ғылымында миллибармен (мб)
өлшенеді.

12.

Ауа-райына
қатысты
есептер.
• Ауа райының орташа
температурасын анықтау
• Амплитуданы анықтау
• Жылдық жауын-шашын мөлшерін
анықтау
• Қысымды анықтау
• Биіктеген сайын ауа
температурасының өзгеруін есептеу
• Салыстырмалы және абсолютты
ылғалдылықты анықтау

13.

Тәуліктік
орташа
температураны
анықтау
Уақыт
Ауа
температурасы
Сағат 6-да
– 80 С
• Тәуліктік орташа температураны Сағат 10-да
– 70 С
табу алгоритмі
Сағат 14-те
• 1. Теріс көрсеткішті
температураны бір біріне қосамыз; Сағат 18-де
• 2. Оң көрсеткішті температураны
бір біріне қосамыз;
Сағат 22-де
• 3. Теріс және оң көрсеткішті бір
біріне қосамыз.
• 4. Нәтижесін 5-ке бөлеміз
+10 С
00
– 40

14.

Нәтижесі
(– 80С) + (– 70С) + (– 40С) = – 190С.
0 + 10С = + 10С.
0
0
0
(– 19 С) + 1 С = – 18 С.
0
0
– 18 С : 5 = – 3,6 С

15.

Тәуліктік
амплитуданы
анықтау
• Тәуліктік ауа температурасының
амплитудасын табу алгоритмі
• 1. Температура көрсеткішінен ең
жоғары температураны табамыз;
• 2. Температура көрсеткішінен ең
төменгі температураны табамыз;
• 3. Ең жоғары температура
көрсеткішінен ең төменгі
температура көрстекішін аламыз.
Уақыт
Ауа
температурасы
Сағат 6-да
– 80 С
Сағат 10-да
– 70 С
Сағат 14-те
+10 С
Сағат 18-де
00
Сағат 22-де
– 40

16.

Нәтижесі
0
0
0
+1 С – (–8 С) = 9 С
0
А= 9 С

17.

Мына кесте бойынша орташа жылдық температура мен
жылдық амплитуданы есептеңдер
АЙЛАР
I
II
III IV V VI
VII VIII IX X XI XII
-16° -14° -6° 0° 6° 15° 18° 16° 8° 1° -7° -13°
Жылдық Жылдық
орташа
амплитуд
температу а
ра

18.

Мына кесте бойынша орташа жылдық температура мен
жылдық амплитуданы есептеңдер
АЙЛАР
I
II
III IV V VI
VII VIII IX X XI XII
Жылдық
Жылдық
орташа
амплитуда
температура
-16° -14° -6° 0° 6° 15° 18° 16° 8° 1° -7° -13° +0,60С
34

19.

Атмосфералық қысымды қалай анықтады?
• 760 мм с.б. – бұл қалыпты атмосфералық қысым
• Әрбір 10 метр көтерілген сайын қысым 1 мм с.б. төмендейді.
• Формуласы ΔР=Р-(һ1:һ2)
• Мұндағы ΔР –мм.с.б. алынған мәнін анықтайтын атмосфералық
қысым
• Р -760мм с.б. - қалыпты атмосфералық қысым,
• һ1-атмосфералық қысымын анықтайтын тау шыңының биіктігі,
• һ2 – теңіз деңгейінен көтерілген сайын атмосфералық қысым 1 мм с.б.
төмендейтін биіктік 10м.

20.

Тәжірибелік сабақ. Атмосфералық қысымды есептеу
• 1-тапсырма. Теңіз деңгейінде атмосфералық қысым 760 мм болғанда
теңіз деңгейінен биіктігі 4622 м болатын Бесбақан шыңындағы
атмосфералық қысым Р қанша мм с.б. болатынын анықта.
Жауабы: ΔР=760мм.с.б.-(4622:10º )=297,8 мм. с.б.

21.

2-тапсырма.
•теңіз деңгейінде атмосфералық қысым
760 мм болғанда теңіз деңгейінен -132м
төменде жатқан Қарақия ойысындағы
атмосфералық қысымды тап.
Жауабы: ΔР= 760мм.с.б. +(132 :10= 13,2) = 773,2 мм с.б..

22.

3-тапсырма.
• 900м биіктікте орналасқан Алматы
әуежайында атмосфералық қысым 670мм.с.б.
Ұшақ 4000 м биіктікке көтерілгенде
атмосфералық қысым қанша мм. с.б. болады?
Жауабы: ΔР= 660мм.с.б. -(900-4000):10=360мм.с.б.

23.

Атмосфералық темпеартураны есептеу
4-тапсырма. Теңіз деңгейінен 351м биікте орналасқан Көктұма ауылында ауа
температурасы 22ºС болғанда теңіз деңгейінен биіктігі 4622 м болатын
Жетісу Алатауының ең биік нүктесі Бебақан шыңындағы ауа температурасын
анықта.
• Есепті шығару үшін төмендегі формуланы қолданамыз:
• Δt =t - ( һ2-һ1):1000м·6ºС
• Мұндағы- Δt Бесбақан шыңындағы белгісіз ауа температурасы,
• t – берілген температура
• һ1-Көктұма ауылының теңіз деңгейінен биіктігі,
• һ2-Бесбақан шыңының теңіз деңгейінен биіктігі 1000-теңіз деңгейінен
алынған биіктік,
• 6ºС-әр 1000м биіктеген сайын төмендейтін ауа температурасы.
Жауабы: Δt =22º- ( 4622-351):1000м·6ºС=-3,6ºС

24.

Дескриптор:
Температураға қатысты есептерді шығара алады

25.

Әр түрлі температура жағдайындағы абсолют
және салыстырмалы ылғалдылықты анықтау
• Нақты температура жағдайында 1м3ауадағы су буының %
есебімен берілген мөлшерін салыстырмалы ылғалдылық дейміз.
• Абсолютты ылғалдылықта
• -20°С 1г.,
• -10°С-2 г.,
• 0°С 1 м3 ауа 5 г.
• 10°С 9г.
• 20°С 17 г. су буын ұстап тұра алады

26.

5-тапсырма.
• +10ºC 1м3 ауаның құрамында 2г су буы бар. Салыстырмалы
ылғалдықты анықтау керек.
• Есепті төменде көрсетілген әдіспен шығарады:
• Берілгені: t +10°C 9г = 100%
• 2г = х %
• х=(100:9)·2г=22,2%
• Жауабы: ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 22,2 %.

27.

Салыстырмалы ылғалдылыққа негізделіп абсолют
ылғалдылықты анықтау.
• 6-тапсырма. t +20°C, салыстырмалы ылғалдылық 65%
болғанда 1м3 ауаның құрамындағы су буының мөлшерін
пропорция арқылы есептеп шығар
• t +20°C 1м3 100% =17г су буы.
• 65% =х
• 17г·65%:100% =11,05
Жауабы: 11,05г

28.

7-тапсырма. Егер 0ºС 1м3 ауаның құрамында 3г су
буы болған жағдайдағы ауаның салыстырмалы
ылғалдылыған анықта.
• Берілгені: t 0°C 5г = 100%
• 3г = х%
• х=(100:5)·3г=60%
• Жауабы: ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 60%

29.

Жел
Мөлшері
(мм)
Түрі
Бұлттылық (балл)
Жылдамды
ғы
Бағыты
Ауа температурасы
Сағаты
Күні
Ауа райы күнделігі
Жауын-шашын
Атмосфера
қысымы
Ерекше
құбылыстар