Islom dini paydo bo`lish omillari

1.

Islom dinining vujudga kelish va tarqalishi

2.

Dinning vujudga
kelishini ilmiy nazariy va diniy
talqini
Islom dinining
paydo boʻlishi
Islom paydo bo`lish arafasida Nasroniylik va
yahudiylik raqobati kuzatilar edi. Bu ikki zamonaviy
din
arablarni
but-sanamlarga
qiziqishlarini
kamaytirgan edi. Agar islom qaror topmaganida
shubxasiz yo nasroniylik, yo yahudiylik Arabistonda
qaror topar edi. Shuningdek, ko`p xudolikda butsanamlar soni kamaya boshlagan va arablar
tavhidlik- yakka xudolikka qabul qilishga yaqin kelib
qolgandilar.
Dinni paydo bo`lishiga va yoyilishiga tinch va
hujumga uchramagan joy faqatgina Makka va
Madina hududlari mos kelar edi. Arablar uzoq
vaqtdan beri Payg`ambar kelishini kutishayotgan
edi. Tarqoq arab qabilalarini birlashtirish ahamiyati
oshdi. Islomni qaror topishida Muhammad Mustafo
(S.A.V) o`rni beqiyosdir.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

Paydo bo’lishi va ta’limoti
Johiliya» so’zi adabiy arab tilida «bilmaslik», ya’ni
«yagona xudo – Allohni tanimaslik» ma’nolarini
beradi. Bu istiloh musulmon mualliflari tomonidan
Arabiston yarim orolining islomdan oldingi davr
tarixiga nisbatan ishlatila boshlandi. Bu bilan yangi
davr tarixchilari qadimgi davrda Ichki Arabiston aholisi
orasida «ko’pxudolik» (al-Vasaniya) hukm surardi,
degan fikrga urg’u berishni istaydilar. Ba’zi
tadqiqotchilar johiliya davri 100-200 yil davom etgan
degan fikrni bildiradilar. Biroq ushbu davrning qancha
muddat davom etganligini aniqlash birlamchi
manbalar, birinchi navbatda, yozma adabiyotning
ozligi, ba’zida butkul yo’qligi tufayli juda mushkul.

22.

Vahy nozil bo’lishining boshlanishi.
Muhammad payg’ambar 40 yoshga yetganida ko’proq
yolg’izlikni qo’msaydigan bo’lib qoldi. Shunday paytlarda
Makkadan 3 mil uzoqdagi Hiro tog’ida joylashgan g’orga
chiqib ketar, yerlik aholi odaticha ramazon oyini u yerda ibodat
bilan o’tkazardi. G’amlagan ozuqalari tugagach, Xadicha oldiga
qaytib, bir oz vaqtdan so’ng yana o’sha g’orga ketar edi. U
yerda o’zini sukunatga berib, chuqur o’yga tolar, g’oyibdan
quloqlariga «Sen Allohning elchisisan» degan tovushlar
eshitilar edi. Ko’p tush ko’rar, tushida ko’rgan narsalari o’ngida
to’g’ri chiqar edi.

23.

24.

Shuningdek, Islom dinida “Islom arkonlari” degan tushuncha ham mavjud. Bu
tushuncha 5 ta asosiy narsani (islom ustunini) – diniy marosim talabalarini o`z
ichiga oladi
. Bular:
1. Kalimai shahodat;
2. Namoz o`qish;
3. Ro`za tutish;
4. Zakot berish;
5. Haj qilish.
www.arxiv.uz

25.

ISLOM DININING VUJUDGA KELISHIDA ASOSIY OMILLAR
Siyosiy “Jazirat al-Arab” da Himyar, Laxmiy, Kinda davlatlari tarix sahnasidan ketdi. Bu davrda
arab bo`lgan G’assoniylar Rumga qarshi, Hiyra (Laxmiylar) fors sosoniylarga va Yamanda esa
habashlarga qarshi kurashda edilar. Bu arablar uchun “uyg’onish” davri edi.
Iqtisodiy Hijozda savdo ishlari rivojlandi. Yamandan tortib Shomgacha savdo yo`llari faol
ishlay boshladi. Bu davrda fors sosoniylar va Vizantiya savdo yo`llarini nazorati ustida raqobat
kechayotgan edi. Hindistonga Fors ko`rfazi orqali yo’llarni ochilishi savdo va iqtisodiy
muammolarni paydo bo`lishiga olib keldi.
Ijtimoiy Barcha muammolarni yechimi monoteistik mafkura-dinga ehtiyojni oshirdi, harbiysiyosiy, iqtisodiy markazlashuv va birlashuvni vaziyat taqozo etdi
Madaniy – Johiliyat davri kundalik hayotida uchraydigan amallar, urf-odatlar va e`tiqodlaridagi
mantiqsiz harakatlar.
Manaviy-ma'rifiy Johiliyat davri mafkurasi qadriyatlari ma’nan eskirganligi; ahloqsizlikni davosi
yangi ta’limot dinga ehtiyojni sezilganligi;

26.

Makkaga savdo va
ziyorat yo`llari

27.

"Hanif“ - Islom kirib kelish
arafasida arablar orasida o`z
dinidan voz kechib, o`z falsafiy
qarashlari
bilan
mukammal
Qur'oni Karimda
dinga
intiluvchi
hanifchilik
kelgan
(tahannuf) harakati
vakili.
tushunchalar:
Haniflar jamiyat illatlari ustidan
ochiqcha kurashganlar. Qur’onni
9 surasida haniflar zikr qilingan.

28.

Qur'oni Karimda
kelgan
tushunchalar:
"Sobi" (subot-dindan chiqqan) mushriklar nazdida o`z qavmi
ibodatiga
qarshi
chiqqanlar
bo`lib, haniflarni ham toifaga
kirgan. O`z etiqodidan voz kechib
nasroniylik yoki yahudiylikni qabul
qilishmagan va o`z qarashlariga
mos din kelishini kutgan degan
fikrlar mavjud.

29.

Qur'oni Karimda
kelgan
tushunchalar:
"Dahriy“ atamasi qadim arab
jamiyatiga xos bo`lib, unday
kishilar vaqtni sabab qiladilar va
faqat yashaymiz va o`lamiz,
boshqa
hech
nima
sodir
bo`lomaydi deb ishoniladi. Narigi
dunyo
borligiga,
qilgan
gunohlarga jazo borligiga ishonch
bo`lmaydi.

30.

Makkadagi
jamiyatlarda
johiliyat
unsurlari
Qur’onda
johiliyat
tushunchasi
“Johiluna“ va "yajhaluna“ – shaklida
Madina suralarida uchraydi. O`sha
davr uchun arablarga “jahl” tuyg`usi
xosligi;
Uzzo, Lot, Manot Allohning qizlari,
Xubal esa uning sherigi degan
tushunchaga
ega
kishilar
“mushrik”larni ko`payishi;
Mushriklar
orasida
ribo,
chayqovchilik (ihtikor), “fadih(mast
qiluvchi ichimlik)” avj olganligi;
Arablar
orasida
almajus
(zardushtiylik), munajjimlik va fol
ko`rish, tungi samoviy jismlar – oy va
yulduzlarga topinish.

31.

Islom kelishidan oldingi arablarda “Alloh"
tushunchasi. Arablarda yakkaxudolik
g'oyalarining shakllanishi
Makkada 360 ta sanam bor edi. Eng mashhurlari Xubal va ma’budalar Lot,
Manot, Uzzo edi.
Arablar orasida “Alloh” so`zi qadimdan muomalada bo`lgan. Chunki arablar
Ibrohim Alayhissalom dinida ekanliklarini bilishgan. Ya`ni Ibrohim Alayhissalomni
bobokaloni sifatida bilishgan. Faqat Allohning yerda kohinlari va farzandlari bor
deb buzuq e`tiqod qilingan.
Hatto yahudiylarning kitoblarida “Elohim” shaklida ham uchraydi.
Arablar islomgacha Alloh nomi bilan qasam ichish odati bo`lganligi manbalarda
uchraydi.
Arabistonda nasroniylik va yahudiylik raqobati fonida, majusiylikni inqirozi Islom
dinini yakdillik bilan tarqalishiga sabab bo`ldi.

32.

Hadislarda insonning inson oldidagi mas’uliyati
«savob»,
«gunoh»
boshqarilishi aytiladi.
tushunchalari
www.arxiv.uz
orqali

33.

Ota-ona, keksalarga hurmat
Halollik
Ilmli bo’lish
Ishonch
Hamkorlik
Himmat
Do’stlik
Bardoshlilik
Insonparvarlik
Xushhulqlilik
Ozodalik
Pokizalik
Tavoze
Bilimdonlik
Hayo, vazminlik
Tejamkorlik
Sir saqlash,
Kamtarlik
Xayr-ehson
Ayollarni e’zozlash
Qanoat
Saxovat
Muloyimlik
Rostgo’ylik
Latiflik
Iffat
To’g’rilik
Dinni e’zozlash
Shukr
Diyonat
Vafo
Oqibatlilik
Qadr
Rahm-shavqat
Saxiylik
E’tiqod
Sadoqat
Mehmondo’stlik
www.arxiv.uz

34.

Aksincha,
iymon
talablariga
zid
noahloqiy
xususiyatlar qoralanadi va ular «gunoh» sifatida
huquqiy qonun bilan qat’iy man etiladi. «Gunoh»
ishlarga quyidagilar kiradi.
www.arxiv.uz

35.

O’g’rilik
Zino
Hayosizlik
Munofiqlik (omonatga xiyonat)
Yolg’on so’zlash
Shartida turmaslik
Kek saqlash
Nopoklik
Riyokorlik
Xusumat
Nohaqlik
Hasad
Nodonlik
Qotillik
Fitna
Yolg’onchilik
G’iybat
Ochko’zlik
Ta’magirlik
Isrofgarchlik
Itoatsizlik
Xurofot
Chaqimchlik
Kibr
Gina-kudrat
Xiyonat
Razillik
Baxillik
Zulmkorlik
Maqtanchoqlik
Ikkiyuzlamachilik
Takabburlik
Manmanlik
Shuhratparastlik
www.arxiv.uz

36.

www.arxiv.uz