Көне Қытай философиясы

1.

КӨНЕ ҚЫТАЙ
ФИЛОСОФИЯСЫ
ОРЫНДАҒАН:

2.

Қытай философиясының қалыптасу кезеңдері:
1) Б.з.б. VI ғ.–III ғ. — философиялық мектептер пайда
болды.
2) Б.з.б. III ғ.–б.з. XIX ғ. — Қытайға үндіден буддизмнің
енуі, оның философиялық мектептерге ықпалы.
3) Б.з. XIX ғ.–қазіргі кезең — Қытай философиясының
европалық және әлемдік философия
жетістіктерімен баюы.

3.

Негізінен
философия
Ежелгі
Қытайда 3000 жыл артта алғаш
рет пайда болған. Нəтижесінде
белгісіз авторлар, «Өзгерістер
кітабы» («И-ЦЗИН») атты еңбекті
шығарады. Ол кітапта олар
табиғаттың негізгі заңын білгілері
келді де, əлемді «Инь мен Янға»
бөлді.
Яғни
əр
заттың,
құбылыстың
қарама-қарсы
нұсқасы болады деп есептеген.
Инь тобы
Янь тобы
Қараңғы
Жарық
Əйел
Еркек
Ай
Күн
Жер
Аспан
Тыныштық, Қозғалыс, т.
т.б.
б.

4.

Даосизм
Даосизмді атақты ойшыл Лао-Цзы құрды, «Дао
дэ цзин» кітабын жазып. Даосизм б.з.б. V ғ.
пайда болып, б.з.б. II ғ. қалыптасты. «Дао»
ұғымына негізделген дін. «Дао» – ол гармонияға
(үйлесімділікке) жету жолы. Оның басты
ережесі – өз тағдырыңмен қарсылықсыз жүру.
Даосистер мен буддистер арасында жанжал
туындады.
Мысалға:
Тан
династияның
императорлары
637
жылы
қабылданған
қаулымен, даосизмнің беделін артқан. Ал 674
жылы буддист патшайым Цзэтянь бұл қаулыны
жойды.
Даосизм Құдайы ретінде
бейнеленген Лао-Цзы:

5.

Конфуцийшілдік
Атақты Қытай философы – Конфуций құрған
ілім. Б.з.б. 6 ғ. құрылған. Адамдардың бір-біріне
деген құрметті оқытады жəне мемлекетте қатал
тəртіп орнатылуы керек деген пікірді қолдайды.
Ізбасарлары «Лунь ой» кітабында Конфуцинің
ілімі туралы жазған. Конфуцийшілдікті даосистер
сынаған. Олар Конфуция ілімі тек қана дағдарыс
кезінде орынды деп ойлаған, яғни адамзат
“Даоны”
жоғалтқан
кезде.
Жəне
Конфуцийшілдік ҚХР-ында, Мао Цзэдун
заманында сынға ұшыраған. Линь Бяоға (ҚХР
екінші адам) қарсы саясатта.

6.

Буддизм
Буддизм Қытайға б.з. 60 жылдары келді, үнді
саудагерлердің арқасында. Ол конфуцийшілдік пен
дасизмге ұқсамаған, ол жаңа ұғымдарды əкелді:
«нирвана», «карма» секілді. Нирвана – жəннат
ұғымымен тең. Карма – əр іс қайтарылады дегенді
білдіреді. Қытайда буддизмді Лао-Цзы ілімінің
өзгертілген түрі деп ойлаған. (Лао-Цзының үнді
жерлеріне сапардың нəтижесі.) Буддистер үшін өмір
сүруге ұмтылыс – азап (дукха). Өмірдің мəні –
сансараны (қайта туылу) тоқтатып, нирванаға жету. Ол
үшін жамандықты жасамау керек, əйтпесе адам қайта
туылып, өз істері үшін жауап береді.

7.

Қытай философиясының жаңа дəуірі
Қытай философиясындағы өзгерістер көбінесе Қытайдағы
марксистік идеологияның таралуымен байланысты. Оның
таралуымен Ай Сыци, Ду Госян сияқты сияқты философтар
айналысты.
Марксистік
философияның
басты
мақсаты,
капитализмді жойып, əділетті қоғамды құру. Таптық
қоғамның (тең емес қоғам) жоюлуы мен теңдіктің
орнатылуы. Көптеген ғалымдар, Бём-Баверк,
Рудольф Штаммлер сияқты, марксизмлі ғылыми
көзқарастан сынады. Маркстің «Капитал» атты
еңбегіндегі I жəне III томдары бір-біріне қарамақайшы келетін айтып.

8.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!