Алтын-1

1.

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан Университеті
Жаратылыстану-география факультеті
Тақырыбы: Алтын
Орындаған: Хим-21 Топ студентті
Есім Жанарыс
Тексерген: Аға оқытушы,магистр
Кишиева Д.Ж
Орал 2024
1

2.

Алтын
Жер қыртысындағы алтын мөлшері өте
төмен, салмағы бойынша 4,3-10−10 % (0,5-5
мг/т[34]35]), бірақ металлмен күрт
байытылған кен орындары мен учаскелері
өте көп. Алтын суда да кездеседі. Теңіз
суының да, өзен суының да бір литрінің
құрамында 5*10-9 граммнан кем алтын бар,
бұл шамамен 1 текше километр судағы 5
килограмм алтынға сәйкес келеді.
Алтын кентастары негізінен гранитоидты игеру аудандарында
пайда болады, олардың аз бөлігі негізгі және ультрабазды тау
жыныстарымен байланысты.Алтын постмагматикалық, негізінен
гидротермалық, кен орындарында өнеркәсіптік концентрация
түзеді.
2

3.

Физикалық қасиетттері
Таза алтын — электрондардың релятивистік әсеріне байланысты сары
түске ие жұмсақ металл. Кейбір алтын бұйымдарының, мысалы,
монеталардың қызыл реңкі басқа металдардың, атап айтқанда,
мыстың қоспалары арқылы беріледі. Жұқа плиталарда алтын жасыл
арқылы жарқырайды. Алтынның жылу өткізгіштігі жоғары және
электр кедергісі төмен.Алтын өте ауыр металл: таза алтынның
тығыздығы 19,32 г/см2 (диаметрі 46,237 мм таза алтын шарының
массасы 1 кг болады). Металдардың арасында осмий, иридий,
платина, рений, нептуний және плутонийден кейінгі тығыздығы
бойынша
жетінші
орын
алады.
Вольфрамның
алтынмен
салыстырылатын тығыздығы бар (бір текше сантиметрде 19,25
грамм).

4.

Химиялық қасиеті
Алтын — стресс қатарындағы барлық басқа металдардың оң
жағында тұрған инертті металдардың бірі. +2 тотығу күйі
алтынға тән емес, ол формальды түрде 2-ге тең заттарда, әдетте,
+1-ге дейін тотығады, ал жартысынан +3-ке дейін, мысалы, алтын
(II) сульфатының дұрыс иондық формуласы Аи2+(S04)2болмайды, бірақ Au1+ ,Au3+ ,(SO4)2-2 болады, бірақ алтынның әлі
де +2 тотығу күйі бар кешендер табылды.
Таза қышқылдардан алтын сары жауын-шашын (алтын селен)
мен селен қышқылын түзу үшін 200 °С-та концентрацияланған
селен қышқылында ғана ериді:
200"G’
2 Ли -ғ 6H2Se04-> Au3(Se04)3 -ғ 3H2SeO s + 3H20
Концентрацияланған перхлор қышқылы HC104 әр түрлі тұрақсыз
хлор оксидтерін, сондай-ақ суда еритін алтынның (III)
перхлораттың
сары
ерітіндісін
түзу
үшін
бөлме
температурасында алтынмен реакцияға түседі:
2 Аи - &НСЮ4 —> С12 +2Аи(С104};і +2 02 + 4 Н 2 0
Алтын күрделілеу агенттерінің қатысуымен оттегімен және басқа
тотықтырғыш агенттермен салыстырмалы түрде оңай әрекет
етеді. Мысалы, цианидтердің сулы ерітінділерінде, оттекке қол
жеткізе отырып, алтын ериді, цианоаврат түзеді:
4 A U - S C N + 2Н20 + 02 —» 4 [Au(CN)a] + 4 0 Н “
Бөлме температурасында (20—30 °C) алтын сұйық броммен және
оның ерітінділерімен суда және органикалық еріткіштерде
реакцияға
түседі,
AuBr3
трибромидін
қалыптастыруға
диспропорциясы бар: 2
2 An + 2 Вг3 —>■ AuBr t + AuBr
3

5.

Биологиялық қасиеті
Алтын күмістің бактерицидтік әсерін күшейтеді,
микробқа қарсы, сондай-ақ вирусқа қарсы әсер етеді.
Алтынның (Аu) өзі адам ағзасына уытты емес. Алтын
иондары организмдегі иммундық процестерді қалыпқа
келтіруге қатысады. Олардың организмде жетіспеуі
полиартроз, деформацияланған артрит, гипертония, бауыр
ауруы сияқты аурулардың пайда болуына әкелуі мүмкін.
Денеде алтын иондарын шамадан тыс дозалау қауіпсіз
емес.
Кейбір алтын қосылыстары уытты, бүйректе,
бауырда, көкбауырда және гипоталамустарда жиналады,
бұл органикалық аурулар мен дерматитке, стоматитке,
тромбоцитопенияға әкелуі мүмкін. Аутоиммундық
ауруларды, атап айтқанда ревматоидтық артритті емдеуде
медицинада алтынның органикалық қосылыстары
(кризанол және ауранофин препараттары) қолданылады.
4

6.

Алынуы
Алтын алу үшін оның негізгі физикалық-химиялық қасиеттері
қолданылады: оның табиғатта туған күйде болуы, тек бірнеше
затпен (сынаппен, цианидтермен) әрекет ету қабілеті. Қазіргі
заманғы технологиялардың дамуымен химиялық әдістер неғұрлым
танымал бола түсуде.1947 жылы американдық физиктер Инграм,
Гесс және Гайдн нейтронды сіңірудің тиімді көлденең қимасын
сынап ядроларымен өлшеу бойынша эксперимент жүргізді.
Эксперименттің жанама әсері ретінде шамамен 35 мкг алтын
алынды. Сөйтіп алхимиктердің сан ғасырлық арманы - сынапты
алтынға көшіру іске асырылды. Алайда мұндай алтын өндірудің
экономикалық маңызы жоқ, себебі ол кедей кендерден алтын
алудан әлдеқайда қымбат.

7.

Қолданылуы
2020 жылғы жағдай бойынша қазіргі уақытта әлемде
бар алтын мынадай түрде бөлінген: шамамен 10%-ы
өнеркәсіптік
өнімдерде,
қалғандары
шамамен
орталықтандырылған қорлар (негізінен химиялық таза
алтыннан жасалған стандартты құймалар түрінде),
барлар мен зергерлік бұйымдар түріндегі жеке меншік
арасында тең бөлінеді.
Зергерлік бұйымдарда
Алтынның дәстүрлі және ең ірі тұтынушысы зергерлік
өнеркәсіп болып табылады. Зергерлік бұйымдар таза алтыннан
емес, механикалық беріктігі мен төзімділігі жағынан алтыннан
едәуір артық басқа металдармен оның қорытпаларына
жасалады. Қазіргі кезде бұл үшін Au-Ag-Cu қорытпалары
қолданылады, олардың құрамында мырыш, никель, кобальт,
палладий қоспалары болуы мүмкін. Мұндай қорытпалардың
коррозияға төзімділігі негізінен олардағы алтын құрамымен,
ал түс реңктері мен механикалық қасиеттері күміс пен мыстың
арақатынасымен анықталады.Зергерлік бұйымдардың ең
маңызды сипаттамасы - оның майдалығы.
5

8.

Назарларынызға Рахмет!
6