Литаратура Асветніцтва. Другая палова XVIII - пачатак XIX стогоддзя

1.

Литаратура Асветніцтва
Другая палова XVIII - пачатак XIX
стогоддзя

2.

Уводзi
ны
Канец XVIII стагоддзя ўвайшоў у гісторыю як
эпоха Асветніцтва, калі ў гісторыі еўрапейскай
культуры адмаўлялася перавага
рэлігійнага светаразумення і прызнаваўся зварот
да розуму як да адзінага крытэрыю спасціжэння
прыроды, чалавека і грамадства.
Папулярызаваліся веды, якія павінны былі стаць
даступнымі ўсім, а не толькі
прывілеяваным сацыяльным слаям. У аснове
навуковай, філасофскай і грамадскай думкі
ляжалі рацыяналізм і вальнадумства. Асветнікі
імкнуліся вырашыць праблему чалавека і яго
прыроды, абапіраючыся на тэорыю натуральнага

3.

Асноўные літаратурные
напрамкi - класіцызм і
сентыменталізм.
Класіцысты ў мастацкіх творах
звярталіся найперш да розуму,
сентыменталісты — да сэрца,
пачуццяў. Перад літаратурай ставілася
задача актыўна ўмешвацца ў
жыццё, фарміраваць з чалавека
грамадзяніна і патрыёта, вучыць і
выхоўваць яго.

4.

Беларускамоўныя тэксты былі распаўсюджаны менш,
чым у часы барока, некаторыя бытавалі ў
рукапісным выглядзе. Зрэдку творы на беларускай
мове, напрыклад лірычныя песні, траплялі ў
друкаваныя зборнікі. Часта яны былі ананімныя.
Пры гэтым рысы Асветніцтва ў Беларусі выразна
праявіліся ў шматмоўнай літаратуры. Асноўнай
літаратурнай мовай была польская (Юльян
Нямцэвіч, Адам Нарушэвіч, Францішак Карпінскі,
Францішак Князьнін, Францішак Багамолец),
напрыканцы XVIII стагоддзя распаўсюдзілася
яшчэ руская (Iван Сакольскі, Гаўрыла Дабрынін).
Сустракаліся тэксты на лацінскай, французскай і
нямецкай мовах, бо творы на гэтых мовах на той

5.

Сентыменталізм —
літаратурны напрамак, у
якім пачуццё
прызнаецца сутнасцю
чалавечай прыроды. Адным з
пачынальнікаў
сентыменталізму ў
сусветнай
літаратуры лічыцца француз
Жан-Жак Русо.

6.

Жан-Жак Руссо - франка-швейцарскі філосаф,
пісьменнік і мысляр эпохі Асветы, а таксама
музыказнавец, кампазітар і батанік.
Найвыдатнейшы прадстаўнік сентыменталізму.
Найбольш значныя творы Русо - трактаты "Развага
аб паходжанні і падставах няроўнасці паміж
людзьмі" і "Аб грамадскай дамове", эпісталярны
раман "Юлія, або Новая Элаіза", аўтабіяграфічная
кніга "Споведзь". Прапаведаваў «зварот да
прыроды» і заклікаў да ўсталявання поўнай
сацыяльнай роўнасці, у сувязі з чым лічыцца
папярэднікам Вялікай французскай рэвалюцыі.

7.

Паэзия
Класіцысцкія каноны прадугледжвалі для
«высокіх» жанраў адпаведныя мовы —
лацінскую, польскую, а для «нізкіх» парадыйных, бурлескных — мову «людзей
простых».
Бурлеск (ад слова «бурлеска» — ‘жартоўны’) —
разнавіднасць паэзіі класіцызму, калі
«высокія» рэчы апя ваюцца «нізкім» стылем і
наад варот.
Беларуская паэзія Асветніцтва прадстаўлена
калядкамі, велікоднымі песнямі и г.д.

8.

Драматург
iя
У эпоху Асветніцтва тэатру ад во дзілася роля
выхавальніка грамадства, таму так пашырылася гэта
мастацтва. Побач са школьным і народным у
Беларусі з’явіліся прыдворныя і прафесійныя
тэатры. У рэпертуары прыезджых прафесійных труп
пераважалі заходнееўрапейскія, часцей польскія,
п’есы, а артысты прыдворных тэатраў увасаблялі
творчасць мясцовых аўтараў. Напрыклад, былі
пастаўле ны камедыі Францішкі Уршулі Радзівіл у
Нясвіжы, оперы і балеты ў «сядзібе музаў» Міхала
Казіміра Агінскага ў Слоніме. Функцыянаваў
«плывучы тэатр» на баржах на канале Агін скага —
частка сцэны затаплялася вадой з канала, і па ёй

9.

Сцэна з музычнага
спектакля «Камедыя»
(рэж. В.
Чыгілейчык).
Беларускі дзяржаўны
акадэмічны музычны
тэатр

10.

сцэнах езуіцкіх калегій. З уніяцкіх тэатраў
найбольшай вядомасцю карыстаўся базыльянскі тэатр
у Жыровічах. На праваслаўнай школьнай сцэне былі
пастаўлены інтэрмедыі «Селянін у касцёле» і
«Селянін на споведзі», героі якіх паводзілі сябе
даволі свавольна.
Развіццё школьнай драматургіі знайшло лагічнае
завяршэнне ў пастаноўках Забельскай дамініканскай
калегіі (Полаччына). Найбольш значны твор
забельскага рэпертуару — «Камедыя» Каятана
Марашэўскага (1787). П’еса напісана паводле
законаў класі цызму — захоўваецца адзінства
месца, часу і дзеяння, а ў развагах персанажаў
дамінуе рацыянальны погляд на свет.

11.

не задаволены сваім лёсам: «Мала што кроўю не
пацею, аж пакуль не пакуль кавалак хлеба
зараблю». Вінаваты ў тым, згодна з Дзёмкавым
меркаваннем, пан, які не лічыць сялян за людзей,
а яшчэ карчмарарандатар, які ашуквае і спойвае
іх, але галоўная бяда — грэх Адама. Дзёмка
пайшоў у заклад з Чортам, што не паўторыць граху
Адама — не спакусіцца. Паводле дамовы ён не
павінен вымавіць ні слова на працягу гадзіны і
тады атрымае грошы. «Хоць бы сабе і на галаве
хадзілі б, то я ані паўслоўца не скажу. <...>
Але ж калі да цярплю — сто рублей маіх будзець!»
— разважае ён. Вядома, Чорт ашукаў небараку.
Твор поўны народнага гумару, напісаны зразумелай
жывой гаворкай. Ён і сёння ставіцца ў тэатры:
спектакль паводле «Камедыі» Каятана Марашэўскага