Дәріс_№_2

1.

Зиянды және қауіпті факторлардың
классификациясы
Павлодар,
2023 ж.

2.

Бүкіл факторлар ағзаға әсер ету дәрежесімен
сипаттамасы бойынша зиянды және қауіпті болып
табылады.
Зиянды факторлар – ол адам ағзасына түскен
кезде зиянды әсерлер туындататын факторлар яғни
адам ағзасына біртіндеп әсер етуі (мысалы кәсіби
ауруларға немесе еңбек қабілеттілігінің төмендеуіне
әкеледі)
Қауіпті факторлар – ол белгілі бір жағдайда ғана
адамға зиян тигізетін факторлар яғни кенеттен пайда
болады (мысалы жарақатқа, денсаулықтың күрт
нашарлануына немесе өлімге әкеледі).

3.

Әсер ету бойынша қауіпті және зиянды
факторлар бөлінеді:
- физикалық – барлық қозғалатын, кесетін, құлайтын,
температураның
жоғарлауы-төмендеуі,
шу,
діріл,
ультрадыбыс,
инфрадыбыс,
ионды,
электромагнитті
сәулелену және т.б.
- химиялық – технологиялық процестерде қолданылатын
зиянды заттар; өнеркәсіп улары; у химикаттары; дұрыс
қолданылмайтын дәрі-дәрмектер.
- биологиялық – бактериялар, вирустар, микроағзалардың
ерекше түрлері, өсімдіктер және жануарлар, қоршаған
ортаның биологиялық ластанулары.
- психофизикалық –
еңбектің бірқалыпта болуы,
эмоционалды шаршауы, жүйке-психикалық, физикалық
жүктемелер.

4. Зиянды заттар адам ағзасына әсер ету сипаттамасы бойынша бөлінеді:

жалпы улағыш – ағзаның жеке жүйелерін зақымдау немесе бүкіл ағзаның
улануы, сонымен қатар бүйрек, бауырдың патологиялық өзгерістерді тудырады
(көміртек оксиды, цианисты қосылыстар, қорғасын, сынап және т.б.)
- тітіркендіргіш – дем алу жолдардың шырышты қабатының, көздің,
өкпелердің, тері жамылғының тітіркенуі (хлор, аммиак, озон, күкірт және азот
оксиды және т.б.)
- сенсибиализациялайтын - аллерген ретінде әсер етеді (формальдегидтер,
ерітінділер,лак және т.б.)
- мутагенді – генетикалық кодтың бұзылуына, тұқымдас ақпараттың өзгеруіне
әкеледі (қорғасын, марганец, радиобелсенді изотоптар және т.б.);
- канцерогенды – Ісіктердің дамуына түрткі болады (хром, никель, асбест, хош
иісті көмір сутегі және т.б.)
- репродуктивті (ұрпақты болу (детородную)) функцияларға әсер ететін (сынап,
қорғасын, стирол, радиобелсенді изотоптар және т.б.)
Мутагенді, канцерогенді және репродуктивті (ұрпақты болу (детородную))
функцияларға әсер ететін адам ағзасына химиялық қосылыстар әсерінің
алыстанған салдарына жатады. Адам ағзасына әсері жылдар және он жылдықтар
бойы көрінеді. Кейінгі ұрпақтарда әр түрлі эффектердің әсеріде көрінеді.

5.

Зиянды факторлар шығу тегіне байланысты бөлінеді:
• Табиғи – табиғаттағы жағдаймен байланысты (мысалы су
тасқыны);
• Антропогенді – адамның іс-әрекетімен байланысты
(мысалы кәсіпорындағы қызметкерлер яғни адами фактор)
• Техногенді – кәсіпорындағы апаттар, қирау, өрт
• Әлеуметтік-саяси
–
қоғамдағы
болып
жатқан
құбылыстар: тонау, әлімжеттік көрсету, ұлтаралық
қақтығыстар, эпидемия.
• Экологиялық – топырақтың деградациясы, ауыр
металдармен ластану (сынап, қорғасын), ауаның ластануы.

6.

Ағзаға негізгі зиянды заттардың
түсу жолдары
• Дем алу кезінде өкпе арқылы. Осы жол
аса қауіпті, өйткені зиянды заттар
тармақталған талшықты жасуша арқылы
қанға барып, ағзаға таралады.
• Ас қорыту жүйелері арқылы. Ауыз
қуысы арқылы су және аспен.
• Тері арқылы. Тері арқылы химиялық
заттардың ағзаға енуі.

7.

Уланудың өту формалары:
- аса ауыр формада – қауіпсіздік
ережелерін сақтамау немесе апаттың
болуы нәтижесінде;
- созылмалы – кішігірім мөлшерде
біртіндеп ағзада жиналады;
асқындырылған
–
аса
ауыр
формасының пайда болу жағдайына
ұқсас, бірақ баяу өтеді.

8.

Ағзаға зиянды заттардың әсер ету
дәрежесі бойынша 4 топқа бөлінеді:
1 – төтенше қауіпті (сынап, диоксин,
фтор сутек)
2 – жоғары қауіпті (хлор, фенол,
натрий)
3 – орташа қауіпті (күл, нитрат,
фосфат)
4 – төмен қауіпті (сульфат, хлорид).

9. Шекті рұқсат етілген концентрациясы (ШРК)

• Белгілі бір затты қауіптіліктің белгілі бір
класына
жатқызу
бірқатар
белгілер
бойынша жүзеге асырылады, олардың
негізгісі жұмыс аймағының ауасындағы
(мг/м3) зиянды заттың шекті рұқсат етілген
концентрациясы (ШРК) болып табылады.
• Жұмыс аймағындағы шекті рұқсат етілген
концентрация-бұл күнделікті әсер ету
кезінде бүкіл еңбек өтілі бойы 8 сағат
ішінде немесе ұзақ өмір сүру кезеңінде
ауру немесе денсаулық жағдайында
ауытқулар тудырмайтын концентрация.

10. Р 2.2. 755-99 «Өндірістік орта факторларының зияндылығы мен қауіптілігі, еңбек процесінің ауырлығы мен шиеленісі көрсеткіштері

бойынша еңбек жағдайларын бағалаудың гигиеналық критерийлері"
нұсқаулығына сәйкес зияндылық пен қауіптілік дәрежесі бойынша еңбек
жағдайлары төрт дәрежеге бөлінеді:
1-дәреже - оңтайлы еңбек жағдайлары, жұмысшылардың денсаулығы сақталатын және
жұмыс қабілеттілігінің жоғары деңгейін ұстап тұру үшін алғышарттар жасалатын
жағдайлар. Өндірістік факторлардың оңтайлы стандарттары микроклиматтық параметрлер
мен еңбек процесінің факторлары үшін белгіленген. Басқа факторлар үшін қолайсыз
факторлар жоқ немесе халық үшін қауіпсіз деп қабылданған деңгейден аспайтын еңбек
жағдайлары шартты түрде оңтайлы деп қабылданады
2-дәреже - функционалдық ауытқуларды тудыруы мүмкін рұқсат етілген еңбек
жағдайлары, бірақ реттелген демалыстан кейін адам ағзасы қалыпты жағдайға келеді
(оңтайлы және рұқсат етілген сыныптар қалыпты еңбек жағдайларына сәйкес келеді);
3-дәреже - гигиеналық нормалардан асатын зиянды өндірістік факторлардың болуымен
сипатталатын зиянды еңбек жағдайлары. Олар жұмысшыға жағымсыз әсер етеді және оның
ұрпақтарына теріс әсер етуі мүмкін. Зиянды еңбек жағдайлары гигиеналық нормалардың
асып кету дәрежесі және жұмысшылардың ағзасындағы өзгерістердің ауырлығы бойынша
өз кезегінде зияндылық пен қауіптіліктің төрт дәрежесіне бөлінеді (3.1, 3.2, 3.3, 3.4).
3 - дәреженің 1-ші дәрежесі (3.1) - зиянды факторлардың гигиеналық нормативтерден
ауытқуымен сипатталатын еңбек Жағдайлары, олар функционалдық өзгерістерді тудырады,
әдетте зиянды факторлармен байланыстың ұзағырақ (келесі ауысымның басына қарағанда)
үзілуімен қалпына келеді және денсаулыққа зиян келтіру қаупін арттырады.

11.

3 - дәреженің 2-ші дәрежесі (3.2) - тұрақты функционалдық өзгерістерді тудыратын
зиянды факторлардың деңгейлері, көп жағдайда өндірістік-шартты сырқаттанушылықтың
ұлғаюына әкеледі (бұл еңбекке қабілеттілігін уақытша жоғалтумен сырқаттанушылық
деңгейінің жоғарылауынан және, ең алдымен, осы зиянды факторлар үшін неғұрлым осал
органдар мен жүйелердің жай-күйін көрсететін аурулардан көрінеді), бастапқы белгілердің
немесе өкпенің пайда болуы (онсыз кәсіптік еңбекке қабілеттілігін жоғалту) ұзақ
экспозициядан кейін (көбінесе 15 және одан да көп жылдан кейін)туындайтын кәсіптік
аурулардың түрлері;
3-дәреженің 3 - ші дәрежесі (3.3) - зиянды факторлардың деңгейімен сипатталатын
еңбек жағдайлары, олардың әсері, әдетте, еңбек қызметі кезеңінде жеңіл және орташа
ауырлықтағы кәсіптік аурулардың (кәсіптік еңбекке қабілеттілігін жоғалтумен) дамуына,
созылмалы (өндірістік-шартты) патологияның өсуіне, оның ішінде жоғары деңгейлердің
өсуіне әкеледі еңбекке қабілеттілігін уақытша жоғалтумен сырқаттанушылық;
3-сыныптың 4-ші дәрежесі (3.4) - кәсіптік аурулардың ауыр түрлері туындауы мүмкін
еңбек жағдайлары (жалпы еңбек ету қабілетінен айырылумен), созылмалы аурулар
санының айтарлықтай өсуі және уақытша еңбек ету қабілетінен айырылумен
сырқаттанушылықтың жоғары деңгейі байқалады.
4-дәреже - қауіпті (экстремалды) еңбек жағдайлары, онда жұмыс ауысымы, қысқа
уақыт аралығында өмірге қауіп төнеді, ауыр және өткір кәсіби зақымдану қаупі жоғары.
Авариялық жағдайларды жоюды, жөндеу жұмыстарын жүргізуді қоспағанда, қауіпті
(экстремалды) еңбек жағдайларында жұмыс істеуге жол берілмейді. Бұл ретте жұмыс тиісті
жеке қорғану құралдарында және осы мақсаттар үшін регламенттелген режимдерді қатаң
сақтаған кезде жүргізілуі тиіс.

12. Назарларыңызға рахмет!

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!