Әлеуметтану ғылымдар жүйесінде

1.

ӘЛЕУМЕТТАНУ 5
ЛЕКЦИЯ
Нагыматдин Ботагөз ПМНО
1) Әлеуметтану ғылымдар
жүйесінде
2) Әлеуметтану тарихының негізгі
бағыттары
3) Қоғам әлеуметтік жүйе ретінде
4) Әлеуметтік институттар мен
әлемдік процестер
5) Әлеуметтік құрылым және
әлеуметтік стратификация
DATE
22/06/2023

2.

1. ӘЛЕУМЕТТАНУ ҒЫЛЫМДАР ЖҮЙЕСІНДЕ
қоғамның қалыптасуы, жұмыс істеуі және
Әлеуметтану - даму заңдылықтары туралы ғылым
латын тілінің "cositos" - қоғам, грек тілінің
Мағынасы - "logos" - ілім деген сөзінен шыққан
XX ғасырдың 30-шы жылдары француз
Негізін қалаған ғалымы Огюст Конт
Әлеуметтану объектісі - қоғам
Әлеуметтану пәні - қоғам өмірі мен ол туралы барлық
заңдылықтар мен құбылыстар

3.

1. ӘЛЕУМЕТТАНУ ҒЫЛЫМДАР ЖҮЙЕСІНДЕ
Әлеуметтану ғылымдар жүйесінде үлкен рөл
атқарады. Ол өмірдің барлық аспектілеріне кіріп,
көптеген ғылымда өз орнын алған болатын.
Әлеуметтану гуманитарлық ғылымдар жүйесіне
кіреді және басқа ғылымдармен сабақтаспай өзінің
рөлін толық атқара алмайды. Себебі, оның зерттеу
объектісі мен зерттеу нәтижелері ғылымдар
жүйесінде пайдалы практикалық және теориялық
деректер береді. Мысалы: саясаттану, философия,
экономикалық,
медициналық,
білім
беру
ғылымдарымен әлеуметтану тығыз байланысты.
Әлеуметтану ғылымының негізгі мақсаты -
адамдар тіршілік етіп жүрген қоғамды
жақсы жаққа өзгерту, адамзаттың дамуына
үлес қосу

4.

2. ӘЛЕУМЕТТАНУ ТАРИХЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ
Әлеуметтанудың алғаш негізін қалаушы француз
ойшылы Огюст Конт (1796-1857). Ол әлеуметтану
фактіге негізделуі керек және социологиялық
құбылыстарды жаратылыс ғылымындай тәжірибелік
және аналитикалық зерттеуі қажет деген.
Неміс әлеуметтанушысы Макс Вебердің негізгі
бағыты - идеалдық тип. Идеялдық тип – бейнесхема, зерттеуші-социолог таныған, зерттеген нақты
материалды тәртіпке келтіру және жүйелеу тәсілі
Ағылшын ғалымы Герберт Спенсер әлеуметтануды
жаратылыстану-биологиялық
бағытпен
ұштастырды. Спенсерде Дарвин секілді екі теорияға
сүйенді: қоғамды организм деп түсіну және
әлеуметтік эволюция
Карл Маркстың көп еңбектері экономика мен саясат
мәселелеріне қатысты болды. Дегенмен де, оның
әлеуметтануға қосқан үлесі көп. Маркс нағыз материалист
болды. Ол өз қоғамының капитализмін зерттеді. Тапқа
қарсы болып, социалистік қоғам орнағанын қалады
19ғ аяғы мен 20ғ басында әлеуметтанудың ірі өкілдерінің бірі
француз ғалымы Эмиль Дюркгейм. Оның әлеуметтануға қосқан үлесі
жеткілікті.
Дюркгеймнің
әлеуметтануға
байланысты
негізгі
бағыттары: а) қоғамды құрылымды-функционалдық организм деп
түсіну; б) қоғамдық тәртіпті қажетті жағдайы деп қорғау; в)
әлеуметтік тәрбие институт қоғамның өмір сүруі үшін қажетті ,
маңызды механизімі деп түсіну.
Қазақстанда саяси әлеуметтік ой-пікірдің қалыптасуының
алғы шарттарына ұлы даланың ірі тұлғалары әсер етті.
Оларға: Ш. Уалихановтың, Ы.Алтынсарин, Абай, А.
Байұтырсынов және Ә. Бөкейхановтың әлеуметтік-саяси
көзқарастарын жатқыза аламыз

5.

3. ҚОҒАМ ӘЛЕУМЕТТІК ЖҮЙЕ РЕТІНДЕ
жеке әлеуметтік элементтердің, индивидтердің, топтардың, ұйымдардың,
Әлеуметтік жүйе мекемелердің жиынтығы болып табылатын реттелген тұтастық
адамзат қоғамдастығы, адамның өзара қарым-қатынасы, олардың өзара әрекеттесу
Қоғам және бірігу формалары
Қоғам ешқашан біректес болмайды, ол көп жақты және әр түрлі сипаттағы
әлеуметтік құбылыстар мен процестерді құрайды. Қоғамның өзіндік ішкі
құрылымы және құрамы бар.
Қоғамның құрамды элементтеріне адамдар, әлеуметтік байланыстар мен
әрекеттер нормалар мен ұйымдар, әлеуметтік топтар және қатынастар,
әлеуметтік институттар мен ұйымдар, әлеуметтік топтар, қауымдастықтар
және т.б. жатады. Бұлардың әрқайсысы бір-бірімен өзара байланысып,
әлеуметтік жүйе ретінде қалыптасады

6.

4. ӘЛЕУМЕТТІК ИНСТИТУТТАР МЕН ӘЛЕМДІК ПРОЦЕСТЕР
Әлеуметтік институт- адамдардың бірлескен қызметінің тарихи қалыптасқан орнықты нысандарын,
мекемелері
Институт- (institutum латын - орнастыру, жайғастыру) - әдет-ғұрыптар мен тәртіптердің заң немесе
мекеме түрінде бекітілуін білдіреді
Әлеуметтік институт әлеуметтік жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ететін қоғамдық
байланыстар мен қатынастардың кез келген тәртіптелуі, ресмиленуі дегенді білдіреді.
Әрбір институт:
- белгілі бір қызмет аясын;
- белгіленген құқықтар мен міндеттер негізінде қоғамдық, ұйымдық немесе басқару
функцияларын орындауға өкілетті адамдар тобын;
- ресми тұлғалар арасындағы қарым-қатынастың ұйымдық нормалары мен
принциптерін;
- қойылған міндеттерді шешуге қажетті материалдық құралдарды (қоғамдық ғимараттар,
құрал-жабдықтар және т.б.) қамтиды.
Қоғамдық байланыстар мен қарым-қатынастарды тәртіпке
стандарттау процесі институционалдандыру деп аталады
келтіру,
ресмилендіру
және

7.

5. ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК СТРАТИФИКАЦИЯ
Әлеуметтік құрылым- әлеуметтік топтардың арасындағы экономикалық, әлеуметтік, саяси,
мәдени өмір жағдайларының байланысы мен қатынасының жиынтығы
қоғамның әртүрлі сатыларға қарай жіктелуі. Яғни, белгілі бір иерархиялық құрылым. Атап
Әлеуметтік
стратификация-айтқанда байлығына, біліміне, жасына, жынысына, діни сеніміне қарай бөлв
Страта - қоғамдағы әлеуметтік жағдайына байланысты адамдардың қоғамдық топтар
қабаты, бөлінуі
Әлеуметтік құрылым даму негізіне:
1) қоғамның еңбек бөлінісі
2) өңдіріс құрал-жабдықтарына деген меншіктік қатынас жатады

8.

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!