Әлеуметтану пәні бойынша дәріс топтамасы

1.

ӘЛЕУМЕТТАНУ ПӘНІ
БОЙЫНША
ДӘРІС ТОПТАМАСЫ
Авторы: саясаттану және
әлеуметтану кафедрасының аға оқытушысы
ЖҰМАҒҰЛОВ Е.Т.
1

2. Әлеуметтанудың қалыптасуының кезеңдері және дамуы

3. Лекция жоспары:

• 1. Әлеуметтанудың дамуының
классикалық кезеңі.
• 2. Қазіргі әлеуметтанудың
негізгі бағыттары
3

4. Огюст Конт – әлеуметтанудың негізін қалаушы

Огюст Конт
(1798-1857) –
• Француз ғалымы
• 1839 жылы шыққан
«Позитивті
философия курсы»
атты еңбегінде
«әлеуметтану»
терминін алғаш рет
пайдаланды

5. Конттың ойынша әлеуметтану қоғамның даму заңдылықтарын нақты деректерге және байланыстарға негізделе отырып зерттейтін ғылым

болуға тиіс. Қоғамды
зерттеген кезде үш әдіске сүйену қажет:
Бақылау;
Салыстыру;
Тәжірибе
Конттың айтқан негізгі ойы: әлеуметтану
өзі қарастыратын мәселелерді қатаң
тексеру қажет

6. Конт адамның интелектуалды дамуының 3 сатысын көрсетті:

Теологиялық
Метафизикалық
Позитивті

7. Конт әлеуметтану теориясын 2 бөлікке бөлді:

Әлеуметтік статика - әлеуметтік
байланыстарды,
қоғамдық
құрылысты қарастырады.
Әлеуметтік динамика – қоғамдық
даму заңдылықтарын зерттейді.

8. О. Конт ғылымды «нағыз» және «жалған» ғылым деп бөлген

• «Жалған» ғылымдар қатарына мысалға
теологияны, алхимияны, утопизмді,
метафизиканы,
философияны
жатқызған.
• «Нағыз» ғылымдарды абстрактілі
және нақты деп бөлген. Абстарктілі:
математика, астрономия, физика,
химия,
әлеуметтану.
Нақты:
биология, медицина.

9. Герберт Спенсер

Герберт Спенсер
(1820-1903) –
• Ағылшын
ойшылы.
Англиядағы
әлеуметтік
ғылымның
негізін
қалаушы.
• Органикалық
мектептің
және
әлеуметтік
эволюция
теорияның
негізін салған.
• Еңбектері:
«Синтетикалық
философия жүйесі»
• «Әлеуметтануды
негіздеу»

10. Эмиль Дюркгейм

Эмиль Дюркгейм
(1858-1917) –
Француз әлеуметтанушысы
• Әлеуметтанудағы ғылыми
әдістің жақтасы. Бұл яғни,
қоғамдық
өмірді
рационалды
(қатаң
логикалық) түсіндіру.
• Еңбектері: «Әлеуметтану
әдістері;
«Қоғамдық еңбек бөлінісі
туралы»,
Өз өзіне қол жұмсау»

11. Марксизм әлеуметтануы

Карл Маркс
(1818-1883) –
Саяси
қайраткер,
әлеуметтанушы,
философ,
тарихшы,
экономист
Ілімінің басты идеясы –
тарихты материалистік
тұрғыда
түсіну
Еңбектері: «Капитал»;
«Коммунистік
партия
манифесті» және т.б.

12. Маркстың қоғам туралы ойлары

Коғам дамуының шиеленістік үлгісінің
жақтасы таптық шиеленіс.
Бұл ұғымға сәйкес, қоғам материалдық
игіліктерді өндіретін құралдарға ие
және оған ие еместерге бөлінеді, бұл
таптар
арасындағы
қарамақайшылықтар
мен
шиеленістердің
себебі болып табылады.
Таптық шиеленісті шешу жолы –
әлеуметтік революция

13. Сонымен К. Маркс:

1) Экономикалық
факторлардың
қоғамның объективті және ілгері
дамуына ықпалын көрсетті.
2) Қоғам дамуындағы әлеуметтік қарамақайшылықтар мен шиеленістің алатын
орнын көрсетті
3) «Дәуірдің
тарихи
мүддесінің»
болатынын және оның ғылымдардың
қызмет нәтижесі мен қоғам дамуына
ықпалын айқындады.

14. Макс Вебердің «түсінуші әлеуметтануы»

Макс Вебер
(1864-1920) –
• Неміс әлеуметтанушысы
• «Түсінуші әлеуметтанудың»
авторы
• Негізгі идеясы: әлеуметтану
ең алдымен адамның және
топтардың мақсатты мінезқұлқы
мен
әлеуметтік
әрекетін түсіндіруге тиіс.
• Еңбектері:
Протестанттық
этика және капитализмнің
рухы»;
• Шаруашылық және қоғам»;
• «Негізгі
әлеуметтанулық
түсініктер»

15. Питирим Сорокиннің әлеуметтанушылық теориясы

Питирим Сорокин
(1889-1968) –
• Орыс
және
американдық
әлеуметтанушы
• Еңбектері:
«Әлеуметтік
және
мәдени динамика»,
«Әлеуметтік мобильдік»,
«Адам, өркениет, қоғам»

16. П. Сорокиннің әлеуметтік стратификация және әлеуметтік мобильділік теориясы

Қоғам
келесі
белгілер
бойынша
айырмашылығы
бар
страталарға
бөлінеді:
Табыс деңгейлері;
Қызмет әрекеті бойынша;
Саяси қызығушылықтары бойынша;
Мәдени бағдарлары бойынша және т.б.

17. Құрылымдық функционализм (Т. Парсонс, Р. Мертон)

Толкотт Парсонс және Роберт Мертон
Әлеуметтанудың міндеті өзара әрекеттер
жүйесі ретінде қоғамды талдау.
Т. Парсонстың еңбектері:
«Әлеуметтік әрекет құрылымы»;
«Әлеуметтік жүйе»
Р. Мертонның еңбектері:
«Әлеуметтік теория және әлеуметтік құрылым»;
«Әлеуметтанудағы құрылымдық талдау»

18. Т. Парсонс бойынша әлеуметтік жүйе

Құрылым
Атқаратын қызметі
Құндылықтар
Үлгіні ұстап тұру,
сақтау
Нормалар
Ұйымдар
Рольдер
Интеграция
(біріктіру)
Мақсатқа қол
жеткізу
Бейімделу

19. Әлеуметтанудың негізгі теориялары

20. Құрылымдық функционализм

Қоғамды өзіндік құрылымы және
оның элементтерінің оның өзара
байланыс жасау тетіктері бар деп
түсіндіретін
әлеуметтанудағы
әдістемелік бағыт. Әр құрылымдық
элемент
белгілі
бір
қызметтер
атқарады.
Негізгі өкілдері: Т. Парсонс, Р.
Мертон.

21. Символдық интеракционизм

Символдық
интеракционизм
әлеуметтік
байланыстардың
символдық аспектілерін талдауға
негізделеді.
Индивид
өзін
басқалардың
берген
бағасы
арқылы қабылдайды.
Негізгі өкілдері: Дж. Мид.,Ч. Кули,
Г. Блумер, У. Джеймс

22. «Айнадағы МЕН» Чарльз Кули

23. Феноменологиялық әлеуметтану

Индивид
әлеуметтік
құрылымның «тұтқыны» емес.
Әлеуметтік шындықты өзіміз
жасаймыз, ол біздің санамызға
және оны қалай түсінетімізге
байланысты.
Негізін салған: Альфред Шюц.

24. Драматургиялық әлеуметтану

Әлеуметтік өзара
байланыстарды үнемі
қайталанатын драмалардан
тұрады деп санайды.
Негізін салған: Эрвин Гофман
ӨМІР - ДЕГЕН ТЕАТР

25. Этнометодология

Күнделікті әлеуметтік қарымқатынастағы
дағдылы
нормаларды, мінез-құлықты,
тілдің мағынасын зерттейтін
әлеуметтанудың
бағыты.
Негізін
салған:
Гарольд
Гарфинкель

26. Әлеуметтік шиеленіс теориясы

Шиеленіс – бұл бір жақтың
басқа
бір
жақтың
мүдделеріне сай емес және
қарама-қарсы ұстанымды
ұстауға тырысуы.

27. Әлеуметтік шиеленістің 3 негізгі концепциясы бар:

• Льюис Козердың позитивтікфункционалдық концепциясы
• Ральф
Дарендорфтың
қоғамның шиеленістік үлгісі.
• Кеннет
Боулдингтың
шиеленістің жалпы теориясы

28. Барлық шиеленіске 4 негізгі өлшем тән: Шиеленістің себебі Шиеленістің ушығуы Шиеленістің ұзақтығы Шиеленістің зардаптары

29.

Джордж
Хоманс,
Петер Блау

30. Бақылау жұмысына қосымша сұрақтар

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Г.Спенсер бойынша қоғам типтері.
Э.Дюркгейм бойынша ынтымақтастың түрлері
Әлеуметтанудағы микроәлеуметтанудың бағыттары
Структруация концепциясы
Постиндустриалды қоғам концепциясы
«Үшінші толқын» концепциясы
К.Поппердің қоғам туралы ойлары
М.Вебердің «идеалды тип» ұғымы
М.Вебердің әлеуметтік әрекет теориясы
Әлеуметтанудағы орта деңгей теориясы
Ф.Теннистің қоғам туралы ойлары
Э.Шилздың «сегіз өлшемі».

31. ЫҚЫЛАСТАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!