Орталық Азиядағы Миграция мәселесі

1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«6В03105 - Аймақтану» білім
беру бағдарламасы
Борамбаев Иса кенжебекұлы
Дипломдық жұмыс
Орталық Азиядағы Миграция мәселесі
Астана
2024 ж.

2.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - Орталық Азия елдеріндегі мигранттар санының арту
құбылысын зерттеу және осы құбылыстың себептері мен салдарын халықаралық жағдай
контекстінде талдау.
Дипломдық жұмыс міндеттері:
• ОА елдерінің аймақтық миграция үрдісін кешенді зерттеу;
• Миграциялық үрдістердің теориялық негізін қалау;
• Аймақ мемлекеттерінің әлеуметтік демографиялық жағдайын саралау;
• Орталық Азиядағы көші қон үрдістеріне әсер етуші факторларды анықтау;
• Ресей мен Орта Азия елдері арасындағы көші-қон ағындарының алғышарттары мен
тенденцияларын анықтау.
• Ресейдегі және Орталық Азия аймағындағы еңбек көші-қонын реттеудің заңнамалыққұқықтық базасына салыстырмалы талдау жүргізу.
• Өңірдегі еңбек көші-қоны процестерінің даму перспективаларына баға беру.
• Сыртқы еңбек көші-қонын реттеуді жетілдіру бойынша ұсыныстар мен ұсынымдар әзірлеу.

3.

Дипломдық жұмыстың мазмұны
КІРІСПЕ
1. ОРТА АЗИЯ МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ АЙМАҚТЫҚ МИГРАЦИЯ ҮРДІСІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ ТИІМДІ БАҒЫТТАРЫ
1.1 Көші-қон үрдістерінің теориялық негізі
1.2 Орталық Азия елдерінің әлеуметтік экономикалық жағдайы
1.3 Миграция үрдісі кезіндегі аймақтық тиімділіктер және артықшылықтар
2.ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЕЛДЕРІНДЕГІ МИГРАЦИЯЛАНУ МӘСЕЛЕСІНІҢ АЙМАҚ
АРАЛЫҚ СТРАТЕГИЯЛЫҚ МАҢЫЗЫ
2.1 ОА-ның негізгі стратегиялық экономикалық мақсаты
2.2 ОА елдерінің өзара миграция мәселесіне ықпал етуші факторлар
2.3 Заңсыз миграция мәселесі ОА елдерінің экономикалық кеңістігіне ықпалы
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер

4.

«Миграция - бұл адамның тұрғылықты жерінің
тұрақты немесе уақытша өзгеруі» Е.
Равенштейн
Миграция
(Географиялық
сипат бойынша )
ішкі
сыртқы
Көші-қонды
зерттеудің
ғылыми тәсілдері
Демографиялық
Экономикалық
Құқықтық
Әлеуметтік
тарихи
психологиялық

5.

Орталық Азиядағы миграция мәселесі
250
Өзбекстан
200
Түрікменстан
150
Тәжікстан
100
Қырғызстан
50
Қазақстан
0
0
инфляция(%/ж. маусым бойынша орта к-ш)
Халық саны(млн.)
ЖІӨ(млрд доллар)
сыртқы тауар айналымы(млрд. доллар)
5
Қазақстан
8
20
197,1
113,5
10
15
Қырғызстан
11,2
7
8,5
9,3
20
Тәжікстан
9
10
8,7
6,4
25
30
Түрікменстан
12,5
6,5
63,4
12,7
35
40
Өзбекстан
10,8
36
69,2
36,8

6.

ОА елдеріндегі тауар экспортының үлесі (2021 ж., %)
Импорт >
Экспорт ˅
Қазақстан
Қазақстан
Қырғызстан
Тәжікстан
Түрікменстан
Өзбекстан
7,3
9,3
2,5
33,2
0,3
0,1
2,1
0
1,5
Қырғызстан
4,4
Тәжікстан
4,2
0,1
Түрікменстан
8
0,4
0,3
Өзбекстан
12
9
3,8
0,5
1,1
ОА елдеріндегі ТШИ Қорлары, (млн доллар)
2000
2010
2021
Қазақстан
10 078
82 645
151 953
Қырғыстан
435
1 690
4 233
Тәжікстан
130
1 225
3 198
Түрікменстан
950
13 440
40 775
Өзбекстан
695
2 564
11 278
ОА елдері (жалпы)
12290
101 578
211 437

7.

ОА да көші қон үрдісін
қалыптастырушы
факторлар
Туризм, білім,
этникалық отанға
оразу және т.б.
әлеуметтік факторлар
сапалы
инфрақұрылымның
жетіспеушілігі
Экономикалық
тұрақсыздық
(жұмыссыздық, валюта
құнсыздығы)
туу қарқыны артуы

8.

70
2500000
60
2000000
50
1500000
40
30
1000000
20
500000
10
0
0
2017
2018
2019
2020
2021
ОА мигранттарының ақша аударымдары (млн долл.)
2022
2000
2005
2011
мигранттар саны
2017
2023

9.

Заңсыз миграция мәселесі ОА елдерінің экономикалық кеңістігіне ықпалы
2018
2019
2020
2021
2022
2023
Өзбекстан
2, 333
2,734
2,581
2,149
1,756
1,324
Тәжікстан
1,061
1,229
1,178
0,999
0,879
0,827
Қырғызстан
0,524
0,576
0,552
0,508
0,574
0,412
Ресейдегі ОА-дан еңбек көші-қонының динамикасы (миллион адам)
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
Ресей
4,5
5,3
3,7
1,8
0,7
-2,8
-0,2
Қазақстан
7,3
7,4
4,8
6,0
4,2
1,2
1,1
Қырғызстан
-0,5
6,0
-0,1
10,9
4,0
3,9
3,8
Түрікменстан
9,2
14,7
11,1
10,2
10,3
6,5
6,2
Тәжікстан
6,5
7,4
7,5
7,4
6,7
6,0
6,9
Өзбекстан
8,5
8,3
8,5
8,0
7,8
8,0
7,8
Ресей және ОА елдерінің ЖІӨ өсімі, %

10.

Қорытынды
• ОА елдерінің көші-қон саясатының тарихы бойынша көптеген дереккөздерді зерделеу негізінде Орталық Азия
елдерінен халықаралық еңбек көші-қонының ағымына әсер ететін оның қалыптасуының негізгі кезеңдері мен
жүйе құраушы факторлары анықталды;
• Орталық Азия елдерінен Ресей мен ЕО-ға жоғары білікті мамандар мен ғалымдардың көші-қонының мазмұны
ашылып, негізгі ерекшеліктері анықталды;
• Зерттеудің теориялық маңыздылығы көші-қон процестерін зерттеудің әртүрлі тәсілдерін жүйелеу болып
табылады
• Зерттеудің практикалық маңыздылығы оның жекелеген ережелері Қазақстанда да, Орталық Азия елдерінде де
көші-қон саясатын қалыптастыру кезінде пайдаланылуы мүмкін. Дипломдық жұмыс материалдары "Әлемдік
экономика", "ТМД елдеріндегі интеграциялық процестер", "Халықаралық жұмыс күшінің көші-қоны" және т.
б. пәндер бойынша дәрістер курстарын оқу және семинар сабақтарын өткізу кезінде ғылыми және оқу
мақсаттарында пайдаланылуы мүмкін.
Соңғы онжылдықта Орталық Азия кеңістігіндегі көші-қон трендтері айтарлықтай өзгерді деген қорытындыға
келді:
- репатриациялық көші-қон барған сайын уақытша еңбекпен ауыстырылуда;
- көші-қон ағындарының бағыттары еңбек мигранттары арасында Орталық Азия елдерінен келгендер үлесінің
өсуіне қарай түбегейлі өзгерді;
- Қазақстан өңірдегі еңбек мигранттары үшін тартымдылығы бойынша екінші елге айналуда;
- Ресейдің көші-қон заңнамасын қатаңдату заңсыз мигранттардың едәуір санын "көлеңкеден" шығарып, қысқа оң
нәтиже берді. Алайда, қазіргі уақытта заңсыз көші-қон ауқымы қайтадан өсуде, бұл шетелдік жұмыс күшін тарту
квоталарының қысқаруының нәтижесі.

11.

Сыртқы және ішкі көші-қонды басқаруды жақсартуға ықпал ететін
бірнеше жалпы ұсыныстар:
1. Жөнелту елдерінде еңбекші көшіп келушілерді тіркеу және есепке алу
жүйесін жетілдіру және қабылдаушы және жөнелтуші елдердің көші-қон
органдарын осы мәселеде жұмылдандыру. Бұл шара еңбек мигранттарын
заңдастыруға ықпал етеді және үкіметтерге ғана емес, мигранттардың өздеріне де
пайдалы болады.
2. Заңсыз мигранттарға рақымшылық жасау олардың елдегі санын азайту үшін
пайдалы болуы мүмкін. Алайда, мұндай әрекеттер кері әсер етуі мүмкін, өйткені
мұндай бағдарламалар туралы ақпарат тағайындалған елдерге жеткенде жаңа еңбек
мигранттарының кіруіне ықпал ету мүмкіндігі бар.
3. Елдер арасындағы екіжақты ынтымақтастықты дамыту еңбек көші-қонын
заңдастыруға ықпал ететін болады.
4. Заңсыз көші-қонның төмендеуіне мигрант емес, тікелей жұмыс берушіні
бақылайтын заңнама ықпал етеді.

12.

Назарларыңызға рақмет!