Asar Tahlili

1.

2017k-guruh Ibaidullaeva Diana

2.

MAVZU: "SHOH EDIP" VA "BUYUK
TEMUR SALTANTI" asarlari tahlili

3.

REJA
1.Mualliflarning qisqacha ijodiy biografiyasi.
2.Tahlilga tortilgan asarlar haqida qisqacha ma'lumot.
3.Har ikki asarning asosiy gʻoyasi.
4.Asarlardagi obrazlarning qiyosiy tahlili.
5.Asarlardagi portretning qiyosiy tahlili.
6.Asarlardagi peyzajning qiyosiy tahlili.
7.Asarlardagi badiiy detallarning qiyosiy tahlili.
8.Asarlardagi mavjud xalq ogʻzaki ijodi namunalarining
qiyosiy tahlili.
9.Asarlardagi eng yaxshi aforizmlarning qiyosiy tahlili

4.

Sofokl (Sophokles) (taxminan mil. av. 496—406) — yunon
dramaturgi, shoir, siyosiy va harbiy arbob. Antik
manbalarga koʻra, 123 drama yozgan, shulardan 7 tasi
("Ayaks", 442 yildan oldinroq; "Antigona", taxm 441;
"Traxinalik ayollar", yozilgan vaqti nomaʼlum; "Shoh Edip"
va "Elektra", 43015-yillar orasida; "Filoktet", 409; "Edip
Kolonda", 401) va ayrim dramalaridan parchalar, baʼzi lirik
sheʼrlari yetib kelgan. S. oʻtmishdoshi Esxil va izdoshi
Yevripiddan farqli oʻlaroq, voqelikni qanday boʻlsa,
shunday qabul qilib, Yunonistonning gullagan davridagi
demokratiya asoslariga shubha bilan qaramagan

5.

Hamid Ziyoyev (15-iyun 1923, Toshkent 15.7.2015, Toshkent[1]) — tarixchi olim.
Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan fan arbobi (1989),
tarix fanlari doktori, professor (1968), Toshkent
pedagogika institutining tarix fakultetini tugatgan
(1946). Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Tarix va
arxeologiya institutiilmiy xodimi (1950—63), yangi
tarix shoʼbasi mudiri (1964—65), ilmiy ishlar
boʻyicha direktor oʻrinbosari (1965–85). 1996
yildan Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Tarix
institutida yetakchi ilmiy xodim.

6.

7.

8.

Sofoklga tegishli Edip afsonasining mazmuni quyidagicha:
Fiva podshohi Lay qo‘shni podshoh Pelopning uyida bir
necha kun mehmon bo‘lib, uning o‘g‘li Xrisippni olib
qochadi. Mehmonning bu tariqa razil ko‘rnamakligidan
qattiq iztirob chekkan Pelop ma’budlarga zor-zor yig‘lab,
dilozorni la’natlaydi. Oradan bir necha yil o‘tadi. Lay bola
ko‘rmaydi, bu ahvoldan tashvishlangan podshoh Delfadagi
Apollon ibodatxonasiga borib, boshiga tushgan baxtsizlik
sirlarini so‘raganida, ibodatxona kohini Pelopning nola va
iltijolari ma’budlar qoshida ijobat bo‘lganini aytadi: Lay
albatta bola ko‘radi, lekin bola o‘z otasini o‘ldirib, o‘z
onasiga uylanishini aytadi.

9.

Buyuk Temur Saltanati, Amir Temur (Tamerlan) tomonidan
1370-1405 yillarida o'rtacha Osiyo bo'ylab rahbarlik qilingan
davlatning nomi hisoblanadi. Bu saltanat davrining asosiy
markazi Samarqand shahridir. Bu davrda Buyuk Temur, Osiyo
bo'ylab katta hududlarga ega bo'lgan imperiya yaratdi va uning
hukmdoriyati davlat tuzilishi, madaniyati va voqealar tarixiga
katta ta'sir qoldirdi.
Buyuk Temur, jangchi va siyosatchi sifatida mashhur bo'lib,
uning saltanati davrida ko'p mamlakatlar bilan urushlar olib
borildi va ularni xalqaro xududlarga soldi. Uning saltanat davrida
Samarqand, Buxoro, Herat, Dehli va boshqa shaharlar madaniy
merosiylarining rivojlanishiga katta imkoniyatlar yaratildi.

10.

Shox Edip asaridagi obrazlarning qiyosiy tahlili quyidagi
jihatlarda amalga oshirilishi mumkin:
1. Shaxsning tavsifi: Shox Edip asarlaridagi obrazlar
shaxsning tavsifi, uning shakli, tabiiyati, kishiyligi va
xarakteri haqida ma'lumot beradi. Bu obrazlar shaxsning
ijodiy xususiyatlarini, psixologik holatini va jamiyatdagi
o'rinini ko'rsatadi.
2. Ijtimoiy obrazlar: Shox Edip asarlari ijtimoiy obrazlarni
tasvirlaydi, jamiyatning turli tabaqalari, odamlar
o'rtasidagi munosabatlarni va ijtimoiy muammolarni

11.

Buyuk Temur Saltanati asarlaridagi obrazlarning qiyosiy tahlili
quyidagi jihatlarda amalga oshirilishi mumkin:
1. Siyosiy obrazlar: Buyuk Temur Saltanati davri siyosiy obrazlari
hukmdorlar, sultonlar, va davlat rahbarlari haqida tahlil qiladi.
Ular siyosiy hokimiyatning mohiyatlarini, siyosiy hukumat
tizimini, va odamlarning siyosiy hayotini ko'rsatadi.
2. Jamiyat obrazlari: Buyuk Temur Saltanati asarlari jamiyatning
turli tabaqalari, aholi, fuqarolar, xalq ovozi va jamiyatning
boshqa obrazlarini tasvirlaydi. Ular jamiyatning ijtimoiy, madaniy
va iqtisodiy mohiyatlariga e'tibor qaratadi.
3. Din va madaniyat obrazlari: Buyuk Temur Saltanati asarlari

12.

Shox Edip asaridagi obrazlarning qiyosiy tahlili
quyidagi jihatlarda amalga oshirilishi mumkin:
1. Shaxsning tavsifi: Shox Edip asarlaridagi
obrazlar shaxsning tavsifi, uning shakli,
tabiiyati, kishiyligi va xarakteri haqida
ma'lumot beradi. Bu obrazlar shaxsning ijodiy
xususiyatlarini, psixologik holatini va
jamiyatdagi o'rinini ko'rsatadi.
2. Ijtimoiy obrazlar: Shox Edip asarlari ijtimoiy

13.

Buyuk Temur Saltanati asarlaridagi obrazlarning qiyosiy tahlili
quyidagi jihatlarda amalga oshirilishi mumkin:
1. Siyosiy obrazlar: Buyuk Temur Saltanati davri siyosiy obrazlari
hukmdorlar, sultonlar, va davlat rahbarlari haqida tahlil qiladi.
Ular siyosiy hokimiyatning mohiyatlarini, siyosiy hukumat
tizimini, va odamlarning siyosiy hayotini ko'rsatadi.
2. Jamiyat obrazlari: Buyuk Temur Saltanati asarlari jamiyatning
turli tabaqalari, aholi, fuqarolar, xalq ovozi va jamiyatning
boshqa obrazlarini tasvirlaydi. Ular jamiyatning ijtimoiy,
madaniy va iqtisodiy mohiyatlariga e'tibor qaratadi.
3. Din va madaniyat obrazlari: Buyuk Temur Saltanati asarlari

14.

15.

Buyuk Temur Saltanati dairasida yaratilgan portretlar, o'z
navbatida uning davri davomida yashagan san'atkorlar
tomonidan yaratilgan. Bu portretlar Buyuk Temurning
katta sifatli va qiyinchilikka ega bo'lgan shaxsligi, uning
saltanatining kuch-quvvati va o'zaro munosabatlari aks
ettirish maqsadida yaratilgan. Bu portretlar Buyuk
Temurning o'zining katta imperiya rahbari sifatida
tasvirlanganligini ko'rsatish uchun uning jasorati va
qudrati aks ettirilgan. Bu portretlar odatda uning qo'llabquvvatlashgan voqealar, davlat bino etishlari va qurilishlari
bilan bog'liq bo'lgan.

16.

Shoh Edipning asarlarida tasvir etilgan insonlar
o'zgacha xususiyatlarga ega bo'lib, ularning
hayotlari, madaniyati va insoniylik xususiyatlari
ko'rsatiladi. Bu insonlar o'zgacha kiyim-kechaklari,
ibodatlari va hayot uslublari bilan tanishadi. Shoh
Edipning asarlarida tasvir etilgan insonlar odatda
o'zgacha xususiyatlarga ega bo'lib, ularning
hayotlari, ajoyib voqealari va o'zgacha insoniylik
xususiyatlari bayon qilinadi.
Shoh Edipning asarlarida tasvir etilgan insonlar

17.

Shox Edip asari va Buyuk Temur Saltanati asarlari
peyzajning qiyosiy tahlilini quyidagi jihatlarda
muhokama qilish mumkin:
1. Tabiiy muhit: Shox Edip asari jang, dengiz, tog'lar,
oqsoqol va suvli joylar kabi tabiiy muhitlarni tasvirlaydi.
Bu asar jangda urushuvchi kishilarning, do'stlarning va
o'zaro munosabatlarining tasvirlangan joylari bor. Bu
esa tabiiy muhitning jangdagi ahamiyatini va insonlar
bilan tabiiy muhitning munosabatlarini ko'rsatadi.
Buyuk Temur Saltanati asarlari esa shaharlar, qishloqlar,
bog'lar, daryolar va boshqa inshootlar tasvirlangan. Ular

18.

Buyuk Temur Saltanati asarlari peyzajning
qiyosiy tahlilini quyidagi jihatlarda muhokama
qilish mumkin:
1. Tabiiy muhit: Buyuk Temur Saltanati asarlari
shaharlar, qishloqlar, bog'lar, daryolar va boshqa
inshootlar tasvirlangan. Ular tabiiy muhitning
jangda yashaydigan insonlar uchun ahamiyatini,
suv resurslarini, meva va sabzavot ekishni,
hayvonot xo'jaligini ko'rsatadi.
2. Insoniy faoliyat: Buyuk Temur Saltanati

19.

20.

Shox Edip asaridagi badiiy detallar detallar Buyuk Temur
Buyuk Temur Saltanati dairasida portretlarida uning kiyimyaratilgan portretlarda juda
kechak va soch-sakallarining
muhim ahamiyatga ega. Bu
ko'rinishi, uning yuzi,
detallar Buyuk Temurning shaxsiy ko'zlari, qo'l va boshqa
xususiyatlari, uning imperiya
jismlari bilan bog'liq detallar,
rahbari sifatida tasvirlanganligini, uning imperiya rahbari
uning katta qudrati va jasorati,
sifatida tasvirlanganligini aks
uning saltanatining kuch-quvvati ettirish uchun juda
va o'zaro munosabatlari aks
muhimdir. Shuningdek, bu
ettirish maqsadida yaratilgan.
detallar uning qonuniy
tartibi, huquqiy tartibi va

21.

dairasida yaratilgan portretlarda uning
shaxsiy xususiyatlari, imperiya rahbari
sifatida tasvirlanganligini, katta qudrati va
jasorati, saltanatining kuch-quvvati va
o'zaro munosabatlari aks ettirish
maqsadida juda muhim ahamiyatga ega. Bu
detallar Shox Edip asaridagi portretlarning
Buyuk Temur haqida badiiy tushunchalar
berishda muhim ahamiyatga ega.

22.

Buyuk Temur saltanati asaridagi badiiy detallarning
qiyosiy taxlili, uning shaxsiy xususiyatlari, imperiya
rahbari sifatida tasvirlanganligi, katta qudrati va jasorati,
saltanatining kuch-quvvati va o'zaro munosabatlari aks
ettirish maqsadida juda muhimdir. Bu detallar Buyuk
Temur portretlarida uning kiyim-kechak va sochsakallarining ko'rinishi, uning yuzi, ko'zlari, qo'l va
boshqa jismlari bilan bog'liq detallar, uning imperiya
rahbari sifatida tasvirlanganligini aks ettirish uchun
muhimdir.

23.

Asarda Buyuk Temurning qadimgi Samarqand shahriga
tashrif buyurgan paytida shaharning ajoyib manzaralari,
uning qadimiy uy-joylarining tasviri badiiy detallar orqali
ko'rsatiladi. Uning qabul qilish marosimi, odamlarning
kiyim-kechaklari, taom-tuzumlar ham o'zgacha va badiiy
ko'rinishda tasvirlangan.
Urushlar va jangi xususidagi badiiy detallar ham asarning
muhim qismidir. Buyuk Temurning urushlar va janglarda
qo'llagan taktikaviy hujumlar, uning askarlarining kiyimkechaklari, silahlari, jang maydonlari ham o'zgacha va
badiiy ko'rinishda tasvir etilgan.

24.

Shox Edip asaridagi xalq og'zaki ijodi,
yani aholi tomonidan aks etilgan
folklordan olingan hikoyalar,
maqollar, qo'shiqlar va boshqa ijodiy
materiallar, uning qo'llanilgan qismi
bilan bog'liq tahlil qilish uchun bir
nechta usullar mavjud. Bu tahlil
usullari shu ijodiy materiallarning
badiiy, falsafiy, ijtimoiy va tarixiy
ma'nolari bilan bog'liq bo'ladi.

25.

Badiiy tahlil: Shox Edip asaridagi xalq
og'zaki ijodi badiiy qobiliyatlarini va
texnikasini o'rganish uchun tahlil qilinadi.
Bu tahlil orqali maqolalar, hikoyalar,
qo'shiqlar va boshqa ijodiy
materiallarining til, uslub, ma'nolari va
badiiy xususiyatlari tushuniladi.

26.

Falsafiy tahlil: Shox Edip asaridagi
xalq og'zaki ijodi falsafa, mantiq va
fikrni o'rganish uchun tahlil qilinadi.
Bu tahlil orqali ijodiy
materiallarining dunyo nazariyasi,
odob-ahloq, tabiat va insonning
ma'naviy jihatlariga oid falsafiy
ma'nolarini o'rganish mumkin.
Ijtimoiy tahlil: Xalq og'zaki ijodi

27.

Buyuk Temur Saltanati davrining xalq og'zaki ijodi,
o'zbek maqollari, hikoyalari, qo'shiqlari va boshqa
ijodiy materiallar orqali ifodalangan. Bu ijodiy
materiallar Buyuk Temur Saltanati davrida
yaratilgan va o'rtacha odamlar tomonidan aks
ettirilgan. Ularning qiyosiy tahlili uchun quyidagi
usullar foydalanilishi mumkin:
1. Tarixiy-tahliliy usul: Buyuk Temur Saltanati davri

28.

1. Tarixiy-tahliliy usul: Buyuk Temur
Saltanati davri ijodiy materiallarining
tarixiy-tahliliy usuli, ularning yaratilish
va tarixiy muhitiga oid ma'lumotlar
bilan bog'liqdir. Bu usul orqali Buyuk
Temur Saltanati davri ijodiy
materiallarining jamiyatning
o'zgarishlari, siyosiy, madaniy va
ijtimoiy jarayonlarga ta'siri tushuniladi.
2. Ijtimoiy-tahliliy usul: Buyuk Temur

29.

2. Ijtimoiy-tahliliy usul: Buyuk Temur Saltanati
davri ijodiy materiallarining ijtimoiy-tahliliy usuli,
ularning jamiyatning tabiiy hayotini, inson
munosabatlari va ijtimoiy tarix bilan bog'liq
ma'lumotlar olib borishni maqsad qiladi. Bu usul
orqali Buyuk Temur Saltanati davri ijodiy
materiallarining jamiyatning tabiiy o'rni, inson
munosabatlari va ijtimoiy tarix bilan bog'liq
tushunchalar olinadi.
3. Badiiy-tahliliy usul: Buyuk Temur Saltanati davri

30.

materiallarining badiiy-tahliliy usuli, ularning badiiy
qobiliyatlarini va texnikasini o'rganish uchun tahlil qilinadi.
Bu usul orqali Buyuk Temur Saltanati davri ijodiy
materiallarining til, uslub, ma'nolari va badiiy xususiyatlari
tushuniladi.
4. Falsafiy-tahliliy usul: Buyuk Temur Saltanati davri ijodiy
materiallarining falsafiy-tahliliy usuli, ularning dunyo
nazariyasi, odob-ahloq, tabiat va insonning ma'naviy
jihatlariga oid falsafiy ma'nolarini o'rganish uchun tahlil
qilinadi. Bu usul orqali Buyuk Temur Saltanati davri ijodiy
materiallarining dunyo nazariyasi, odob-ahloq, tabiat va

31.

Shoh Edipning "Prometheusga bag'ishlangan" tragediyasida
keltirilgan aforizmlar juda mashhur va ma'quldir. Quyidagi
aforizmlar uning bu asarida keltirilgan eng mashhur so'zlari
orasida saylanadi:
1. "Olamni o'z istagiga qarshi surish - odamlarning eng muhim
sifati."
2. "Qadrdonlar ko'ngilni yoritadi, lekin o'g'riklar rohat qiladi."
3. "Yaxshi narsa qolgan narsa emas, balki qolgan narsa uchun

32.

Buyuk Temur saltanati davrining yirik shoiri va filosoflari orasida
keltirilgan eng mashhur aforizmlar quyidagilardir:
1. "Odamlar qo'rqmaslikni xohlaydilar, ammo ularni qo'rqitishga
muhtojlar."
2. "O'zimni qayta qayta bahramand deb atash, lekin har doim o'zimni
sinab ko'rishni unutmang."
3. "Odamlar qadrdonlarni sevishadi, lekin ularni qo'rqitishga muhtoj."
4. "Yaxshi dost topish oson, ammo yomon dushman topish katta
ma'qul."

33.

Shox Edip asari va Buyuk Temur Saltanati
asarlaridagi o'xshash va farqli jihatlari quyidagi
ko'rinishda ta'rifiy etilishi mumkin:
O'xshash jihatlari:
1. Tarixiy kontekst: Shox Edip asari va Buyuk Temur
Saltanati asarlari, ularning yaratilish va tarixiy
muhitiga oid ma'lumotlar bilan bog'liqdir. Ular
o'zlarining davrining siyosiy, ijtimoiy, madaniy va
iqtisodiy jarayonlarga ta'siri tushuniladi.

34.

tushuniladi.
Farqli jihatlari:
1. Maqsad: Shox Edip asari badiiy asar bo'lib, uning maqsadi o'ziga
xos badiiy qobiliyatlarini namoyon qilishdir. Bu asarlar odatda insoniy
xayoliy yoki falsafiy fikrlarni ifodalaydi. Buyuk Temur Saltanati asarlari
esa siyosiy, ijtimoiy yoki tarixiy mohiyatga ega bo'lgan asarlar bo'lib,
jamiyatning o'zgarishlari, siyosiy, madaniy va ijtimoiy jarayonlarga
ta'siri tushuniladi.
2. Tahliliy yo'nalish: Shox Edip asari badiiy-tahliliy usul orqali
o'rganiladi, ya'ni uning badiiy qobiliyatlarini va texnikasini tahlil
qilishga ahamiyat beriladi. Buyuk Temur Saltanati asarlari esa tarixiytahliliy usul orqali o'rganiladi, ya'ni ularning tarixiy-tahliliy
ma'lumotlar bilan bog'liqdir.

35.

Temur Saltanati asarlari, ularning yaratilish
davri va madaniy muhitiga oid ma'lumotlar
bilan bog'liqdir. Ular o'z davri va jamiyatining
madaniy mohiyatiga nur to'g'risida fikr
bildiradi.
Shox Edip asari va Buyuk Temur Saltanati
asarlari o'xshash jihatlarga ega bo'lgan asarlar
hisoblanadi. Bu esa ularning O'zbek adabiyoti
tarixidagi, Turk adabiyoti bilan bog'liqlikdagi

36.

Shox Edip asari va Buyuk Temur Saltanati asarlari
o'rtasidagi farqlar quyidagi ko'rinishda ta'rifiy
etilishi mumkin:
1. Tarixiy kontekst: Shox Edip asari 16-asrda
yaratilgan, uning muallifi Shohruhkhonimning
shoxligi davrida yashagan. Bu asar shoxlik davri
haqida ma'lumotlar beradi va shoxlik doirasi
mazmunlarga ega bo'lib, davlat boshqaruvini,
janglarni, siyosatni, madaniyatni va ijtimoiy
hayotni tasvirlaydi. Buyuk Temur Saltanati asarlari
esa 14-asrda yaratilgan, ularning muallifi esa

37.

2. Maqsad va mazmun: Shox Edip asari shoxlik doirasidagi
muammoni, jamiyatning tabiiy hayotini, insonlarning
psixologiyasini, janglarni va do'stlarning urushi haqida
ma'lumotlar beradi. Bu asar jamiyatning o'ziga xos madaniy
mohiyatiga ega. Buyuk Temur Saltanati asarlari esa davlat
boshqaruvini, janglarni, siyosatni va ijtimoiy hayotni
tasvirlaydi.
3. Til va uslub: Shox Edip asari o'zbek tilida yaratilgan va o'ziga
xos uslubga ega. Ushbu asar o'z davri jamiyatining til va
uslubiy xususiyatlarini ifodalaydi. Buyuk Temur Saltanati
asarlari esa turk tilida yaratilgan va turk adabiyoti uslubi bilan
bog'liqlikka ega.